آمریکا چگونه کره شمالی را به بمب اتم مجهز کرد؟

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل؛ کره شمالی پس از چین، دومین کشور دارنده تسلیحات هسته‌ای در منطقه آسیای شرقی است. بر اساس گزارش منتشره از سوی ارتش آمریکا در جولای ۲۰۲۰ کره شمالی دارای تسلیحات هسته‌ای و شیمیایی است و به احتمال زیاد تحقیقاتی در مورد سلاح‌های بیولوژیکی نیز انجام داده است. تسلیحات هسته‌ای کره شمالی بین ۲۰ تا ۶۰ بمب با قابلیت تولید شش بمب جدید در سال تخمین زده شده است. در این گزارش آمده است که پیونگ‌یانگ یک برنامه طولانی مدت تسلیحات شیمیایی با تاکید بر عوامل عصب، تاول و خفگی دارد و انبار بزرگی از سلاح شیمیایی را در اختیار دارد. از این رو تخمین زده شده است که این کشور دارای ۲۵۰۰ تا ۵۰۰۰ تن سلاح شیمیایی از حدود ۲۰ نوع مختلف باشد که آن را به سومین دارنده بزرگ عوامل شیمیایی در جهان تبدیل می‌کند. این مواد شامل گاز سارین و عامل شیمیایی VX است که احتمال می‌رود ارتش خلق کره از آن در گلوله‌های توپخانه استفاده کند. به علاوه، احتمال می‌رود که کره شمالی به توان نصب عوامل بیولوژیکی مانند سیاه زخم یا آبله بر روی سامانه‌های موشکی دست یافته است که به ویژه در شرایط روی برتافتن آن از کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی بسیار خطرناک به نظر می‌رسد.

روند دستیابی کره شمالی به سلاح هسته‌ای

از زمانی که آمریکا سلاح‌های هسته‌ای خود را به شبه جزیره کره منتقل کرد، تلاش کره شمالی برای هسته‌ای شدن آغاز شد. پیونگ یانگ در سال ۱۹۵۶ با امضای دو توافقنامه همکاری هسته‌ای با مسکو، دانشمندان فیزیک هسته‌ای خود را برای آموزش به شوروی فرستاد و در سال ۱۹۶۷ با کمک این کشور، ساخت راکتور پنج مگاواتی برای تولید پلوتونیوم را در دستور کار قرار داد. با پایان جنگ سرد و خروج تسلیحات راهبردی آمریکا از شبه جزیره کره، پیونگ یانگ توافقی را در خصوص عاری‌سازی شبه‌جزیره از تسلیحات هسته‌ای با سئول به امضا رساند و ضمن پیوستن به توافقنامه جامع پادمان در ژانویه ۱۹۹۲، درهای تأسیسات هسته‌ای را به روی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گشود. گزارش آژانس بعد از شش دوره بازرسی از می ۱۹۹۲ تا فوریه ۱۹۹۳ حاکی از آن بود که کره شمالی بیشتر از مقدار اعلام شده، پلوتونیوم پردازش کرده است. در واکنش به درخواست بازرسی‌های ویژه آژانس، کره شمالی سایت‌های مشکوک را نظامی و خارج از محدوده بازرسی اعلام و تهدید کرد از معاهده عدم اشاعه خارج خواهد شد

هدف اصلی این کشور در این راه، تضمین امنیت و هراس راهبردی رهبران این کشور بوده است و در ادامه روند فوق، به صورت پنهانی غنی‌سازی هسته‌ای را در سال ۲۰۰۲ آغاز کرد. پیونگ یانگ در سال ۲۰۰۳ به صورت رسمی از معاهده منع انتشار تسلیحات هسته‌ای (NPT) خارج شد و آزمایشات هسته‌ای خویش را سرعت بخشید. در عین حال این موضوع باعث شد تا پرونده هسته‌ای این کشور به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع داده شود. در نهایت از سال ۲۰۰۵ که این کشور رسماً اعلام نمود که موفق به در اختیار گرفتن سلاح هسته‌ای شده است، مخالفت‌ها با این اقدام پیونگ‌یانگ ادامه یافته است. به همین دلیل نهادهای بین‌المللی مانند آژانس انرژی اتمی و شورای امنیت در این سال‌ها با صدور قطعنامه‌های متعدد، تلاش این کشور را در توسعه بیشتر قدرت هسته‌ای محکوم کرده وتحریم‌های سنگینی علیه آن اعمال نموده‌اند. کره شمالی بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۷، شش آزمایش هسته‌ای زیرزمینی انجام داد. در همین رابطه مؤسسه تحقیقات صلح استکهلم SIPRI در ژوئن ۲۰۲۲ در گزارشی اعلام کرد که در حالی که نگرانی‌ها در منطقه اقیانوسیه نسبت به اقدامات پیونگ یانگ شدت دارد، این کشور با حداقل ۲۰ کلاهک هسته‌ای، آمادگی آزمایش هسته‌ای در هر زمانی که اراده کند را دارد.

رویکرد آمریکا به توان هسته‌ای کره شمالی

همان گونه که گفته شد، اساساً کره شمالی تلاش برای دستیابی به سلاح اتمی را از زمان انتقال سلاح‌های هسته‌ای آمریکا به شبه جزیره کره آغاز نمود. پس از سفر جیمی کارتر رئیس جمهور اسبق آمریکا به پیونگ یانگ در دهه ۱۹۹۰ و گفتگو با کیم ایل سونگ رهبر سابق کره شمالی، کره سعی کرد تا بحران پیرامون موضوع هسته‌ای خود در آن زمان را کاهش دهد. توافق ۱۹۹۴ آمریکا و کره شمالی، حدود یک دهه برنامه پلوتونیوم کره شمالی را متوقف کرد، اما هیچ یک از طرفین کاملاً از اجرای آن رضایت نداشتند. آمریکا از تأخیر بازرسی‌ها درباره فعالیت‌های هسته‌ای و کره شمالی نیز از تأخیر در ساخت راکتورهای آب سبک ناراضی بود.

در اکتبر ۲۰۰۲ پس از آن که دولت آمریکا به بهانه وجود برنامه مخفی غنی‌سازی اورانیوم، تعهدات خود را در توافق مذکور معلق کرد، بحران دوم آغاز شد. در این مرحله، کره شمالی با فک پلمپ تأسیسات هسته‌ای، بازرسان آژانس را اخراج کرد و از معاهده عدم اشاعه خارج شد. با افزایش بحران و با هدف پایان دادن به برنامه تسلیحات هسته‌ای پیونگ یانگ، آوریل ۲۰۰۳ گفتگوی چندجانبه پکن آغاز شد؛ اما این روند نتوانست برنامه هسته‌ای کره شمالی را متوقف نماید. سرانجام در اکتبر سال ۲۰۰۶ نخستین آزمایش هسته‌ای کره شمالی انجام شد؛ و این کشور در بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۷ نیز پنج سلاح هسته‌ای دیگر آزمایش کرد. با این همه تنها در دوره دوم ریاست جمهوری اوباما بود که مذاکره با کره شمالی در اولویت قرار نگرفت و این کشور با تحریم‌های جامع کنگره آمریکا روبرو شد.

ترامپ و رؤیای خلع سلاح هسته‌ای کره شمالی

با این وجود اما با روی کار آمدن دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا در سال ۲۰۱۶، واشنگتن رویکردهای متناقضی را در برخورد با پیونگ یانگ به نمایش گذاشت. به گونه‌ای که از یک سو ترامپ خواستار حل و فصل سریع بحران هسته‌ای کره شمالی شد و از سوی دیگر این کشور را تهدید به حمله نظامی نمود. آمریکا در سال ۲۰۱۷ کره شمالی را تهدیدی واقعی برای خود نامید و کیم جونگ اون رهبر جدید این کشور را دیوانه خواند. از سوی دیگر، ترامپ در ژوئن ۲۰۱۸ پس از ۲۰ سال با اون در سنگاپور دیدار کرد. در این دیدار بیانیه مشترک بین دو طرف به امضا رسید. هر چند آمریکا در این بیانیه خواستار تلاش کره شمالی برای خلع سلاح کامل هسته‌ای شد، اما کمی بعد از آن گزارش آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا نشان داد که کره شمالی تولید اورانیوم غنی شده را افزایش داده است.

هر چند آمریکا تصور می‌کرد خلع سلاح کامل کره شمالی تا سال ۲۰۲۰ محقق خواهد شد، اما پیونگ یانگ نشان داد که با وجود انزوای سیاسی و وضعیت بد اقتصادی، حاضر نیست سلاح هسته‌ای را به عنوان تنها اهرم فشار علیه آمریکا کنار بگذارد. از یک سو این کشور با تحکیم سیاست خارجی خود، مذاکره با آمریکا را نشانه افزایش قدرت چانه‌زنی، عدم شکل‌گیری اجماع جهانی علیه خویش و بی‌اعتمادی به آمریکا ارزیابی کرد. از سوی دیگر، تکرار این گزاره از سوی مقامات آمریکا از جمله پمپئو وزیر خارجه که «تا زمان تکمیل خلع سلاح کامل هسته‌ای کره شمالی، تحریم‌ها علیه آن باقی می‌ماند» و بعد از آن اعمال تحریم‌های جدید علیه این کشور، تأثیرات منفی بر کره شمالی به همراه داشت.

در نهایت خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران، کره را به این نتیجه رهنمون کرد که نباید راهبرد گام به گام ترامپ را با خلع سلاح کامل هسته‌ای پاسخ دهد و کارآمدی مذاکره با آمریکا، مشروط به حفظ ابزار قدرت یعنی سلاح هسته‌ای است. در ابعاد منطقه‌ای نیز آمریکا در این دوره به واسطه چرخش سیاست خارجی از خاورمیانه به آسیا – پاسیفیک، همکاری‌های امنیتی خود را با ژاپن، تایوان و کره جنوبی برای مهار چین و توان هسته‌ای کره شمالی گسترش داد و کمک‌های نظامی فراوانی را در اختیار آنها قرار داد. در این چارچوب رهبران پیونگ یانگ با برداشت از رویکرد مقابله‌ای واشنگتن در برابر چین و نیز این که اهداف تعریف شده دقیقی بین آنها و آمریکا وجود ندارد، بیش از پیش به مذاکره با آمریکا بدگمان شدند که در نهایت شکست مذاکرات دو طرف را در پی داشت.

رویکرد هسته‌ای کره شمالی بعد از شکست مذاکرات با آمریکا

پس از شکست مذاکره با آمریکا که رهبران کره شمالی مواضع آمریکا را عامل اصلی آن دانستند، این کشور مجدداً و با قدرت بیشتری توسعه توانایی ساخت بمب هسته‌ای خود را ادامه داده است. در همین راستا کیم جونگ اون گفت که پس از توقف مذاکرات خلع سلاح هسته‌ای، دیگر خود را ملزم به تعلیق فعالیت هسته‌ای نمی‌داند. بر این اساس پیونگ یانگ در این مدت بارها اقدام به آزمایشات موشکی کرده است. کره شمالی در ژانویه ۲۰۲۲ دو موشک هدایت شونده کوتاه برد را که توسط آکادمی علوم دفاعی در غرب این کشور ساخته شده بود به سمت سواحل شرقی این کشور در دریای ژاپن شلیک کرد. هر چند طی این مدت این کشور آزمایش سلاح هسته‌ای را در دستور کار نداشته است، اما در حوزه سازوکارهای سیاسی در این زمینه اقدامات خاصی را به انجام رسانده است.

از جمله این کشور در سپتامبر ۲۰۲۲ قانون جدیدی در مورد سلاح‌های هسته‌ای به تصویب رساند و به طور رسمی خود را یک کشور دارای سلاح هسته‌ای اعلام کرد. قانون جدید به کیم جونگ اون این اختیار را می‌دهد تا دستور استفاده از تسلیحات هسته‌ای را صادر کند و همچنین اجازه استفاده خودکار از آنها را در صورت حمله به کشور داشته باشد. از سوی دیگر رویکرد آمریکا در دوره بایدن نیز همچنان دو هدف عمده مهار چین و کره شمالی را در آسیای شرقی دنبال می‌کند. رویکرد بایدن در افزایش حضور نظامی در دریای چین، به موازات افزایش تنش با پکن، تنش با پیونگ یانگ را نیز افزایش داده است. در این راه، کره شمالی نیز سعی می‌کند از طریق آزمایش موشک‌های مختلف همچون پرتاب موشک از داخل قطار در حال حرکت در ژانویه ۲۰۲۲ و مانورهای مختلف نظامی، روند افزایشی قدرت خود را در برابر آمریکا به نمایش بگذارد و ابزار چانه‌زنی خود در مذاکرات آینده را ارتقاء بخشد.

* سجاد مرادی کلارده: پژوهشگر حوزه بین‌الملل