خبرگزاری مهر – گروه فرهنگ و ادب: قرآن به مثابه سنگ زیرین بنای تفکر مسلمانان و مهمترین سرچشمه اندیشه‌ها و آموزه‌های اسلامی، همواره مورد توجه مسلمانان و اندیشمندان تمدن اسلامی بوده و به سبب اهتمام و مساعی بلیغ آنان در فهم معانی قرآن، بیش از هزاران تفسیر با رویکردهای مختلف و در مجلّدات بسیار بر توحیدنامه الهی نوشته شده است.
کثرت تفاسیر و انبوهی آن حکایت از عنایت فزون‌تر از حد مسلمانان به این کتیبه ماندگار و جاودانه دارد، صحیف‌های که سطرهای آن خط مشی حرکت آحاد بشر به سوی ما است و نیز فراوانی تفاسیر، همچنین سهم بزرگی در پویای و بالندگی و تکامل دانش مسلمین، داشته است.
پیشگامی شیعه در تفسیر قرآن علم تفسیر قرآن از علوم مبارک و بسیار پر کاربرد نزد مسلمانان بوده و هست. این دانش [تفسیر] از آغازین روزهای شکل گیری تا کنون تطورات زیادی به خود دیده است. برای نمونه در سده‌های اولین نزول وحی، تفسیر به شکلی بسیط و در محدوده تبیین الفاظ و مستند به مؤثورات و اخبار آغاز و در ادامه، بتدریج از گستردگی و تطورات و دگرگونی‌های عمیق برخوردار شد و به کمال رسید و به عنوان یک جریان و دانش خاص در حوزه اندیشه و معارف اسلامی پای گرفت.
علم تفسیر بر عکس اتهامی که توسط وهابیت در دوران معاصر به شیعه زده شده در میان شیعیان مهجور و متروک نیست و خدمت راستین به کلام الهی توسط شیعیان انجام شده است. تألیفات قرآنی غیرشیعیان عمدتاً ناظر به مباحث مقدماتی چون ادبیات، نحو، بلاغت، تجوید، علم قرائات، تاریخ نزول و... بوده و در زمینه نگرش روایی نیز حجم فراوان احادیث ساختگی و اسرائیلیات مایه تهی شدن ظاهر قرآن از ارزش تمسک و نگرش حاد تأویل گرایی که در برخی تفاسیر اهل سنت مثل تفسیر بیضاوی وجود دارد پایه دو رشدن قرآن از هدایت گری گشته است، اما شیعیان با اینکه نسبت به علوم مقدماتی قرآن مانند علم قرائت، تجوید، نقطه‌گذاری و علامت گذاری، تدوین، فضل قرآن، معانی قرآن، غریب القرآن، مجازات قرآنی، امثال قرآن، احکام قرآن و... دارای سابقه‌ای کهن، بلکه از بنیانگذاران این علوم و فنون بوده‌اند و صیانت راستین مراد و مقصود خداوند در کلامش توسط این گروه انجام گرفته و از این جهت دیدگاه‌های تفسیری شیعیان کم اختلاف‌تر، منطقی‌تر و معقول‌تر بوده است.
فعالیت‌های تفسیری علامه ملاعبدالله بهابادی
علامه ملاعبدالله بهابادی یزدی یکی از اندیشمندان اوائل قرن دهم است که تولیت آستان مقدسه امیرالمومنین علی (ع) را برعهده داشت. او استاد بزرگانی همچون شیخ بهایی، شیخ حسن بن زین‌الدین و سید محمد ملقب به شمس الدین بوده است که علاوه بر حوزه‌های مختلف علوم در حوزه دانش تفسیر هم دارای سه اثر ارزنده است:
1-التجاره الرابحه فی تفسیر السوره و الفاتحه: این کتاب معروف‌ترین، مفصل‌ترین اثر علامه ملاعبدالله بهابادی، در علم تفسیر (پیرامون تفسیر سوره حمد و توحید) است. مرحوم ملاعبدالله یزدی، در ابتدای کتاب شرح الفیه خویش از این اثر یاد کرده است.
2-حاشیه بر تفسیر انوارالتنزیل: انوارالتنزیل مشهور به تفسیر بیضاوی یکی از تفاسیری است که به دلیل برداشت‌های ناصواب مؤلف بیشترین نقدها بر آن وارد شده است. از جمله تفاسیری که در نقد این اثر نگاشته شده است، حاشیه بر تفسیر انوارالتنزیل اثر علامه ملاعبدالله است. نسخه‌ای از این حاشیه تا زمان معاصر باقی مانده است.
3- درة المعانی فی تفسیر سوره الاخلاص و السبع المثانی: این تفسیر، تلخیصی از اثر مبسوط و مفصل مولف با نام التجارة الرابحة فی تفسیر السورة و الفاتحة است که توسط خود مؤلف و به درخواست فردی به نام السید السند، «عبدالمطّلب» نگاشته شده است. بنا بر ادعای نویسنده مقاله «فعالیت‌های تفسیری ملاعبدالله» ظاهر عبارت وی نشان می‌دهد که شخص مزبور دارای منصب حکومتی و والی گری بوده است و احتمال دارد از میان شاهزادگان صفوی کسی به نام سید عبدالمطلب بوده باشد که ملاعبدالله بهابادی- اثر خویش را برای وی نگاشته است.
اگر چه احتمال قویتری می‌توان داد و آن اینکه این شخصیت سید عبدالمطلب مشعشعی از حکام خوزستان باشد که سفری به حج و عتبات رفته و در عتبات عراق یعنی در سال 972 ه.ق که در نجف بوده و با ملاعبدالله بهابادی که خزانه‌دار حرم و به یک تعبیر حاکم شهر مقدس نجف بوده نشست و برخاستی داشته و از علامه ملاعبدالله یزدی که دانشمندی برجسته است درخواست نگارش تفسیری بر سوره حمد و توحید (اخلاص) نموده است.
این تفسیر در ردیف تفاسیر ادبی قرآن قرار دارد. البته در لابه‌لای مطالب مطرح شده مباحث اجتهادی عقلی نیز مطرح شده است، اما وجه غالب مباحث آن پیرامون مباحث ادبی - بلاغی قرآن است. با کمترین تأمل در این اثر قرآنی، انسان پی به تبحر و مهارت اجتهادی ملاعبدالله بهابادی یزدی، در علوم ادبی اعم از صرف، نحو، قرائت و بلاغت خواهد برد. در واقع او در کنار فقاهت و حکمت، ادیبی متبحر و صاحب نظر نیز بود. در این اثر فاخر رویکرد علامه ملاعبدالله، در سوره حمد، رویکرد غالبی حاکم بر سوره حمد، رویکردی ادبی، بلاغی و رویکرد حاکم بر رویکردی متفاوت با سوره اخلاص است.
سوره توحید روایی – کلامی است. به خصوص بحث‌هایی که ذیل مبحث معنی السوره، حقیقت توحید و خاتمه مورد توجه بوده است. این کتاب به سال ۱۳۹۵ به کوشش ابراهیم حسن پور با شمارگان هزار نسخه، ۱۵۰ صفحه و بهای ۱۲ هزار تومان توسط انتشارات علامه ملاعبدالله بهابادی یزدی در دسترس مخاطبان قرار گرفت.
تاکنون مجموعه آثار زیر توسط دبیرخانه کنگره بین المللی ملاعبدالله بهابادی یزدی آماده و منتشر شده است: کتاب فلسفی «التشکیک»، «لحاشیة علی حاشیة شرح التجرید»، کتاب فقهی «ارشاد الاذهان» در دو جلد، کتاب ترجمه و شرح «دره المعانی»، «شناخت‌نامه»، کتاب سیره علمی – عملی علامه ملاعبداله بهابادی یزدی، مجموعه مقالات در سه مجلد و مجموعه مصاحبه‌ها.
نظر شما