تفسیر راهنما؛ گامی در جهت تفسیر موضوعی قرآن

22 دفتر دویست برگی حاصل تلاش آیت الله رفسنجانی در زندان اوین از دی 1354 تا پیروزی انقلاب بود که به صورت 30 هزار برداشت با 8 هزار عنوان، پایه اولیه " تفسیر راهنما" را بنا نهاد .

این دفترها در سال 66 به دفتر تبلیغات اسلامی داده شد . برای تکمیل این کار مرکز فرهنگ و معارف قرآن تأسیس و محققان به کار پژوهش ، تدوین و نگارش آن در 20 جلد همت گماشتند .

هدف از فعالیت در راستای تدوین این تفسیر تهیه کلید مفاهیم و معارف قرآنی بوده است . البته وقتی کار در اختیار مرکز فرهنگ و معارف قرآن قرار گرفت، به گستردگی فرآیند تحقیق در معارف قرآنی افزوده و جز این هدف، اهداف دیگری نیز در نظر گرفته شد: 

تفسیر ترتیبی قرآن: ارائه برداشت‏ها و فیش‏های قرآنی به ترتیب سوره‏ها (  از سوره حمد تا پایان) است. ذیل آیه هر چه از آن استفاده می شود به ترتیب منطقی و دسته بندی آورده شده، این کار با نام تفسیر راهنما انجام گرفته است .

در این تفسیر، سعی بر آن بوده هر موضوع و مفهومی که از آیات شریفه قرآن استفاده می شود، به صورت مستقل ذکر گردد. از این رو، به تناسب هر آیه چندین برداشت در ذیل آن قرار گرفته و در مواردی نیز نحوه استفاده از آیه تبیین شده است. 

در این تفسیر، آن دسته از روایات که جنبه تفسیری دارند و محقق را در فهم مقصود آیه یاری می کنند، آمده است. البته در گزینش روایات به معیارهایی نظیر متن، سند و خصوصیات دیگر توجه شده است. این روایات در پایان هر آیه ذکر شده تا خواننده هنگام مراجعه به آیه، به روایات آن نیز دسترسی داشته باشد.

در این تفسیر، دو نوع فهرست وجود دارد: فهرست پایانی هر آیه و فهرست پایانی جلد. در پایان هر آیه، عناوین موجود در آیه و برداشت‏ها به صورت عنوان‏های اصلی و فرعی طبقه بندی شده است.

در پایان هر جلد نیز مجموعه نمایه‏های آن به شکل الفبایی ـ موضوعی رده بندی شده تا مراجعه کننده بتواند به راحتی موضوعات اصلی و فرعی مورد نیاز خود را بیابد و به آن مراجعه کند.

فرهنگ موضوعی قرآن (کلید قرآن): این قسمت به فهرست موضوعی الفبایی عناوین و مطالب جمع آوری شده می پردازد. قسمت نخست آن، به صورت کامپیوتری، با عنوان "تبیان 3" منتشر گردیده و کار چاپ آن با انتشار جلد اول (فرهنگ قرآن) شروع شده است.

تهیه بانک اطلاعات معارف قرآن کریم: در این مجموعه تمام منابع، مآخذ و مدارک معارف قرآنی شناسایی و گردآوری می شود و محتوای آنها بر اساس نظمی منطقی طبقه بندی می شود.

تفسیر موضوعی قرآن: نهایی ترین و اساسی ترین هدف این مجموعه تهیه تفسیر موضوعی، پس از گردآوری برداشت‏ها و دسته ‏بندی موضوعی و آماده شدن بانک اطلاعات قرآن کریم، است.