مسئولیت حیوانات خانگی در اجتماع گردن کیست؟

خبرگزاری مهر؛ گروه مجله: اولین مواجهه با حیوان خانگی می‌تواند یکی از اضطراب آورترین اتفاقات طول عمر یک کودک باشد. می‌تواند به یک خاطره شیرین تبدیل شود و می‌تواند به یک فوبیا تبدیل شود که تا آخر عمر حل نشده باقی بماند و سلامت روان فرد را برای مدت زمان زیادی تحت‌الشعاع قرار دهد. اما در کشور ما این حادثه قربانی‌های زیادی داده است در حالی که تعداد حیوانات خانگی که در ایران نگهداری می‌شوند در مقابل کشورهای دیگر بسیار کم است. زمانی که این را کنار تعداد حادثه‌های تلخ حمله حیوان به انسان در کشورهای دیگر قرار می‌دهیم، متوجه فاصله عجیب قوانین، عرف و فرهنگ جاافتاده در این مقایسه خواهیم شد.

الهام عابدینی دانشجوی دکترای مطالعات بریتانیاست و دو مدرک کارشناسی ارشد مطالعات بریتانیا و مطالعات ژاپن را در کارنامه خود دارد. او که هم اکنون به عنوان پژوهشگر حوزه بین‌الملل مشغول مطالعه است، سابقه زندگی ۵ ساله در کشور ژاپن را هم دارد. از ایشان به عنوان یک پژوهشگر و شاهد عینی در کشوری که حضور حیوان خانگی در آن رویکرد متفاوتی با ایران دارد، دعوت کردیم که با حضور در خبرگزاری مهر به گفت و گویی با همین موضوع بپردازیم.

در ژاپن یک کودک بدون شک نسبت به حیوانات اولویت دارد و ترس کودک از حیوان کاملاً به رسمیت شناخته می‌شود. «کاریت نداره» جمله‌ایست که در مواجهه با حیوان، در ایران به صورت عادی می‌شنوید در حالی‌که با پذیرش موضوع ترس کودکان و انسان‌های بالغ از حیوانات، به ایشان کاملاً حق داده می‌شود که احساس امنیت کند پس برای این موضوع هیچ موقع این جملات ارائه نمی‌شود. من در حد روایت حاصل از مشاهده و مطالعاتی که در منابع اطلاعاتی داشتم امروز مطالبی را ارائه خواهم داد.

آموزش

اینکه یک کودک در زندگی امروز با طبیعت برخورد کمی دارد و نسبت به کودکان قدیمی احتمال مواجهه با حیوانات را در زندگی شهری کمتر به خود می‌بیند یک گزاره طبیعی است اما چه خوب می‌شود که با فراهم کردن امکاناتی که مقدور باشد، ارتباط او با حیوانات را در کنار ارتباط با گیاهان و جهان پیرامون بهبود ببخشیم. نگهداری از حیوانات خانگی در کشورهای بریتانیا و ژاپن به صورت یک عرف در بین مردم کاملاً جا افتاده است پس برای رشد کودکان با حیوانات، نه تنها در کتب درسی و برنامه‌های آموزشی، مطالبی ارائه می‌شود بلکه با زندگی در کنار حیوانات، به صوت کاملاً عملی هم این آموزش‌ها در زندگی کودک پیاده سازی می‌شود.

رشد منفی

در ژاپن تعداد خانواده‌هایی که حیوان خانگی دارند بسیار زیاد است. حدود ده میلیون سگ خانگی در این کشور در خانه‌ها زندگی می‌کنند. شرایط به گونه‌ای پیش می‌رود که اگر خانه و خانواده‌ای حیوان خانگی نداشته باشد کار عجیبی کرده است. تعداد حیوان خانگی در حدود ۱۴ میلیون است و تعداد کودکان زیر ۱۵ سال هم ۱۴ میلیون نفر است. رشد جمعیت در ژاپن منفی شده و این آمار دلیل را مشخص می‌کند. هم در مهدهای کودک و هم در مدارس آموزش‌های مخصوص وجود دارد. آموزش تابلوهای راهنمایی که به حیوانات خانگی مربوط می‌شود از همان سال‌ها آغاز می‌شود. آموزش برای شناخت تابلویی با مفهوم ورود حیوانات خانگی به این محدوده ممنوع. یا تابلویی که اشاره به کیسه مدفوع حیوان دارد و اینکه حتی در سطل زباله‌های معمول داخل پارک نباید بیاندازید. اغلب باید کیسه‌ها را بگذارند داخل کیف و در مکانی دیگر که سطل زباله‌های تر وجود دارد بیاندازند.

برای اطلاع از قوانین حیوانات خانگی در هر کشور، وقتی شما سایت مربوط را ببینید با پسوند gov بالا می‌آید و این یعنی قوانین ارائه شده برای این کار رسماً از طرف دولت ارائه می‌شود و رسماً از سمت دولت نظارت می‌شود. در این قوانین دقیقاً ذکر شده که شما وظیفه دارید این کارها را انجام دهید و این واکسن‌ها را بزنید و این نگهداری‌های ویژه را انجام دهید و … خیلی صریح و مشخص جریمه‌های عدم انجام قوانین را هم نوشته است.

تربیت کاربردی

در ژاپن و انگلیس مراکزی برای تربیت سگ‌ها وجود دارد. به دلیل اینکه خانواده‌های سالمند و تنها بسیار زیاد شده، سگ را تربیت می‌کنند که با ایشان زندگی کند که برای کمک و یا حتی اطلاع رسانی به بقیه آموزش دیده‌اند. یا کارهای دیگر. کمک به بیماران قلبی. کمک به بیماران صرع. البته برای این کار هم باید نژاد خاصی از سگ‌ها مورد تربیت قرار گیرد. دلیل زیاد شدن قبول مسئولیت حیوان خانگی را تنهایی می دانم. بریتانیا اولین کشوری است که در آن وزارت تنهایی تأسیس شده است.

شرکتی برای مردگان

در ژاپن یک سری شرکت‌ها وجود دارد فقط با این تخصص: «نظافت خانه کسی که مدت زیادی است فوت کرده و شرایط بهداشتی مناسبی ندارد.» از بس تنهایی در خانه‌ها زیاد است. شخص فوت می‌کند و کسی هم باخبر نمی‌شود و بعد از فوت باید جنازه جمع شود و مکان مورد نظر به حالت قابل قبولی برگردد. حیوان خانگی در اینجا به کار می‌آید. همسایه‌ها با صدای حیوان از یک اتفاق باخبر می‌شوند.

پانسیون حیوانات

در مورد پانسیون‌ها این‌طور نیست که به تعداد روزهای زیاد، حیوان را بپذیرند. اگر صاحب حیوان بخواهد آن را مدت زیادی به پانسیون بسپارد، بازخواست می‌شود که «اگر نمی‌توانی نگهداری کنی و زمان بگذاری چرا مسئولیتش را قبول کردی؟»

قوانین

برخلاف کشور ما که به تازگی و چند سالی است که این موضوع درآن جدی شده و مورد قرار گرفته است، نگهداری از حیوانات خانگی در کشورهای دیگر سابقه زیادی دارد. بی‌قانون بودن هر هنجار در جامعه‌ای با جمعیت قابل توجه، اجرای آن را به ناهنجار تبدیل می‌کند. چه رسد به این‌که موانع شرعی و اخلاقی هم به «ناهنجار» شدن این اتفاق کمک شایانی کند. از آنجایی که سال‌های زیادی است که این رویداد در کشورهای دیگر در جریان است، به طبع آن برای نظم دهی به عرف شهروندی و زندگی در جامعه، قوانین مشخصی برای این موضوع در کشورهای مختلف تنظیم شده است.

بریتانیا اولین کشوری بود که در سال ۱۹۵۳ قانونی برای رفتار با حیوانات خانگی تصویب کرد. به هر حال اینکه این پدیده از ۷۰ سال پیش در کشورشان به رسمیت شناخته شده است و تحت نظر مرجع اجرای قانون در حال گذران زندگی هستند، دلیل عادی بودن بسیاری از رفتارهایی است که در کشور ما عادی به چشم نمی‌آید. کشور ژاپن هم در دهه ۷۰ میلادی اولین قانونش را در مورد حیوانات خانگی تصویب کرده است.

قوانین مورد نظر در ابتدای امر شکل کلی‌تری داشته است. یعنی در موضوعاتی مثل جریمه کشتن حیوانات و یا بریدن گوش سگ‌ها و یا هر گونه آسیب زدن به حیوانات خانگی بوده است. به مرور تکمیل شده تا رسیده به این‌که در مورد نگهداری از این موجودات در فضای خانه و قوانین حضور در معرض جامعه و … تصویب شده است. با کوچک شدن متراژ خانه‌ها و بیشتر شدن فرهنگ آپارتمان‌نشینی قوانین سفت و سخت‌تری وضع شد تا حدی که الان در ژاپن صاحب خانه در زمان اجاره، می‌تواند برای مستأجر شرط بگذارد که حیوان خانگی داشته باشد یا نه.

- از مهم‌ترین قوانینی که بخواهم یاد کنم این است که برای نگهداری از از برخی از نژادها هم حتی ممنوعیت وجود دارد.

- شما در قبال تمام موارد مربوط به حیوانی که دارید نگهداری می‌کنید مسئولید. حتی صدای سگ! اینکه سگ را با خودتان بیرون از منزل ببرید، مدفوع آن را حتماً باید جمع کنید و حتی اینکه این مدفوع جمع شده را در سطل زباله‌های عادی اماکن عمومی نباید رها کنید که هیچ! حتی در مورد آزاری مثل صدای این حیوان که در مکان‌هایی که می‌روند ممکن است اذیت کننده باشد هم باید پاسخگو باشند. اگر از صدای سگ یا حیوان خانگی دیگر هم بابت ناراحتی همسایه‌ها شکایت شود فرد مسئول است که به دامپزشکی مراجعه کند و اگر این کار را انجام ندهد بابتش جریمه مالی می‌شود. چیزی حدود ۲۰ هزار پوند نقدی و ۵۰ هفته زندان. بسته به تشخیص قاضی دادگاه این مقدار متفاوت است.

مثلاً برای جمع نکردن مدفوع سگ، صاحبش حدود ۵۰ دلار جریمه خواهد شد. یا آسیب به حیوان، یا کاری که در آرایشگاه‌های غیرقانونی برای تغییرات حیوان در ظاهر و… انجام می‌دهند. همه این‌ها هم جریمه نقدی دارد و هم زندان. به دلیل این‌که در این اتفاق‌ها، انسان نه تنها به حیوان خدمتی نکرده است، بلکه باعث آزار و اذیت او هم شده است. آرایشگاهی که می‌گویم در تهران خودمان هم متأسفانه بسیار رایج است.

- قانون دیگری که من دیده‌ام در ژاپن خیلی جدی رعایت می‌شود این است که در پارک‌هایی که زمین خاک بازی و یا شن بازی برای کودکان دارد، چیزی شبیه حوضی که پر از خاک است، ورود هرگونه حیوانات خانگی ممنوع است. اتفاقی که در ایران اصلاً موضوعیتی ندارد.

- قلاده موضوع بعدی است که در قانون این کشورها، استفاده از آن مهم است. در کشور ژاپن، میزان فاصله کاملاً مشخصی بر حسب سانتی متر برای حیوان خانگی و صاحبش تعریف شده که حیوان باید به صاحبش چسبیده باشد. این صحنه‌ای که قلاده حیوان باز باشد و حیوان‌ها با هم بازی کنند و صاحبانشان یک سمت دیگر گعده گرفته باشند که هرگز در این کشورها دیده نمی‌شود، اتفاقی که مشاهده‌اش در ایران بسیار روال است.

- اگر هر حیوان خانگی بیش از ۹۰ روزه باشد حتماً باید ثبت شود و شناسنامه برایش گرفته شود. فرد در قبال حیوان مسئول است. یعنی از او پرسیده می‌شود که شرایطش رصد می‌شود. مثل غربالگری‌های مربوط به کودکان. در قبال همه نوع مراقبتی از این حیوان، باید مسئولیت داشته باشد. از واکسن‌ها تا مراقبت‌ها و شرایط، کاملاً باید پاسخگو باشند. در ایران دیده می‌شود که حیواناتی با قلاده در خیابان رها شده است. صاحبش او را رها کرده و نمی‌خواهد. اتفاق اینگونه در کشورهای دیگر رخ نمی‌دهد. چون قلاده به این معناست که این حیوان صاحب دارد. رها کردن حیوانی که صاحب دارد کاملاً غیرقانونی است. اماکن رسمی برای خرید و فروش و صدور شناسنامه وجود دارد و رصد روی بهداشت و خوراک و شرایط معیشت حیوانات اتفاق می‌افتد.

- در کشور بریتانیا پیاده‌روهایی وجود دارد به دلیل مراعات افرادی که از حیوان دوری می‌کنند، عبور حیوانات خانگی از آنجا ممنوع است. البته تعدادشان زیاد نیست ولی وجود دارد. در باقی مسیرها، حیوان خانگی باید در سمت مقابل افراد قرار گیرد تا برخورد نکند.

- در ژاپن قانون جدیدی دارد وضع می‌شود که هنوز البته اجبار نشده، که در همه خانه‌های در حال ساخت، محدوده مخصوص نگهداری حیوان خانگی تعبیه می‌شود. حتی داخل آسانسورها دکمه‌ای تعبیه می‌شود که به فرد بیرون از آسانسور نشان می‌دهد که داخل کابین اسانسور یک حیوان خانگی هست. برای اینکه اگر فرد منتظر بیرون از آسانسور، به هر دلیلی اعم از ترس و یا اینکه از حیوانات بدش می‌آید و یا… تصویر را ببیند، دکمه ایست را نزند.

این کار نشان آن است که شما به عنوان یک انسان به هر دلیلی حق دارید از حیوان حس خوب دریافت نکنید، بترسید و یا حتی بدتان بیاید. به رسمیت شناختن این حس در کنار رسمی دانستن علاقه به نگهداری یک حیوان در خانه، نشان خوبی است که فرهنگ کشور ما در این مورد فقیر است.

در ایران اگر شخصی اعلام کند که من از سگ یا گربه بدم می‌آید چه برخوردی می‌بینم؟ آیا مردم در برخورد با او توجیهند؟ این حس در بین ایرانیان پذیرفته است؟ در کشورهایی که حضور حیوان خانگی مورد پذیرش است و قوانین مخصوصی برای نگهداری از این حیوانات وضع شده است، ترس و یا علاقه نداشتن به این مسئله هم پذیرفته است. به هر دلیلی. علمی، دینی، اخلاقی و یا هر دلیل دیگری.

میکروچیپ

در کشورهایی که قانون نگهداری از حیوانات خانگی به رسمیت شناخته شده است، استفاده از میکروچیپ ضروری است. میکروچیپ یک تراشه کوچک است برای ردیابی حیوان که در بخشی از بدن او قرار داده می‌شود، زیر پوست. حتی اگر قرار باشد حیوانی را از ایران خارج از کشور ببرند، باید میکروچیپ در بدنش قرار دهند. ورود حیوان به کشورهای دیگر باید همراه با رعایت همه قوانین آن کشور باشد. سخت گیری دولت‌ها برای اجرای قوانین مربوط به حیوانات بیشتر از سخت گیری برای قوانین مربوط به فرزندان خانواده‌هاست.

نظارت

در کشور ژاپن پلیس مسئول این کار است و با دوچرخه در محله‌ها می چرخد و به این موارد نظارت می‌کنند. اگر فاصله حیوان با صاحبش کم باشد و یا مدفوعی جمع نشود. در مورد همه تخلفات کوچک هم حساس هستند و شخص صاحب حیوان را جریمه می‌کنند.

مثلاً در ژاپن میمون جز حیواناتی است که ممنوع است به عنوان حیوان خانگی باشد. اخیراً تیتر اول خبرهای ژاپن این بود: «یک میمون به انسان حمله کرد.» از آنجایی که با اجرای قوانین مذکور، حمله به انسان اتفاق عجیبی بود، خبر بین مردم مثل بمب پیچید. در سطح شهر در حالت عادی چنین اتفاقی غیرمنتظره است چون حیوان ولگرد موضوع نادر و عجیبی است. در این مورد حتی کشورهایی مثل ترکیه که در خیابان‌هایش حیوان ولگرد دیده می‌شود، باز هم نظارت دارند. هم روی واکسیناسیون و عقیم سازی و هم کنترل حمله به انسان و… سازماندهی انجام شده است.

پس در پاسخ به این اتفاق که بپرسیم: «اگر حیوان به انسان حمله کرد مسئولیت مجازات و پاسخ دهی آن چطور است؟» باید گفت چون در این کشورها قوانین پیشگیرانه به خوبی وضع و رعایت و در نهایت روی اجرای آنها نظارت می‌شود، کار خیلی به ندرت به مرحله مورد سوال می‌رسد و اگر هم به این مرحله برسد مسئولیت نظارت به عهده پلیس است و مسئولیت پاسخ دهی به عهده صاحب حیوان.

حیوان خانگی در ایران

بزرگترین دلیل بروز مشکلات اخیر مربوط به حمله حیوانات به انسان، به رسمیت نشناختن این پدیده در جامعه است. برای حل مسئله و کمرنگ کردن مشکلات این چنینی دو گام پیشنهاد من است:

گام اول: به رسمیت شناختن نگهداری حیوانات
گام دوم: مشخص کردن نوع حیواناتی که مجاز است.

بازخورد مردم

سال گذشته رشته توئیتی نوشتم در این مورد. در ابتدای نوشتن توئیتم نگران بودم. فکر می‌کردم که مواجهه‌ها منفی باشد و شاید به سلیقه مخاطبانم خوش نیاید. اما نتیجه جالب شد. تقریباً همه بازخوردها مثبت بود. حتی کسانی که حیوان خانگی دارند موافق این بودند که قوانین وجود داشته باشد با این توجیه که از مردم در مقابل حیوانمان حس ناخوشایندی دریافت می‌کنیم و از این باب ناراحتیم. با وضع قانون تکلیف همه ما مشخص است. حتی بعضی از آنها می‌گفتند که الان در همه محله‌های شهر نمی‌توانیم به راحتی حیوان را با خود ببریم و تردد مشکل است، اما اگر قانونی وضع شود در این کار هم دستمان باز می‌شود. حتی بازخوردهای منفی هم به دلیل این بود که بخاطر پوشش من (در نگاه اول) تصور می‌کردند که نظر من این است که حضور این حیوانات در کشور باید ممنوع باشد.