در صورت قطع گاز روسیه به اروپا، بزرگترین بازنده کیست؟

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از الجزیره، اعلام دولت آمریکا مبنی بر برقراری ارتباط با کشورهای تولیدکننده گاز برای تأمین گاز اروپا، مقدمه‌ای برای یک بحران بالقوه جدید با روسیه و نشانه‌هایی از جنگ اقتصادی جدید علیه این کشور است که هدف آن متوقف کردن جریان گاز روسیه به اروپا و محروم کردن مسکو از یکی از بزرگترین بازارهای مصرف گاز در جهان است.

اگر این کار انجام شود، این سوال فوری در مورد آسیب اقتصادی که روسیه متحمل خواهد شد و جایگزین‌هایی که می‌تواند برای جبران خسارات سنگین در صورت توقف عرضه گاز به اروپا در دسترس باشد، مطرح خواهد شد.

رقابت بر سر انرژی

موضوع تحریم صادرات گاز روسیه به اروپا فراتر از بعد سیاسی است که به طور رسمی با بحران اوکراین مرتبط است. ایالات متحده که بر بخش عمده صادرات انرژی جهان تسلط دارد، نمی‌خواهد کشور دیگری رقیب آن باشد چه برسد به بزرگترین حریف ژئوپلیتیکی آن.

این اولین بار نیست که مناقشه میان آمریکا و روسیه بر سر مسائل مربوط به انرژی و خطوط تأمین آن آغاز می‌شود، کافیست رقابت شدید آنها در دهه ۹۰ میلادی بر سر مسیر حمل‌ونقل نفت و گاز در دریای خزر را یادآوری نمائیم این اولین بار نیست که مناقشه میان آمریکا و روسیه بر سر مسائل مربوط به انرژی و خطوط تأمین آن آغاز می‌شود، کافیست رقابت شدید آنها در دهه ۹۰ میلادی بر سر مسیر حمل‌ونقل نفت و گاز در دریای خزر را یادآوری نمائیم.

اما با آغاز قرن بیست و یکم وضعیت سیاست بین الملل تغییر کرد و همزمان سیاست آمریکا در قبال منابع نفت و گاز روسیه نیز تغییر کرد.

کارشناسان روسی بر این باورند که در غیاب عوامل مؤثر پایان دادن به قراردادهای بلندمدت روسیه با کشورهای اروپایی، آمریکا به سراغ دامن زدن به جنگ اوکراین رفت که به نظر آنها یکی از دلایل آن، این است که آمریکا می‌خواهد اقتدار گازپروم را تضعیف نماید.

پیش از این، روسیه در اجرای پروژه خط لوله گاز «جریان جنوبی» که قرار بود در بلغارستان احداث شود با مخالفت‌های شدید اتحادیه اروپا و آمریکا روبرو شد و در نتیجه روسیه پروژه خط لوله گاز ترکیه را جایگزین آن نمود.

ریه اقتصادی

صنعت گاز ستون اقتصاد روسیه را تشکیل می‌دهد و مهم‌ترین منبع درآمدهای ارزی در بودجه عمومی دولت آن است. روسیه دارای پتانسیل عظیمی برای تولید گاز، بازار بزرگ جهانی و داخلی و توانایی تأمین سالانه بیش از ۳۰۰ میلیارد متر مکعب گاز است و همچنین برخی از مناطق جهان کاملاً به گاز روسیه وابسته هستند. سهم گاز روسیه در مصرف اروپا حدود ۵۰ درصد است. در مجموع بیش از ۲۰۰ میلیارد متر مکعب گاز به اروپا صادر می‌شود که مصرف سالانه آن حدود ۵۵۰ میلیارد متر مکعب است.

این غول گازی روسیه در سال ۲۰۲۱ اعلام کرد که تولید گاز خود را ۱۸.۱ درصد (۴۸.۶ میلیارد متر مکعب) نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش داده و به ۳۱۶.۵ میلیارد متر مکعب رسیده است و صادرات آن نیز ۲۱.۵ درصد (۲۱.۸ میلیارد متر مکعب) افزایش یافته است به طوری که باعث شد روسیه به حداکثر فروش تاریخی خود نزدیک شود. بر اساس داده‌های فوریه ۲۰۲۲، صادرات گاز روسیه در سال گذشته ۲.۱ برابر شد و به ۵۴.۲ میلیارد دلار رسید در حالی که در سال ۲۰۲۰ به ۲۵.۷ میلیارد دلار بوده است.

بازارهای جایگزین

«ویکتور لاکن»، اقتصاددان معتقد است خروج از بازار گاز اروپا بدون شک ضررهای زیادی برای روسیه به همراه دارد، اما از سوی دیگر، از نظر حجم مصرف، بازارهای جایگزین بزرگی مانند چین به ویژه پس از گسترش خط لوله «قدرت سیبری» که افزایش صادرات گاز روسیه به چین را به بیش از ۱۰ میلیارد متر مکعب افزایش داد، و همچنین بازارهای جایگزین دیگری در هند، جمهوری‌های آسیای مرکزی، کشورهای جنوب شرق آسیا و حتی در آینده در آفریقا وجود دارد.

لاکن توضیح می‌دهد که آسیا همچنان امیدوار کننده ترین بازار برای روسیه است که دارای بزرگترین ذخایر گاز در جهان است و مسکو قصد دارد حجم صادرات خود را به کشورهای آسیایی و در درجه اول به چین افزایش دهد.

به گفته این اقتصاد دان، اگرچه اروپا بازار اصلی گازپروم است، اما سیاست مداران اروپایی با وجود کمبود گاز و رکوردزنی قیمت سوخت در آستانه فصل زمستان در این قاره، مانع افزایش عرضه گاز از روسیه می‌شوند.

به عقیده وی، صحبت آمریکایی‌ها در مورد یافتن منابع جایگزین گاز روسیه به اروپا، عملاً به معنای اجبار این کشور به خرید گاز گران‌تر و با شرایط نامساعدتر خواهد بود، زیرا هزینه‌ها همچنان دشمن اصلی رؤیای آمریکا برای تأمین گاز طبیعی به اروپا است. بدین خاطر که هزینه تأمین LNG از ایالات متحده بیشتر از هزینه صادرات گاز روسیه به اروپا خواهد بود.

علاوه بر این، آلمان LNG آمریکایی را خریداری نخواهد کرد، زیرا زیرساخت لازم برای بهره برداری از آن را ندارد و ساخت نیروگاه‌های جدید نیز نمی‌تواند سودآور باشد.

این کارشناس اقتصادی ادامه می‌دهد: تنها راه خروج کشورهای اروپایی برای جایگزینی واردات گاز روسیه، استفاده از زغال سنگ به جای گاز روسیه است که علاوه بر اینکه بخش زیادی از آن از خود روسیه وارد می‌شود، با استانداردهای زیست محیطی حاکم در این قاره نیز در تضاد است.

جایگزین اروپایی

«ویکتور لاکن» خاطرنشان می‌کند که در خود اروپا، نروژ تنها تأمین کننده اصلی گاز است، اما عضو اتحادیه اروپا نیست و تمام گاز تولید شده در دریای شمال که حدود ۱۰۰ میلیارد متر مکعب است، توسط دولت این کشور به بریتانیا و اتحادیه اروپا فروخته می‌شود. در همین حال، نروژ به دلیل منابع محدود و همچنین برآوردهای بسیاری از کارشناسان مبنی بر کاهش تولید گاز نروژ از سال ۲۰۲۴، نمی‌تواند به طور جدی تولید را افزایش دهد.

اما سایر کشورهایی که از منابع کافی برخوردارند و به تعهدات صادرات گازی که می‌تواند جایگزین گاز روسیه به اروپا شود، ملزم نیستند، یا تحت تحریم هستند، یا زیرساخت‌های حمل‌ونقل و تحویل به اروپا را ندارند یا نمی‌خواهند روابط با مسکو را تیره کنند. این کارشناس اقتصادی روس هشدارهای بسیاری از شرکت‌های انرژی بین المللی به وزارت امور خارجه ایالات متحده مبنی بر عدم وجود جایگزین برای گاز روسیه در بازار اروپا را یادآوری می‌کند.

لاکن تاکید می‌کند که با وجود وخامت بیشتر روابط بین روسیه و ایالات متحده و تهدید به جستجوی جایگزینی برای گاز روسیه، این واقعیت را نمی‌توان نادیده گرفت که اروپا در تأمین نفت و گاز خود وابسته به روسیه است، و نه تنها نمی‌تواند روسیه را به عنوان منبع انرژی رها کند، بلکه حتی در اعمال تحریم‌های جدید علیه مسکو نیز نمی‌تواند مشارکت کند.