خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: بیستمین کنگره ملی حزب کمونیست چین فرصت مناسبی را برای بررسی برخی از مهمترین دستاوردها و چالش‌های یک دهه هدایت و رهبری شیء جین پینگ رهبر حزب کمونیست و رئیس جمهور چین و همچنین چشم انداز سیاست‌ها و اقدامات دولت وی در آینده را فراهم ساخته است. وقتی شیء به قدرت رسید، به مردم این کشور قول داد تا برای تجدید قوای بزرگ ملت چین تلاش کند که این مسئولیت بزرگ برای رفاه مردم است.
شیء جین پینگ ۶۹ ساله که اکنون نیز از طرح «رؤیای چینی Chinese Dream» برای توسعه اقتصادی و الهام بخشیدن به مردم و ایجاد امید استفاده می‌کند، هدفش را رسیدن به یک ارتفاع تاریخی با رهبری قوی در کشوربیش از یک میلیارد نفری چین می‌داند.
چندین دهه رشد سریع و ادامه آن در یک دهه اخیر البته مشکلات بزرگی را نیز برای این کشور فراهم کرده که از جمله آن ساختاراقتصادی ترکیبی، ایجاد شکاف ناشی از افزایش مستمر ثروت و آسیب‌های زیاد زیست محیطی به منابع این کشور است.
شیء جین پینگ که به خوبی از چالش‌های کشورش مطلع است برای مقابله با این چالش‌ها بر تعمیق اصلاحات تکیه زده است. وی معتقد است سیاست اصلاحات و گشایش تصمیم درستی است و چین با رویکردهای جدید و سطوح بالاتر در این مسیر بی‌لحظه قدم برمی‌دارد.
نکته حائز اهمیت این است که طبق گزارش‌های رسانه‌ای اولویت شیء، حفظ رشد اقتصادی چین است، زیرا عملکرد اقتصادی معیاری کلیدی برای حکمرانی خوب در نظام تک حزبی کمونیستی این کشور محسوب می‌شود.
اما اکنون اصلاحات چین وارد آب‌های عمیقی شده است. در تئوری‌های سیاسی «ایجاد تغییر و حفظ ثبات» به طور همزمان یک اقدام متعادل کننده اما بسیار دشوار و پرخطر است. یکی از اصلاحات اساسی شیء، بازتعریف دولت و بازار و خروج از یک اقتصاد کاملاً برنامه ریزی شده است که هنوز ادامه دارد.
دستاوردهای چین پس از یک دهه هدایت شیء جین پینگ
رسانه‌ها و تحلیلگران چینی می‌گویند: زمانی که شیء به قدرت رسید، هیچکس نمی‌دانست از نظر سیاست‌های اقتصادی چه انتظاری می‌توان از او داشت؛ اما یک دهه بعد نشان داد که وی در مجموع برنامه قابل قبولی دراین زمینه داشته است.
مهمترین آورده‌های دولت شیء پس از یک دهه که دررسانه‌های بین‌المللی انعکاس یافته شامل موارد ذیل است:
۱ - پایان دادن به فقر شدید
پکن در سال ۲۰۲۰ اعلام کرد که به فقر شدید که همواره یک نقطه ضعف برای این کشور بود، پایان داده است. وضعیت معیشتی مردم و دسترسی آنها به آموزش از جمله عواملی بود که دولت چین برروی آن سرمایه گذاری کرد.
طبق گزارش‌ها، در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۱ دولت چین به میزان ۱.۶ تریلیون یوان (۲۳۰ میلیارد دلار) برای بهبود استانداردهای زندگی در سراسر چین از جمله ساخت جاده‌ها، خانه‌ها و تقویت زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری کرده است. در این مدت میلیون‌ها خانوار روستایی به روستاهای با فرصت‌های اقتصادی بهتر منتقل شده است. براساس داده‌های بانک جهانی، یک سال پس از رهبری شیء، ۸۲ میلیون چینی در فقر شدید زندگی می‌کردند که این رقم با سیاست‌های اتخاذ شده تا سال ۲۰۱۹، به ۶ میلیون نفر کاهش یافت. با این حال، شیء در سال ۲۰۲۰ هشدار داد: وظیفه تثبیت و گسترش دستاوردهای فقرزدایی همچنان دشوار است.
۲- خلق و افزایش ثروت
بر اساس آمار رسمی، میانگین درآمد قابل دستیابی هر خانوار شهری در چین از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۰ به میزان ۶۶ درصد افزایش یافته است که این رقم در خانوارهای روستایی در همان دوره ۸۲ درصد افزایش را نشان می‌دهد.
سهم برخورداری از خودرودر هر شهر از ۰.۲۲ در سال ۲۰۱۲ به ۰.۴۵ در سال ۲۰۲۰ رسید که نشان از افزایش دوبرابری دارد. در همین مدت همچنین تعداد تلفن‌های همراه از ۲.۱۷ به ۲.۴۹ مورد درهر خانوار شهری در مدت مشابه افزایش داشته است. با این وجود، هزینه‌های مسکن در این کشور چهار برابر شده است که فشاری زیادی بر سبد هزینه‌های خانوار چینی وارد می‌کند.
۳- برنامه فضایی
برنامه فضایی چین که منبع مهمی برای غرورملی در این کشور محسوب می‌شود، فاصله زیاد خود با برنامه‌های مشابه درآمریکا، روسیه و اروپا را کاهش داده است.
با اجرای موفق این برنامه، سفینه‌های فضایی چینی در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۹ به ماه رسیدند که دومین فرود آنها بسیار روانترانجام شد. یک فضاپیمای بدون سرنشین چینی نیز در سال ۲۰۲۰ درحالی به زمین بازگشت که اولین نمونه‌های جمع آوری شده از ماه را پس ازچهار دهه با خود همراه داشت. در همان سال، سیستم ناوبری ماهواره‌ای چین موسوم به Beidou، تکمیل شد که رقیب اصلی سیستم GPS آمریکاست.
طبق برنامه‌های اعلام شده، انتظار می‌رود، چین که اولین ربات خود را سال گذشته در مریخ فرود آورد، نخستین ایستگاه فضایی را نیز در این سیاره تا پایان ۲۰۲۲ تکمیل کند.
۴- مقابله با فساد
طبق گزارش «کمیسیون مرکزی بازرسی انضباطی» چین، به ۱۱.۳ میلیون نفر از کارمندان گرفته تا وزیران دولت، ژنرال‌های ارتش تا مدیران بانک‌ها، در سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۲ برای موارد انضباطی اخطار داده شده است که از این موارد ۴.۷ میلیون نفر تخلفات جدی‌تر نسبت به سایرین داشته اند که مورد بررسی قرار گرفته و احکام انضباطی درمورد آنها اجرا شده است.
طبق این گزارش در این دهه دستکم ۱.۵ میلیون نفر مجازات شدند که شدیدترین موارد مجازات اعدام هم اعمال شده است. به راه انداختن کمپین «صرفه جویی» نیز یکی دیگر از راهبردهای فرهنگی برای مقابله با فساد در این کشور است.
اما منتقدان می‌گویند این یک روش اجباری اعلام شده توسط دولت شیء برای همه مردم و مسئولان این کشور است. به عنوان مثال، مقامات حزب نمی‌توانند ضیافت‌های مجلل برگزار کنند. اگرچه این کمپین در بین مردم محبوب است، اما به عنوان ابزاری برای حذف رقبای سیاسی هم استفاده می‌شود.
۵- محیط زیست
پکن توافقنامه آب و هوای پاریس را در سال ۲۰۱۶ امضا کرد و در سال ۲۰۲۰ دولت شیء متعهد شد این کشور تا یک دهه بعد و در سال ۲۰۳۰ بالاترین سطح حذف انتشار کربن را در صنایع مختلف داشته باشد.
گروه‌های زیست محیطی بین المللی از چین که اکنون از بزرگترین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای در جهان محسوب می‌شود، خواسته‌اند که اقداماتش را در این زمینه تسریع کند زیرا درغیراین صورت دستیابی به هدف توافق پاریس برای حفظ گرمایش جهان تا ۱.۵ درجه سانتی‌گراد (۲.۷ فارنهایت) محقق نخواهد شد.
وزارت محیط زیست چین، پس از چندین دهه چشم پوشی از شهرهای بسیار آلوده و خفه کننده این کشور، از سال ۲۰۱۲ اقدام به انتشار داده‌های جامع تردر مورد وضعیت آلودگی هوا در این کشور کرده است. به گفته این وزارتخانه، غلظت ذرات بسیار ریز و خطرناک در هوا در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۱ به میزان ۳۴.۸ درصد کاهش یافته است. علاوه براین، طرح‌های جداسازی زباله در این کشوردر حال پیشرفت است. به عنوان مثال، در کلان شهر شانگهای، این اقدام زیست محیطی از سال ۲۰۱۹ اجباری شده است.
۶- حمل و نقل
طبق گزارش‌های دولت چین، طول شبکه‌های ریلی پرسرعت دراین کشورچهار برابر شده است و از حدود ۹۳۰۰ کیلومتر (۵۷۷۸ مایل) در سال ۲۰۱۲ به ۴۰ هزار کیلومتر در سال ۲۰۲۱ رسیده است.
چین اکنون دارای ۲۵۰ فرودگاه غیرنظامی است که ۸۲ فرودگاه در دهه گذشته ساخته شده است و ترافیک هوایی مسافران در سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۹ دو برابر شده است.
۷- دانشگاه‌ها
بهبود رتبه دانشگاه‌های این کشور در میان رتبه بندی جهانی دانشگاه‌های جهان از مهمترین دستاوردهای آموزشی چین در یک دهه اخیر بوده است. طبق گزارش‌های بین المللی دانشگاه‌های آمریکا و بریتانیا اگرچه همچنان در رده‌های بالای رتبه بندی جهان جای دارند، اما از ۱۰۰ دانشگاه برتر، تعداد دانشگاه‌های آمریکا از ۴۳ مورد در این فهرست در سال ۲۰۱۸ به ۳۴ مورد در ۲۰۲۱ کاهش یافته است.
این درحالی است که تعداد دانشگاه‌های چین، به استثنای هنگ کنگ، در میان ۱۰۰ دانشگاه برتر از دو به ۷ مورد دانشگاه افزایش یافته است.
مدرنیزه کردن ارتش و افزایش توان بازدارندگی هسته‌ای
شیء پیشتر اعلام کرده درصدد ارتقای سریع «نیروهای مسلح مردمی چین به استانداردهای کلاس جهانی» است. این امر نشان می‌دهد که حزب کمونیست، هدف افزایش قابلیت‌های کمی و کیفی ارتش آزادی‌بخش خلق را در یک برنامه بلندمدت ادامه خواهد داد. چین با داشتن حدود ۲ میلیون سرباز در سال ۲۰۲۲، بزرگترین ارتش و نیروهای مسلح جهان را از نظر پرسنل نظامی فعال دارد.
همچنین طبق گفته شیء، «چین یک سیستم بازدارندگی استراتژیک قوی ایجاد خواهد کرد» تا بتواند توانایی بازدارندگی هسته‌ای خود را نیز افزایش دهد.
مهمترین چالش‌های چین
کارشناسان اقتصادی می‌گویند: عملکرداقتصادی چین دردهه گذشته آمیزه‌ای ازسیستم سوسیالیستی وسرمایه داری بوده است.
اگرچه این کشور موقعیت خود را به عنوان یک اقتصاد با درآمد متوسط رو به بالا تأیید کرده و توانسته است از نظر فناوری ارتقا یابد اما این کشور هنوز با چالش‌های مهمی روبرو است؛ مانند نیاز به ایجاد تعادل دوباره در مدل رشد خود از طریق کاهش وابستگی به سرمایه گذاری و صادرات، تداوم اصطکاک تجاری با ایالات متحده، افزایش بیکاری در درجه اول در میان جوانان ۱۶ تا ۲۴ ساله و تشدید بحران املاک و مستغلات.
برخی از تحلیلگران می‌گویند این موارد مانند یک بمب ساعتی است که می‌تواند کل اقتصاد چین را تضعیف کند. آمارها نشان می‌دهد چین کاهش چشمگیری در رشد اقتصادی خود ثبت کرده است. پکن با رقم اصلاح شده ۳.۳ درصد در سال ۲۰۲۲، هدف تعیین شده رشد ۵.۵ درصدی در مارس ۲۰۲۲ را از دست داده است و کمترین رشد خود را از زمان بازگشایی و اصلاح اقتصاد خود در سال ۱۹۷۸ تجربه کرده است.
عملکرد چین در همه گیری کووید ۱۹ نیز که منجر به شیوع جهانی این بیماری و مرگ بیش از ۶.۵ میلیون نفر در جهان شده است، به عنوان یکی از مهمترین چالش‌های دولت شیء ثبت شده است.
موضوعی که سبب شد شیء از عملکرد دولت خود برای جلوگیری از ویروس کرونا در بیستمین نشست کنگره حزب کمونیست دفاع کرده و بگوید این کشور یک «جنگ مردمی همه‌جانبه» را علیه این همه‌گیری راه اندازی کرد و در محافظت از جان‌ها «تا حد ممکن» موفق عمل کرد.
علاوه بر مقابله با کرونا مسائل دیگری مانند تایوان و سین کیانگ نیز از دیگر چالش‌های چین است. مساله تایوان به یکی از مهمترین مسائل تنش زا میان پکن و واشنگتن تبدیل شده و حتی نگرانی‌های بین المللی در مورد احتمال بروز منازعه‌ای بین المللی از این منطقه را دامن زده است.
چشم‌انداز اقتصادی ۵ سال آتی چین
«اداره آمار ملی چین» جمعه ۱۵ جولای (۲۴ تیر) اعلام کرد، تولید ناخالص داخلی این کشور (GDP) در نیمه اول سال ۲۰۲۲ به میزان ۲.۵ درصد رشد داشته است. بر اساس آمار مذکور، در سه ماهه دوم سال ۲۰۲۲، تولید ناخالص داخلی چین در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، ۰.۴ درصد داشته است.
پیش‌بینی‌ها برای رشد اقتصادی این کشور در سال‌های آینده حدود ۵ درصد است که این رقم به طور قابل توجهی کمتر از ارقام چهار دهه گذشته است؛ زمانی که رشد تولید ناخالص داخلی به طور متوسط بیش از ۹ درصد در سال بود. کارشناسان اقتصاد بین الملل می‌گویند، نمی‌توان انتظار داشت که چین با سرعت سرسام‌آور، رشدی که در زمانی که سطح درآمد بسیار پایین بود، به دست آورد.
طبق برنامه اعلام شده شیء، چین قصد دارد از سال ۲۰۳۵ تا اواسط قرن جاری به یک کشور سوسیالیستی مدرن بزرگ تبدیل شود تا در نیمه این قرن مرفه، قوی و از نظر فرهنگی پیشرفته باشد.
شیء همچنین، متعهد شده است از طریق اجرای چنین سیاست‌های اقتصادی، تولید ناخالص داخلی سرانه این کشور را به میزان قابل توجهی افزایش دهد تا «همتراز با یک کشور توسعه یافته باشد.»
جمع بندی
در مجموع می‌توان گفت دوره ۱۰ ساله زمامداری شیء برای چین یکی از ادوار بسیار مهم اقتصادی و سیاسی برای این کشور بوده که توانسته باوجود چالش‌های بسیار زیاد داخلی و خارجی در مسیر برنامه‌ها و اهداف تعیین شده حرکت کند. اگرچه روند آن در ابتدای این دهه سرعت بیشتری داشته اما همه‌گیری کرونا در سه سال اخیر بر تمام این برنامه‌ها تأثیر منفی داشته است.
درهرصورت شیء جین پینگ که در آستانه تبدیل شدن به اولین رئیس جمهور سه دوره‌ای در این کشور است، پنج سال دیگر برای اصلاح یا ترمیم سیاست‌های گذشته را دارد.
طبق گزارش ساوت چاینا مورنینگ پست تولید ناخالص داخلی چین در بیش از یک دهه با نرخ متوسط سالانه ۱۰ درصد در حال رشد بوده است. اما به دلیل مشکلات زیاد کاهش سرعت در این زمینه اجتناب ناپذیر بود و از این رو از سال ۲۰۰۸ نرخ رشد تقریباً هر سال کاهش یافته است، موضوعی که شیء به دلیل انتقاد شدید ناگزیر از اجرای اصلاحات دراین زمینه و سرعت بخشیدن نسبی دوباره به آن است.
البته گمراه کننده است که تمام دستاوردها یا نقاط ضعف و شکست‌های دهه گذشته، صرفاً به نام شیء ثبت شود، زیرا وی وارث بزرگترین مشکلات نظام سوسیالیستی تک حزبی و رشد سریع اقتصادی - سیاسی در دهه‌های ماقبل از زمامداری خود نیز می‌باشد.
*مریم شفیعی، کارشناس مسائل بین الملل
نظر شما