به گزارش خبرگزاری مهر، هشتمین مجموعه از سری کتاب‌های سیاست پژوهی با عنوان «آئین نامه ارتقا اعضای هیئت‌علمی؛ آسیب‌ها، تحلیل‌ها، راهکارها» به قلم رضا ماحوزی، فاطمه نصرالهی نیا و احد رضایان قیه باشی از سوی انتشارات مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به تازگی منتشر شده است.
آئین‌نامه ارتقا اعضای هیئت علمی اصلی‌ترین ابزار سیاستگذاران آموزش عالی برای جهت‌دهی به سیاست‌های علم و فناوری و افزایش تولیدات پژوهشی در سال‌های اخیر بوده است. این ابزار در سال‌های اخیر از جانب ارکان متعدد آموزش عالی از جمله کنشگران دانشگاهی شامل استادان و دانشجویان و مدیران، نشریات دانشگاهی شامل مجلات علمی، انتشارات دانشگاهی و غیردانشگاهی، ارتباط دانشگاه و جامعه، روابط بین‌المللی آکادمیک، حواشی بیرون‌دانشگاهی گسترده و سیاست‌های کلان حوزه دانش محل نقدهای جدی بوده است. این کتاب سیاستی این مشکلات را شناسایی کرده و از زبان کارشناسان، راه‌حل‌هایی را ارائه کرده است.
در مقدمه این کتاب آمده است: «از اولین نظام‌نامه ارتقا استادان دانشگاه در سال ۱۳۴۷ تا کنون بیش از نیم قرن می‌گذرد اما در همین نیم قرن، حدود ده بار به دلایل متعدد آئین‌نامه‌های متعددی در این حوزه نگاشته شده و آئین‌نامه‌های پیشین با کنار نهاده شده و یا مورد جرح و تعدیل جدی قرار گرفته است؛ رویه‌ای که هر چند مانع ایجاد سنتی مستمر شده است اما لااقل می‌تواند به ما بگوید سیاستگذاران هر دوره به چه می‌اندیشیده‌اند و آئین‌نامه ارتقا چگونه ابزار نیل به خواسته‌های آنها بوده است. برکنار از این ذائقه شناسی که در جای خود بسیار محل تأمل است از زاویه دیدی درونی، یعنی از منظر کنشگران درونی خود دانشگاه می‌توان این پرسش را طرح کرد که آیا آئین‌نامه ارتقا اعضای هیئت علمی، پشتیبان دانشگاه و مراکز آموزش عالی بوده است یا بیش از آنکه خود را متعهد به دانشگاه بداند، ابزاری برای اهداف بیرون از دانشگاه بوده است؟»
«به عبارت دیگر، آیا لحظه تدوین آئین نامه‌های متعدد ارتقا اعضای هیئت علمی، برکنار از اهداف بیرونی سیاستگذاران حوزه علم و فناوری و آئین نامه ارتقا اعضای هیئت علمی: آسیب‌ها، تحلیل‌ها، راهکارها دغدغه سرمایه‌گذاری قابل لمس در این قلمرو، موضع و نگاه و بینش کنشگران درونی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در جریان فعالیت طبیعی در میدان دانشگاه اعم از آموزش و پژوهش و شاگرد پروری و فعالیت آکادمیک و غیره هم مورد توجه قرار داشت یا خیر؟ و از همه مهم‌تر اینکه آیا این آئین نامه‌ها با همه وقت‌هایی که در تدوین بند بند ماده‌های سه گانه و چهارگانه‌اش اعمال شده است، در نهایت به تقویت علم و فناوری و آموزش و پژوهش در دانشگاه‌ها کمک کرده است یا خیر؟»
می‌توان این پرسش‌ها را از زبان افرادی که این آئین‌نامه را تجربه می‌کنند به آنها که آن را صرفاً وضع می‌کنند - مورد تأمل قرار داد و دو سنخ از پاسخ را دریافت کرد؛ نخست از زبان کنشگران دانشگاهی خصوصاً اعضای هیئت علمی پیمانی و دوم محققان دانشگاه پژوهی که بر اساس مفاهیم و ادبیات تخصصی این حوزه، جریان طبیعی و نه مصنوعی - کار علمی در فضای آکادمی را مطالعه می‌کنند. این مطالعه (کتاب) و تحلیل مفهومی آن به نیت دریافت فهمی روشن از آنچه روی داده و می‌دهد و ارائه راه حل‌هایی برای برون رفت از این ماجرا از آن رو ضرورت دارد که بدون چنین مطالعه و پژوهشی نمی‌توان به درستی نقدها و گلایه‌های عمدتاً همگانی اعضای هیئت علمی مراکز آموزش عالی کشور را، با همه تنوعاتی که دارد، صورت‌بندی کرد و برای هر کدام پاسخی و سیاستی مناسب اندیشید.
چنین مطالعه‌ای به حتم نیازمند آگاهی از الگوهای ارزیابی فعالیت علمی استادان دانشگاه‌های دیگر کشورهای جهان و نحوه ارزیابی کیفی دانشگاه‌های موفق بین‌المللی است. پیش از آن باید بدانیم اساساً حیات آکادمیک زنده و پویا چگونه شکل می‌گیرد و چگونه می‌تواند در کشور ما با ده‌ها مختصات محلی و بومی دوام بیاورد؟
به اذعان متولیان امور، آئین‌نامه ارتقا اعضای هیئت علمی در دو دهه اخیر اصلی‌ترین عامل افزایش کمی پژوهش‌های دانشگاهی در کشور بوده و لذا با گره زدن معیشت و حیثیت علمی و کاری استادان و دانشجویان دکتری و مدیران واحدهای دانشگاهی به «پژوهش» به عنوان اصلی‌ترین ماده آئین‌نامه توانسته نه تنها تحرک و پویایی جامعه علمی کشور را سبب شود بلکه ایران را در زمره کشورهای موفق تولید کننده علم قرار دهد و نشانه‌ای از «کارآمدی حاکمیتی در عرصه دانش» باشد؛ مقوله‌ای که به باور مخالفان و منتقدان نه تماماً خالص و اخلاقی و آکادمیک است و نه در کلیت به صلاح نظام علم و آموزش عالی و اجتماعات علمی و همکاری‌های جمعی درون‌مرزی و فرامرزی پیش رفته است و نه توانسته دری بگشاید و گره ای از گره‌های کور و پیچیده کشور را باز کند.
این کتاب محصول تحلیلی یک نشست تخصصی است که سوم خرداد سال هزار و چهارصد و یک در مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی با عنوان سنجش و ارزیابی آئین‌نامه ارتقا اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی برگزار شد. در این نشست ۲۶ کارشناس دانشگاه پژوه، مدیران با تجربه کمیته‌ها و کمیسیون‌های آئین‌نامه ارتقا رؤسا و معاونان مراکز آموزش عالی و سیاستگذاران این حوزه دیدگاه‌های خود را درباره شئون ایجابی و سلبی اجرای آئین‌نامه ارتقا در ۵ کارگروه تخصصی مطرح کردند.»
نظر شما