زندگی از اجتماع بین روایت‌ها شکل می‌گیرد

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست بررسی «روایت برای زندگی» با حضور مریم برادران چهارشنبه در حاشیه شصت‌وچهارمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب بیروت برای دانشجویان دانشگاه معارف لبنان برگزار شد.

در این نشست مریم برادران نویسنده معاصر با بیان اینکه شروع حیات علمی من از تحصیل در رشته فیزیک آغاز شد و سپس وارد رشته علوم انسانی شدم، گفت: در این مسیر تجربه های زیادی کسب کردم و به سراغ روایت نویسی و زندگی آدم ها رفتم تا چگونه زیستن و تجربه های آنها و سوال های خودم را با آنها به اشتراک بگذارم و جواب آنها را بشنوم. بیشترین کسانی که با آنها گفت و گو کردم تجربه زیسته در جنگ داشتند یا کنار کسانی بودند که با جنگ علقه داشتند. احساس می کردم آدم هایی که جنگ را تجربه کردند به علت همزیستی با مرگ، زندگی را طور دیگری معنا می کنند و صداقت ویژه ای در گفتار و زیستشان وجود دارد.

وی شنیدن تاریخ از زبان مردم را اتفاق متفاوتی دانست و گفت: تاریخ به وسیله افراد خاص و کسانی که قدرت در دست دارند روایت می شود. صداهایی که در بطن زندگی و مساله خاص وجود دارد در گفت و گو و نزدیک شدن با آدم ها بیشتر به گوش می رسد و توسط افرادی مثل ما می تواند برای دیگران روایت شود. سه موضوع در عالم وجود دارد که همه به آن می پردازند و ادبیات نیز در این سه موضوع جنگ، عشق و مرگ خلاصه می شود؛ این سه موضوع هیچ وقت کهنه نمی شوند. آدم ها شکل های مختلف جنگ (جنگ در جبهه، جنگ اقتصادی و رسانه) را تجربه می کنند؛ این جنگ ها می توانند معنای ویژه ای داشته و مواجهه آدم ها را با عشق و مرگ متفاوت نشان دهند. برای ورود به دنیای آدم های جنگ سعی کردم دنیا را به گونه ای دیگر نگاه کنم، بفهمم و برای دیگران روایت کنم.

این نویسنده ادامه داد: بنابراین احساس کردم باید بیشتر بدانم؛ در نتیجه علوم انسانی برای من موضوعیت پیدا کرد و از این باب مساله‌های من به مساله‌های جامعه گره خورد و برنامه ریزی توسعه را بهترین راه تشخیص دادم تا این موضوعات را بشناسم و آن را در بستر آموزش پیاده سازی کنم. بحث روایت همیشه برای من موضوعیت داشت و تمرکز ویژه ای روی آن داشتم؛ به مرور زمان فهمیدم اصل علم به ویژه علوم انسانی بر مبنای روایت است. همه ما انسان ها با روایت ها زندگی می کنیم و قصه را از کودکی به عنوان محوری برای رشد، تربیت و یادگیری می پذیریم و مبنایی برای تربیت قرار می دهیم.

برادران با بیان اینکه روایت در بستر زمان و مکان شکل می گیرد و می تواند با زبان شیوا و مشترک، مفاهیم و ارزش ها را به خوبی و سادگی منتقل کند، گفت: قرآن نزدیک‌ترین تجربه در مورد روایت های زندگی است چرا که با روایت ها و قصه ها می خواهد درس و آموزه های ارزشی و انسانی را به اقشار مختلف منتقل کند. این بستری است که ما امروزه در زندگی به خوبی آن را تجربه می کنیم؛ همه چیز در بستر روایت اتفاق می‌افتد و حتی گفته می شود که نظریه های علمی اساساً پایه ای در روایت دارند.

وی افزود: نظریه های علمی و بسیاری از نظریه های فیزیک، روایت دانشمندان از فهم عالم است و آن را با شواهد و قراین برای دیگران مطرح می کنند. پژوهش در سه پارادایم اصلی «روی مردم، برای مردم و با مردم» تقسیم می شود و روایت در بخش با مردم جا می گیرد. با رویکرد پوزیتیو، پژوهش روی مردم انجام می شود و انسان ها سوژه مطالعه هستند. وقتی «برای مردم» کار می کنیم محقق مانند متخصصی است که سعی می کند کنار مردم قرار بگیرد و ذهن کاوی کند تا اشتراک بین الاذهانی شکل بگیرد و با کمک آنها به پرسش ها پاسخ دهد. اما وقتی پژوهش «با مردم» است نگاه این است که باهم توانمند شویم و باهم به پاسخ سوال ها برسیم. از دید من، پژوهش «با مردم» برای هم‌فهمی، تفهم و هم زیستی برای رساندن صداهای کمتر شنیده به دیگران بسیار ارزشمند است چرا که در این فرآیند به رهایی و هم زیستی توانمند ساز خواهیم رسید. روایت می تواند روش خوبی برای این مسیر باشد. من علوم انسانی را اینگونه می فهمم و می خواهم در این رویکرد قرار بگیرم و با این رویکرد به علوم انسانی نگاه کنم.

این نویسنده گفت: نظریه های علمی و بسیاری از نظریه های فیزیک، روایت دانشمندان از فهم عالم است و آن را با شواهد و قراین برای دیگران مطرح می کنند. پژوهش در سه پارادایم اصلی «روی مردم، برای مردم و با مردم» تقسیم می شود و روایت در بخش با مردم جا می گیرد. با رویکرد پوزیتیو، پژوهش روی مردم انجام می شود و انسان ها سوژه مطالعه هستند. وقتی «برای مردم» کار می کنیم محقق مانند متخصصی است که سعی می کند کنار مردم قرار بگیرد و ذهن کاوی کند تا اشتراک بین الاذهانی شکل بگیرد و با کمک آنها به پرسش ها پاسخ دهد. اما وقتی پژوهش «با مردم» است نگاه این است که باهم توانمند شویم و باهم به پاسخ سوال ها برسیم. از دید من، پژوهش «با مردم» برای هم‌فهمی، تفهم و هم زیستی برای رساندن صداهای کمتر شنیده به دیگران بسیار ارزشمند است چرا که در این فرآیند به رهایی و هم زیستی توانمند ساز خواهیم رسید. روایت می تواند روش خوبی برای این مسیر باشد. من علوم انسانی را اینگونه می فهمم و می خواهم در این رویکرد قرار بگیرم و با این رویکرد به علوم انسانی نگاه کنم.

برادران سوال های ذهنی را عاملی برای بیان روایت‌ها دانست و گفت: ما در جامعه زندگی می کنم و جامعه پر از سوال است. آدم های جنگ بیشتر در میدان جنگ روایت می شوند اما روایت زندگی خصوصی آنها نیز مهم است. سبک زندگی این شخصیت‌ها همیشه برای من مهم بود. زاویه نگاهم این است که جنگ یک موقعیت ویژه و بحرانی است؛ بنابراین هرکسی سبک زندگی خاصی دارد و طبیعتاً در شرایط بحرانی نیز انتخاب های خاصی خواهد داشت. باید ببینیم نبود این شخصیت‌ها در خانه چه اثراتی دارد، نگاه ویژه آنها به زندگی بر اساس معیارهای ارزشی چه اثری بر روی انتخاب ها، تربیت فرزندان و فهم‌شان از عشق و رابطه با همسر دارد. شنیدن آنچه این شخصیت‌ها در زندگی انجام می‌دهند از زبان فرزندان یا همسر مهم است. در فرهنگ ما معمولاً شهادت را امر مقدس و یک سعادت می دانیم اما در کنار زیبایی‌هایی که به خاطر رویکرد ارزشی آن وجود دارد آسیب‌هایی هم برای بازماندگان دارد.

وی افزود: فقدان حضور شخصیت‌های که زیبا هم زندگی کردند یکی از تبعات جنگ است. بنابراین شنیدن و گفتن این روایت‌ها نشان‌دهنده آسیب‌های جنگ است. هر پدیده‌ای مانند جنگ رویه‌هایی دارد که ما از وجوه آن ناآگاه هستیم. کسانی که در بطن این اتفاقات بودند به خصوص همسر و فرزندانشان رویه های متفاوتی از جنگ را روایت می‌کنند.

این نویسنده ادامه داد: سوال‌ها و مواجه ما با انسان ها در مورد مسائلی که ذهن ما را درگیر می کند و روایت کردن آنها به شکل ها و قالب‌های مختلف نوشتار، فیلم مستند و عکس آگاهی‌بخش خواهد بود. سیدمحمدباقر صدر نه تنها یک شهید بلکه یک متفکر در جهان اسلام بود؛ به همین منظور به سراغ او رفتم و کتاب «نا: زندگی نامه شهید سید محمدباقر صدر (ره)» را نوشتم. روایت‌ها درباره شهید صدر اندک است؛ روایت‌های موجود هم درباره توجه او به ساخت حکومت، ساخت قدرت و بنای حکومت بود. اما من به دنبال شیوه زندگی او در خانه و کنار طلاب و در زمان تحصیل با استادان و دانشجویان بودم. می‌خواستم دلیل انتخاب موضوع کتاب‌های شهید صدر را بدانم.

وی ادامه داد: روایتی از طرف من درباره شهید صدر نوشته شده که یک روایت لطیف و کاملاً مبتنی بر مسئولیت اجتماعی اوست. یکی از تفاوت های شهید صدر این بود که نه فقط نگاه علمی بلکه سلوک زیست او همسو و هم جهت است و بین نظر و عمل او هم پوشانی می بینم. تعادل بین عقل و عاطفه که گاهی بین ما مغفول است نه تنها در زیست او بلکه در آرای نظری او برای ساخت یک زندگی اجتماعی سالم مشاهده می شود. این روایت مریم برادران از شهید صدر است و شاید کسی دیگری با سوال های متفاوتی وارد زندگی او شود و پاسخ های متفاوتی دریافت کند. هر گام از روایت ها نوری بر زندگی یک نفر خواهد بود.

مریم برادران در پایان گفت: یکی از راه های لذت بخش و دلچسب برای ساخت زندگی و جامعه بهتر روایت کردن چیزهایی است که با آن مواجه می شویم و برای پاسخ به سوال های خودمان به سراغ آن می رویم. زندگی و علم از اجتماع بین روایت ها شکل می گیرد و تک تک ما می توانیم در ساخت عالم تاثیر گذار باشیم. کتابی در دست چاپ دارم که در آن زندگی استادی روایت می شود که از نظر خودم قسمتی از تاریخ تفکر در ایران را در قالب زیست او روایت می کنم.