دکتر علی رضا قائمی نیا، سردبیر فصلنامه ذهن، در گفتگو با خبرنگار مهر درباب کتاب "بیولوژی نص" که به زودی منتشر خواهد شد اظهار داشت: سال‌های زیادی از زمانی که برای اولین بار با نام نشانه‌شناسی آشنا شدم می‌گذرد. در آن زمان تازه به دوره کارشناسی ارشد در رشته فلسفه راه یافته بودم. بیشتر وقت من در کتابخانه می‌گذشت. مدام به دنبال موضوعات و زمینه‌های جدید بودم. سال‌های زیادی را صرف آموختن فلسفه و درسهای حوزوی کرده بودم و تدریجاً با متون فلسفی انگلیسی خو می‌گرفتم.
وی در ادامه اظهار داشت: بیولوژی نص تحقیقی بینا رشته ای است که ارتباط دستاوردهای دو حوزه مختلف، امّا مرتبط یعنی دانشِ نشانه شناسی و تفسیر قرآن را بررسی می کند و بر اساس دستاورد های این دانش به تأمل در تفسیر قرآن و تأثیر آن در این حوزه می پردازد.
دکتر قائمی نیا تاکید کرد: این اثر تلاشی بشری برای یافتن راهی برای فهم این کتاب آسمانی بر اساس روش‌های نوین است. این اثر از لحاظ روش دو کار را انجام می‌دهد: اولا، آراء و دیدگاه های نشانه شناختی را در سیاق و بافتی جامع می بیند. در این بافت جامع اندیشه های بسیاری پیدا شده اند که باید آنها را با توجه به دیدگاه های رقیب و جریان‌های تاریخی فهمید. ثانیا، آن آراء و دیدگاه ها را در متن نزاع های تفسیری و اختلاف نظرهای موجود در علوم قرآنی در نظر می گیرد و نتایج نشانه شناسی را به حل این نزاع فرا می‌خواند.
وی با اشاره به این نکته که تفسیر قرآن همواره رزمگاه جریان‌های مخالف در جهان اسلام بوده است و تمام فرقه‌ها و جریانات فکری تلاش کرده اند تا مویدی بر دیدگاه خودشان از قرآن بیابند گفت: دستاوردهای نشانه شناسی را باید در این رزمگاه طلبید و تأثیر آن را در قوت و ضعف دیدگاه های موجود بررسی کرد.
دکتر قائمی نیا در پاسخ به این پرسش که نقطه آغاز کار نشانه شناسی را در چه چیزی می دانید گفت : نشانه شناسی از مفهوم ارتباط آغاز می شود و هر جا که ارتباط میان موجودات شکل می گیرد، تحلیل های نشانه شناختی ضرورت می یابد. ارتباط همواره با نشانه صورت می‌گیرند و در آن اطلاعاتی انتقال داده می‌شود. این اطلاعات معانی در بر دارند و نشانه شناسی می خواهد راهی برای رسیدن به آن معانی و اطلاعات را نشان دهد.
وی در توضیح واژه معنا گفت : معنا مقوله ای اساسی است که ما آدمیان آن را در زمینه‌های متفاوتی به کار می‌بریم؛ جهان برای ما معنایی دارد، زندگی هم معنایی دارد. رفتارهای آدمیان معنا دارند و بالاخره، متون هم معنایی دارند. نشانه شناسی با معنایی سر و کار دارد که زیربنای هر گونه ارتباط و خصوصاً ارتباط زبانی است.
دکتر قائمی نیا افزود: نشانه شناسی که در قرن بیستم با کارهای سوسور و پیرس آغاز به کار کرد و در نهایت، پس از ظهور دیدگاه‌های گوناگون در نشانه شناسی تفسیری اکو به اوج رسید، به تحلیل ارتباط و معنا می پردازد. نشانه شناسی سه کار عمده انجام می‌دهد: اولا، روش شناسی برای فهم متون به دست می دهد. این دانش از روش تحلیل ارتباط و روش دست یابی به اطلاعات و معنا بحث می کند و از این رو، در ذیل روش شناسی می گنجد و می کند و نگاهی نظامند به معنا دارد. از این رو، می‌توانیم بگوییم که نشانه شناسی نظام و دستگاه معنا در ارتباط را بررسی می کند.
وی در ادامه تصریح کرد: همچنین نشانه شناسی مکانیسم تکثیر معنا در یک نظام نشانه ای را روشن می سازد. خلاصه آن که، لبّ و لباب نشانه شناسی بحث از روش و نظام معنا است.
سردبیر فصلنامه ذهن همچنین در توضیح این مطلب که قرآن محصولِ ارتباط خدا با بشر است و در این ارتباط اطلاعاتی در دست بشر قرار گرفته و مفسر به دنبال کشف این اطلاعات و معانی است که نشانه شناسی از سه جهت برای مفسر اهمیت دارد گفت : یکی این که می تواند در تنقیح روش تفسیر به او کمک کند و دیگر این که می تواند در کشف نظام معنایی قرآن مفید باشد و نیز می تواند مکانیسم تکثیر معنایی قرآن را نشان بدهد.
وی در تبیین روش شناسی تفسیر گفت: تفسیر روش خاص خود را می طلبد. اگرچه در طول تاریخ مفسران بزرگ قرآن از روش های تفسیری گوناگون سخن گفته اند، ولی روش تفسیر هنوز صورت علمی و نظام مند پیدا نکرده؛ آنها دقیقاً دامنه و جزئیات آن را روشن نکرده‌اند و کمتر در نتایج آن بحث کرده‌اند. از این گذشته، ارتباط روش‌های تفسیری با دانش‌های جدید و روش‌شناسی‌های منقح امروزی مغفول مانده است. نشانه‌شناسی یکی از دانش‌های مهم است که روش‌های خاصّی را در بررسی و تفسیر متون به دست می‌دهد.
دکتر قائمی نیا همچنین درباره روش نظام معنایی قرآن گفت : نظام خاصی بر معانی قرآن حاکم است. معانی واژه ها و آیات قرآن ارتباط و نظم ویژه ای دارند. مفسر باید این نظام توجه کند و کشف آن، نگرش مفسر را نسبت قرآن عمیق تر می سازد. نظام معنایی را می‌توانیم استخوان بندی متن بدانیم. بنابر این، دو مفسر را با هم مقایسه کنید که یکی صرفاً جزء به جزء آیات را تفسیر می‌کند و به استخوان‌بندی معنایی نص توجه ندارد، و دیگری به استخوان بندی و چارچوب معنایی توجّه دارد. پیدا است که توجّه به این چارچوب دید عمیق‌تری به مفسر می‌دهد و می‌تواند ارتباط پیچیده معنایی میان آیات و واژه‌ها را کشف کند.
مکانیسم تکثیر معنایی قرآن سومین موردی که وی توضیح داد و گفت : تکثیر معنایی قرآن مکانیسم خاصی دارد و استنباط معانی و کاربردهای جدید از آن و ارتباط برقرار کردن میان آن و زمینه‌های معرفتی گوناگون مکانیسم ویژه‌ای دارد. نشانه‌شناسی می‌تواند این مکانیسم را نشان دهد.
دکتر قائمی نیا با بیان این نکته که "بیولوژی نص" نه تنها فلسفه و عرفان و کلام و علوم و غیره را در فهم قرآن کنار نمی گذارد، بلکه جایگاه هر یک از آنها را در فهم نص روشن می‌سازد و همه آنها را در چارچوبی جامع می‌نگرد گفت: همه زمینه‌های گوناگون تفکر اسلامی را باید متونی در نظر گرفت که قرآن با آنها در دیالوگ است و چه بسا آنها را بپذیرد و یا رد کند.
وی افزود: کاملاً امکان پذیر است که این متون ابعاد جدیدی از این متن آسمانی را به روی بشر بگشایند و استعدادهای معنایی نهفته در آن را به فعلیت برسانند. بر همین قیاس، کاملاً امکان پذیر است که علوم گوناگون بشری رابطه ای بینامتنی با آن داشته باشند و در پاره ای موارد در برملا شدن ابعاد گوناگون معنایی آن مؤثر افتند.
وی با اشاره با اظهار امیدواری که این اثر سرآغاز تحقیقات گسترده ای در این زمینه در مراکز علمی و سبب ساز حرکتی گسترده در توجه عمیق به ارتباط این زمینه با مطالعات اسلامی و خصوصاً با تفسیر قرآن باشد گفت: این اثر تحقیقی در باب ارتباط نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن است. امّا می‌توانیم آن را بازخوانی نشانه شناختی تفسیر المیزان هم بدانیم؛ چرا که در مباحث مهم نشانه شناختی به این اثر رجوع می کند. علاوه بر این، دیدگاه‌هایی که در این اثر آمده‌اند نظریه‌ای خاص را در باب معرفت دینی می‌پرورانند و از این جهت بیولوژی نص به حوزه معرفت دینی نیز تعلق دارد.
دکتر قائمی نیا افزود: من به تفصیل دیدگاه‌های علامه طباطبایی و ایزوتسو و ابوزید را بررسی و مباحث نشانه‌شناختی بسیاری را به آن ضمیمه کرده‌ام.
نظر شما