بافتار کوشش‌های شیعی در استمرار تمدن اسلامی در دوره مغول منتشر شد

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «بافتار کوشش‌های شیعی در استمرار تمدن اسلامی در دوره مغول (نمونه پژوهی تاریخی: اندیشه‌ها و کنشگری‌های خواجه نصیرالدین طوسی)» اثر محمد باغستانی کوزه گر که به همت پژوهشکده اسلام تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و به همت نشر این پژوهشگاه در ۲۸۱ صفحه منتشر شد.

خواجه نصیرالدین طوسی از دانشمندان و فرهیختگان قرن هفتم قمری است. شخصیت علمی، سیاسی و فرهنگی خواجه چند هزار کتاب و مقاله را (به زبان‌های مختلف) به خود اختصاص داده است. عمده این آثار جایگاه متنوع علمی او را بررسی کرده اند و گاه از ابعاد گوناگون به نقش مدیریتی وی در رصدخانه مراغه توجه نموده اند.

اما نویسنده این کتاب کوشیده به پژوهش درباره شخصیت خواجه نصیر از منظر بینش و کنش‌های تمدنی او بپردازد و تصویری کمتر کاویده شده از خواجه را نمایان سازد.

خواننده کتاب می‌تواند با شرایط تاریخی ظهور خواجه به عنوان یک قهرمان اندیشه آشنا گردد و بینش تمدنی او و چگونگی اجرایی ساختن آن را در ساخت رصدخانه مراغه که کنش تمدنی است، بخواند و از نقش او در ایجاد تحول در جریان کلان مدیریت علم در تمدن اسلامی آگاه گردد.

اثر پیش رو در راستای تعمیق بحث‌های تمدنی و تقویت فضای گفتمانی و جریان سازی در ساحت تمدن، با هدف بازخوانی پیشینه تمدن اسلامی و نگاهی تمدن پژوهانه به بافتار کوشش‌های شیعی در استمرار تمدن اسلامی در دوره مغول به ویژه اندیشه‌ها و کنشگری‌های تمدنی خواجه نصیرالدین طوسی نگاشته شده است.

ساختار اثر

این اثر در پنج فصل تألیف شده است؛ پس از بیان کلیات پژوهش در فصل اول، در دومین فصل با عنوان «تأثیر تحول‌های تمدنی بر فراهم آمدن شرایط ظهور منجی در جهان اسلام تا هجوم مغولان»، پس از بیان تحول‌های تمدنی جهان اسلام تا هجوم مغولان، مهم‌ترین تحول‌های جامعه شیعه تا هجوم مغولان تشریح و وضع تمدنی جهان اسلام از آغاز حمله مغول تا سقوط بغداد بررسی و وضع جامعه شیعه پس از هجوم مغولان مورد اشاره قرار گرفته است.

سومین فصل از کتاب حاضر به «تأثیر محیط تربیتی و زیستی بر برخورداری خواجه از شخصیت یک قهرمان اندیشه تمدنی» اختصاص یافته و در این فصل، به فضای تربیتی عمومی و اختصاصی، کارنامه دانش و بینش تمدنی خواجه تا پیش از هجوم مغولان، و ویژگی‌های اجتماع تمدنی از منظر خواجه نصیر پرداخته شده است.

نویسنده در فصل بعدی، به «کمیت و کیفیت کنش‌های تمدنی خواجه نصیرالدین پس از پایان حمله مغولان با فتح بغداد» می‌پردازد و ضمن بیان کنش‌های تمدن خواجه در جامعه اسلامی، به کنش‌های خواجه نصیرالدین طوسی پس از پایان فتح بغداد اشاره کرده و حضور تمدنی در نظام سیاسی مغولان پس از فتح بغداد را مورد توجه قرار داده و پس از بیان کنش‌های تمدنی خواجه نصیرالدین طوسی، تکاپوهای اجتماعی خواجه نصیرالدین طوسی در ساحت تمدنی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

در فصل پنجم و آخر کتاب حاضر، که به «شناخت تحول‌های مدیریتی جریان علم در تمدن اسلامی با اقدامات خواجه نصیرالدین طوسی» پرداخته شده، دوره‌های پیدایش جریان علمی و دوره رونق شکوفایی بررسی و وضعیت جریان‌های حاکم بر علم از نیمه سده پنجم تا هفتم هجری تبیین و تأثیر اقدمات خواجه نصیرالدین طوسی بر بخشی از جریان علم در تمدن اسلامی تشریح شده است.

سپس، مؤلف ویژگی‌های دو مدیریت بیرونی و درونی حاکم بر علم در عصر خواجه نصیر را برشمرده و به تحول در شرایط علمی اشاره و شخصیت خواجه نصیر با دیوانسالاران دیگر (بر پایه نظریه قهرمان به قرائت سیدنی هوک) مقایسه شده است.

ویژگی‌های اجتماع تمدنی از منظر خواجه نصیرالدین طوسی

‌تمدن پژوهی خواجه نصیر نیز از ابعاد گوناگون قابل توجه است. خواجه ویژگی‌های یک نظام اجتماعی متمدن را به روشنی تبیین می‌کند. این ویژگی‌ها عبارتند از: تأمین کننده نیازهای انسانی، استوار بر نظام، برخوردار از حاکمیت و نظام سیاسی، دارای قانون تقسیم کار بر پایه نیازهای اجتماعی و استعداد فردی، سامان یافته بر محبت اجتماعی، شکل گرفته از طبقه بندی‌های طبیعی صنفی، قانون محور و هنجار مدارف انواع جامعه های تمدنی تحقق یافته.