امنیت غذایی با ۵۰ طرح فناورانه رونق می گیرد

خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری، میترا سعیدی کیا؛ امروزه مقوله «امنیت غذایی» یکی از موضوعات اساسی کشور محسوب می‌شود و مروری بر اسناد کلان بالادستی نشان می‌دهد تمرکز بر توسعه شاخص‌های آن ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

در واقع می‌توان چنین انگاشت که امنیت یکی از ضروریات زندگی بشری است که همواره تأمین و ارتقای سطح آن در جامعه از اولویت‌ها و دغدغه‌های کلیه دولت هاست. امروزه تنها مخاطرات سنتی مانند برخوردهای بین المللی و تجاوز نظامی به وسیله یک قدرت خارجی از عوامل تهدیدکننده امنیت و رفاه بشمار نمی‌روند بلکه خطراتی مانند بی ثباتی‌های اقتصادی، فقر، گرسنگی و به ویژه عدم وجود امنیت غذایی از عوامل اساسی در کاهش سطح امنیت ملی محسوب می‌شوند.

بدون شک امنیت غذایی و اطمینان از دسترسی به غذا به حیات اقتصادی، سیاسی و در نهایت به حیات امنیتی کشور مرتبط است؛ در واقع امنیت جامعه وامدار امنیت غذایی در جامعه است.

از این روست که در جمهوری اسلامی ایران ایجاد و ارتقای سطح امنیت غذایی در جامعه همواره از اولویت‌های دولت‌ها بوده است. این مهم همواره از سوی مقام معظم رهبری مورد تاکید قرار گرفته است. ایشان در سخنرانی نخستین روز از سال ۱۴۰۱ نیز بیان داشتند: «مسئله کشاورزی و دامداری بسیار مهم است و کشور باید در محصولات پایه غذایی همچون گندم، جو، ذرّت، خوراک دام و دانه‌های روغنی به امنیت کامل و خودکفایی لازم دست پیدا کند.»

از آنجایی که امسال، از سوی مقام معظم رهبری، سال «تولید، دانش بنیان، اشتغال آفرین» نامگذاری شده و موضوع امنیت غذایی نیز می‌تواند با اتکا به فعالان عرصه فناوری جدی تر گرفته شود، تدوین برنامه‌ای مهم در راستای جهش اقتصاد غذایی اهمیت دوچندانی دارد.

در همین راستا، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در صدد است با تعریف طرح‌های ملی فناورانه در این راستا گام بردارد و با حمایت از تولید مبتنی بر دانش بخشی از نیازها را در حوزه امنیت غذایی تأمین کند.

در این گزارش قصد داریم علاوه بر شناسایی برنامه‌های معاونت علمی در زمینه توسعه امنیت غذایی، به معرفی ۵۰ پروژه کلان و ملی حوزه امنیت غذایی و تشریح برخی از این طرح‌ها بپردازیم.

تعریف طرح هوشمند جهش اقتصاد زیستی / تعریف ابرفناوریهای حوزه امنیت غذا

ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری، طرحی تحت عنوان برنامه هوشمند جهش اقتصاد زیستی را هدفگذاری کرده که با استفاده از فناوری‌های زیستی در حوزه سلامت و امنیت غذایی بتواند پتانسیل ارزی کشور را طی یک دوره چهار ساله ۴.۷ میلیارد دلار ارتقا دهد.

دکتر مرتضی گلی زاده رئیس گروه تولید، تجاری سازی و بازاریابی ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه بر اساس برنامه هوشمند جهش اقتصاد غذایی، سندی را در ستاد زیست فناوری تدوین کردیم، گفت: در راستای این سند که بخش امنیت غذایی آن سهم ۳ میلیارد دلاری را به خود اختصاص داده طرح‌هایی در حوزه‌های مختلف زراعت و باغبانی، دام، طیور و ابزیان و صنایع غذایی مشخص کردیم.

به گفته وی، همچنین ذیل این سند، فناوری‌های مرکزی را شناسایی می‌کنیم تا اقتصاد اصلی در حوزه امنیت غذایی شکل بگیرد و با استفاده از فناوری رقابت پذیر و تاب آور این اقتصاد ارتقا یابد. به همین دلیل ابرفناوریهای این بخش را مشخص و در راستای حمایت از آنها گام‌های جدی تری برداشته ایم.

۵۰۰ فناوری در حوزه امنیت غذایی در مدار توجه و حمایت

گلی زاده با بیان اینکه تفاوت حمایتهای ستاد توسعه زیست فناوری از طرح‌های امنیت غذایی نسبت به سال‌های گذشته در این است که امسال تنوع بخشی به ابزارهای تأمین مالی مکانیسم‌های مختلف در حال فعال سازی هستند، گفت: تا سال گذشته تنها معاونت علمی حامی چنین طرح‌هایی بود اما امسال در صدد هستیم تا با افزایش و فعال کردن مکانیسم‌های مختلف مالی حمایت از این طرح‌ها را دوچندان کنیم و درصدد استفاده از منابع مردمی برای اجرایی سازی این طرح‌ها هستیم. این مکانیسم‌های تأمین مالی در قالب صندوق‌های خصوصی بورسی هستند؛ در واقع ستاد زیست فناوری پلی برای اجرایی سازی طرح تأمین مالی از مردم برای مردم خواهد بود.

وی اظهار کرد: علاوه بر اینها درصدد هستیم نقاط کلیدی زنجیره ارزش که در توسعه اکوسیستم با نقصان‌هایی مواجه است را شناسایی کنیم؛ طی این جریانات، فراخوان‌هایی منتشر شده؛ طرح‌هایی در حال اجرا هستند و پروژه‌های دیگری یا موافقت نامه‌های اجرای آنها امضا شده یا هنوز در دست بررسی برای اجرا هستند.

وی با تاکید بر اینکه اینها می‌تواند به جهش اقتصادی در حوزه امنیت غذایی کمک کنند، گفت: این یک برنامه ۴ ساله است که امسال بخشی از آن اجرایی می‌شود. امسال شاهد جهشی که در حوزه امنیت غذایی پیش بینی کرده ایم هستیم.

وی گفت: در حال حاضر ستاد توسعه زیست فناوری نزدیک به ۵۰۰ فناوری را در حوزه امنیت غذایی انتخاب کرده و هدف قرار داده تا با حمایت از فناوران، در راستای اجرای این پروژه‌ها گام بردارد.

افزایش تاب آوری حوزه‌های مختلف امنیت غذایی

ستاد توسعه زیست فناوری در قالب ۴۹۶ برنامه در ۱۰ حوزه تخصصی کود، بذر و نهال، سموم کشاورزی، زراعت و باغبانی، دام و طیور، زیست دریا، ماشین آلات کشاورزی، آب، صنایع غذایی، برندسازی و بازاریابی برنامه‌هایی را تدوین کرده که هر کدام می‌توانند پیشران افزایش تاب آوری در حوزه‌های مختلف امنیت غذایی باشند

رئیس گروه تولید، تجاری سازی و بازاریابی ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان گفت: ۴۹۶ برنامه در ۱۰ حوزه تخصصی کود، بذر و نهال، سموم کشاورزی، زراعت و باغبانی، دام و طیور، زیست دریا، ماشین آلات کشاورزی، آب، صنایع غذایی، برندسازی و بازاریابی از سوی ستاد زیست فناوری تدوین شده که هر کدام می‌توانند پیشران افزایش تاب آوری در حوزه‌های مختلف امنیت غذایی باشند.

گلی زاده ادامه داد: برای اجرای این برنامه‌ها به فراخور زمان، بودجه و برنامه‌های بهم رسانی فناوری و صنعت فراخوان‌هایی را منتشر می‌کنیم که بر اساس آنها به شرکتهای دانش بنیان، فناوران و هسته‌های فناور پروژه‌هایی را اختصاص می‌دهیم و از آنها حمایت می‌کنیم.

وی با بیان اینکه در این راستا، هر ساله برنامه‌هایی به صورت ویژه در بخش‌های مختلف تعیین می‌شود، ادامه داد: بر همین اساس، امسال از دل ۴۹۶ فناوری حوزه امنیت ۵۰ پروژه ملی تعریف شده تا با اجرای آنها گامی در زمینه امنیت غذایی برداریم.

گلی زاده با بیان اینکه طرح‌هایی که فکر می‌کنیم ابرفناوری هستند را در اولویت حمایت قرار می‌دهیم، گفت: البته که این اقدام در ستاد توسعه زیست فناوری جدید نبوده و از سال‌های گذشته چنین حمایت‌هایی انجام می گرفته؛ به طوریکه تاکنون در حوزه امنیت غذایی در بخش کشاورزی ۲۶ طرح، در بخش زیست دریا ۱۵ طرح، در بخش دام، طیور و آبزیان ۹۹ طرح، در بخش صنایع غذایی ۴۰ طرح مورد حمایت قرار گرفته است. میزان حمایت‌های معاونت علمی و فناوری از بخش‌های مختلف مربوط به امنیت غذایی ۳۵۸ میلیارد تومان بوده است.

رئیس گروه تولید، تجاری سازی و بازاریابی ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان گفت: امسال این ۵۰ پروژه ملی را انتخاب کردیم که از نظر فناوری سطح بالایی دارند و تعدادی از آنها در حال اجراست.

ستاد توسعه زیست فناوری از میان بیش از ۴۰۰ طرح کلان ۵۰ پروژه را در ابتدای امسال برای اجرایی سازی در اولویت قرار داده است. این طرح‌ها در حوزه تولید واکسن، اصلاح نژاد، تولید بذر، ماشین آلات، ویتامین‌ها، آفت کش‌ها و … هستند. از این تعداد فقط ۵ پروژه مربوط به تولید واکسن‌های دام، طیور و آبزیان است و جز بزرگترین طرح‌ها به شمار می‌رود.

تولید واکسن‌های دام، طیور و آبزیان

همچنین تعداد زیادی از این طرح‌های کلان در حوزه امنیت غذایی مربوط به اصلاح نژاد دام و طیور است.

طرح‌های اصلاح نژاد

از دیگر حوزه‌های مربوط به امنیت غذایی فارغ از تولید واکسن و اصلاح نژاد که قرار است توسط شرکتهای دانش بنیان اجرایی شوند، می‌توان به راه اندازی شتابدهنده ها، تولید ارقام برنج، تولید ابزارآلات و پهپادها، تولید کودهای زیستی، تولید ویتامین‌ها، تولید انواع ماهی‌ها، مواد پروتئینی، احیای باغات کشور، ایجاد مزارع، تولید هورمون‌ها، انواع مکمل و … اشاره کرد.

از این ۵۰ پروژه فناورانه ای که از ابتدای امسال در حوزه امنیت غذایی از سوی ستاد توسعه زیست فناوری تعریف شده تعدادی یا در حال اجرا هستند یا محصول مورد نظر به تولید رسیده است.

تولید واکسن‌های دام و طیور توسط یک شرکت دانش بنیان در قالب طرح کلان مربوط به امنیت غذایی

یکی از موارد اصلی امنیت غذایی تولید نهاده‌ها و فرآورده‌ای پروتئینی است از این رو وجود واکسن‌ها و واکسیناسیون در گله‌های دام سبک و سنگین ضروری است؛ در واقع اگر واکسیناسیون در گله‌ها به صورت منظم، کامل و درست انجام گیرد و در این راستا از واکسن مؤثر با کارایی بالا استفاده نشود، تلفات زیادی در گله‌ها خواهیم داشت. این تلفات در تأمین نهاده‌های پروتئینی سبد خانوار و مسلماً در امنیت غذایی تأثیرگذار زیادی خواهد داشت. در همین راستا، محققان یک شرکت دانش بنیان در راستای ایمنی غذایی طرحی در زمینه تولید واکسن دام و طیور اجرایی کردند که منجر به صرفه جویی ارزی ۱۰ میلیون دلاری در سال شده است. در این شرکت ۳ نوع واکسن (ppr، واکسن اکتیمای واگیر و لمپی اسکین) در حوزه دام و طیور تولید می‌شود.

دکتر سجاد پزشکی نجف آبادی مدیرعامل این شرکت دانش بنیان در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: یکی از زنجیره‌های تأمین نهاده‌های دامداری صنعتی و سنتی حفظ شرایط موجود گله‌ها، ایجاد شرایط بهداشتی و افزایش تعداد و کیفیت تولیدات در گله‌ها است که مستقیماً درفراورده های پروتئینی حاصل از گوشت، لبنیات و… وجود دارند.

وی با اشاره به تولیدات این شرکت که در راستای امنیت غذایی بوده و مستقیماً دام و طیور را واکسینه می‌کند، گفت: در شهریور ۹۶ این شرکت ثبت شد واکسن ppr را با حمایت ستاد زیست در دستور کار برای تولید قرار دادیم؛ در آن زمان تنها مؤسسه رازی بود که این واکسن رابه تولید می‌رساند. ظرفیت تولید و کیفیت مؤسسه رازی در شرایطی بود که نیاز کشور را برطرف نمی‌کرد و همزمان با این تولید، سالانه ۱۵ تا ۲۰ میلیون دوز واکسن وارد می‌شد.

پزشکی با بیان اینکه در سال ۹۷ اولین مجوزها را برای شروع فعالیت و اولین مجوزهای تولید واکسن رینوتراکئیت یا ppr را اخذ کردیم، گفت: با ورود به تولید صنعتی واکسن از شهریور ۹۷ و برنده شدن در مناقصه سازمان امور دامپزشکی توانستیم کل نیاز کشور را در سال ۹۸ بالغ بر ۳۲ میلیون دوز را برطرف کنیم.

وی با بیان اینکه تاکنون ۸۰ درصد نیاز کشور به این واکسن را برطرف می‌کنیم، گفت: ۲۰ درصد مابقی نیاز کشور توسط مؤسسه رازی به تولید می‌رسد و از آن زمان تاکنون عملاً بحث واردات واکسن به کشور نداشتیم.

مدیرعامل شرکت دانش بنیان با اشاره به صادرات این واکسن گفت: طی یک سال اخیر، واکسن به چند کشور منطقه‌ای و افریقایی همچون اوگاندا، افغانستان و پاکستان صادر شده است. برای این واکسن ۳میلیون دلار در سال صرفه جویی ارزی می‌شود.

وی درباره واکسن اکتیمای واگیر تولید شده در این شرکت در راستای امنیت غذایی گفت: این واکسن برای اکتیمای واگیر دام سبک گوسفند و بز تولید می‌شود؛ این واکسن برای اولین بار تولید شد و مشابه داخلی ندارد؛ تاکنون از واکسن‌های مشابهی استفاده می‌شد که کارایی نداشت و بعضاً عوارضی هم برای دام بر جای می‌گذاشت. اکثر گله‌های دام صنعتی سبک برای جلوگیری از شیوع اکتیما و کنترل بیماری استفاده می‌کنند.

مدیرعامل شرکت دانش بنیان گفت: با تولید این واکسن، ۲ میلیون دلار در سال صرفه جویی ارزی می‌شود.

وی گفت: واکسن سومی که در این شرکت در راستای توسعه امنیت غذایی به تولید می‌رسد «لمپی اسکین» است؛ با توجه به اینکه یک بیماری در دام سنگین، گوساله و گاو باعث می‌شود که در فرمهای خفیف تاول‌های پوستی را ایجاد می‌کند و در فرم حاد سیستم گوارش تنفسی و حتی تناسلی دام ماده را تحت تأثیر قراردهد تا زاد و ولد آنها با مشکل مواجه شود استفاده از واکسن لمپی اسکین ضروری است. عدم استفاده از این نوع واکسن می‌تواند باعث مرگ دام شود.

به گفته پزشکی، مدیرعامل شرکت امسال برای اولین بار این واکسن به تولید انبوه می‌رسد و از سال آینده واردات واکسن نخواهیم داشت. صرفه جویی ارزی این واکسن به صورت سالانه بالغ بر ۵ میلیون دلار است.

وی گفت: به صورت کلی با تولید ۳ واکسن در راستای امنیت غذایی، به میزان ۱۰ میلیون دلار سالانه صرفه جویی ارزی می‌شود. اکنون ۱۰۰ درصد گله‌های دام سبک از واکسن اول به صورت صددرصدی، ۱۵ درصد گله‌های دام سبک واکسن اکتیما و ۸۰-۹۰ درصد از لمپی اسکین در سال استفاده می‌کنند.

تولید گیاهچه ها به روش کشت بافت و نشا صنعتی

یک شرکت دانش بنیان دیگری که در راستای امنیت غذایی گام برداشته توانسته گیاهچه به روش کشت بافت و نشا صنعتی را به تولید برساند. این شرکت دارای گرید دانش بنیان از معاونت علمی بوده و متکی بر دانش خود، علم جدیدی در مزرعه را توسعه داده است. افزایش عملکرد محصول گوجه فرنگی در مزرعه باز از ۳۷ تن در هکتار به ۱۴۰ تن در هکتار در استان قزوین نمونه‌ای از انتقال فناوری این شرکت دانش بنیان به مزرعه بوده است.

محققان این شرکت می‌توانند در زمینه تولید انواع نهال‌های کشت بافتی مانند پایه‌های درختان میوه، نشاء مکانیزه صنعتی سبزی، صیفی و زینتی، نشای گیاهان دارویی و … به کشاورزان ارائه خدمات کند.

کسب دانش فنی تکثیر کشت بافتی؛ تولید گیاهان سالم و عاری از ویروس

یکی دیگر از شرکتهای دانش بنیان که مسئولیت اجرای یکی از طرح‌های کلان مد نظر معاونت علمی و فناوری را در زمینه توسعه امنیت غذایی بر عهده گرفته در زمینه تکثیر کشت بافت فعالیت می‌کند. مجتبی حسینی مدیر عامل شرکت دانش بنیان به خبرنگار مهر در اینباره گفت: این شرکت سابقه‌ای موفق در تولید دانش فنی تکثیر کشت بافتی انواع محصولات باغبانی داشته است.

مدیرعامل شرکت افزود: کار تخصصی این شرکت، تولید پایه‌های رویشی از طریق کشت بافت و همچنین پیوند این پایه‌ها با بهترین و جدیدترین ارقام مثمر در شرایط گلخانه‌ای «نهال پیشرو» است. خدمات این شرکت به باغداران حرفه‌ای و حتی کم‌تجربه در حوزه تولید محصولات باغبانی، ارائه می‌شود. همچنین این شرکت به فعالان در حوزه‌های کشت و پرورش نهال، تغذیه و مبارزه با آفات و بیماری‌ها ارائه خدمات می‌کند.

وی با بیان اینکه در راستای طرحی که با ستاد توسعه زیست فناوری داشتیم قرار است اصلاح و احیا باغات با استفاده از تکنولوژی پایه‌های رویشی انجام گیرد. به همین منظور به واسطه اینکه گیاهان سالم و عاری از ویروس برای کشور داشته باشیم اقدام به احداث اسکرین هاوس و واردات نهال در رده بیسیک از کشور ایتالیا کردیم.

حسینی گفت: این اقدام در راستای امنیت غذایی و جلوگیری از خروج ارز از کشور مورد اهمیت است زیرا نهال‌هایی که در این شیوه تولید شده از سلامت و اصالت بالایی برخوردار است و منجر به تضمین سرمایه گذاری در حوزه باغبانی می‌شود، شرکت ما مواد گیاهی لازم برای تولید نهال سالم و اصیل را می‌تواند در اختیار سایر شرکت‌ها قرار دهد. ما توانستیم در حدود هزار هکتار باغ اصلاح و نوسازی شده را در این پروژه راه اندازی کنیم تا گامی در راستای امنیت غذایی برداریم.

وی گفت: تاکنون کشور برای گیاه سالم احتیاج به واردات مواد گیاهی داشت و بوته مادری در کشور یافت نمی‌شد اما با این اقدامی که در این شرکت انجام دادیم بوته‌های مادری را در اختیار کشاورزان قرار می‌دهیم.

تولید هورمون‌های بومی ایران برای تکثیر ماهی

یکی دیگر از محصولات پایه‌ای که در ایمنی غذا مؤثر بوده هورمون است. هورمون‌ها ترکیبات فعال بیولوژیکی هستند که در مقادیر بسیار کم اثرات قابل توجهی در بدن موجود زنده دارند. هورمون‌ها از لحاظ ساختمان شیمیایی چندین نوع هستند. ترکیبات هورمونی در بسیاری از غذاها و بافتهای گیاهی و حیوانی وجود دارند و جزئی از زندگی روزانه هر موجود زنده هستند.

اما با توجه به اینکه استفاده از هورمون در تکثیر موجودات زنده مانند مرغ و ماهی در امنیت غذایی رابطه مستقیمی دارد لازم است از هورمون‌های بومی کشور استفاده شود. در این راستا یکی از شرکتهای دانش بنیان موفق شده هورمون‌های بومی کشور را تولید کند که در پرورش ماهی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این هورمون‌ها از خارج کشور تأمین می شده یا از مبادی غیر قانونی وارد کشور می شده است؛ همچنین تولید کننده داخلی نداشته و ندارد که در قالب یکی از طرح‌های کلان تعریف شده در ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی، در اختیار مراکز تکثیر ماهی خصوصی و دولتی قرار گرفته است. این هورمون بومی کشور بوده و دانش فنی آن بدست آمده است.

به گفته مدیر این شرکت دانش بنیان ما می‌توانیم نیاز کشور را تأمین کنیم بدون اینکه نیاز به واردات باشد.

تولید ماهی صبیتی در استخرهای خاکی

یکی دیگر از طرح‌های بزرگی که در زمینه امنیت غذایی زیر نظر معاونت علمی در حال اجراست تولید ماهی‌های صبیتی است. این طرح فاز اول خود را گذرانده است. جاسم مرمضی عضو هیأت علمی دانشگاه و مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: یکی از پروژه‌هایی که ستاد توسعه زیست فناوری در راستای امنیت غذایی مورد حمایت قرار داده «تولید ماهی صبیتی در استخر خاکی» است که در شرکتمان اجرایی کردیم.

متخصص تغذیه ابزیان با بیان اینکه این پروژه به منظور بومی سازی تولید ماهی صبیتی در زنجیره ابزی پروری دریایی اجرایی شده است، گفت: در ابتدا با تولید بچه ماهی‌ها به عنوان بذر، به تکثیر مصنوعی با هورمون‌ها و غذاهای مختلف با روشی جدید در استخرهای خاکی پرداختیم.

رئیس پژوهشگاه آبزی پروری جنوب کشور گفت: این پروژه نمونه مشابه نداشته و اکنون در حال اجراست؛ با توجه به اینکه تولید این نوع ماهی در کشور کم بوده در صدد هستیم در فازهای بعدی میزان تولید را افزایش دهیم و گامی در راستای امنیت غذایی برداریم.

وی با تاکید بر اینکه تاکنون بچه ماهی‌ها وارداتی از استرالیا بودند که هر بار باید هزینه زیادی صرف خرید این نوع ماهی‌ها می‌شد، گفت: وابستگی به خارج از کشور در زمینه مواد غذایی، تولید بچه ماهی‌هایی که سازگاری با محیط زیست ما ندارند مشکل ساز است و همین موضوع امنیت غذایی را به خطر می‌انداخت اما با اجرای این پروژه در سطح کلان‌تر می‌توان گامی برای بومی شدن این بچه ماهی‌ها برداشت.

به گفته وی، با تولید این نوع ماهی در کشور ارزش اقتصادی محصول بالا می‌رود و این می‌تواند تحول بزرگی در صنعت دریایی و آبزی پروری ایجاد کند؛ قرار است در فاز دوم ۲۰ تن ماهی صبیتی با بچه ماهی‌های بومی تکثیر و پرورش داده شود.

به گزارش مهر، با وجود اینکه طرح‌های زیادی در زمینه امنیت غذایی در نهادهای مختلف مرتبط اجرایی می‌شود و برخی از آنها از گیت معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان عبور می‌کند تا بر مبنای دانش و متکی بر علم بومی اجرایی شوند اما همواره مشکلات و معضلاتی در راستای اجرای چنین پروژه‌هایی دیده می‌شود.

از این رو فرهنگ سازی برای استفاده از واکسن‌ها و تولیدات داخلی توسط دامداران و کشاورزان، سرمایه گذاری‌های ریسک پذیر و دوره‌ای در زمینه امنیت غذایی، مقاومت در برابر استفاده از محصولات مشابه خارجی و… می‌تواند کشور را در رسیدن به اهداف امنیت غذایی بیمه کند.

خبرگزاری مهر را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید