آشنایی با سلاحی که معادلاتِ جنگ اوکراین را تغییر داد

به گزارش خبرگزاری مهر، در چارچوب «جنگ ترکیبی» علیه ایران، هم‌زمان با آغاز آشوب‌های اخیر خیابانی در شهرها، مقامات آمریکا، اروپا و اوکراینی بدون ارائه هیچ سندی، بحث فروش پهپادهای انتحاری ایران به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین را در رسانه‌ها داغ کردند؛ ادعایی که البته مقامات ارشد روسیه و ایران بارها آن را تکذیب کردند.

در این رابطه مشخصاً حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه کشورمان با تأکید بر عادی‌بودن روابط نظامی مسکو و تهران گفته «ما مقدار محدودی پهپاد ماه‌ها قبل از جنگ اوکراین در اختیار روسیه قرار داده‌ایم و با وزیر خارجه اوکراین توافق کردیم چنانچه هرگونه مستندی در اختیار دارند که روسیه از پهپاد ایرانی در اوکراین استفاده کرده، آن را در اختیار ما قرار بدهد.»؛ اوکراینی‌ها تاکنون هیچ سندی مبنی بر فروش پهپادهای ایرانی به روسیه با هدف استفاده در جنگ اوکراین را ارائه نداده‌اند، اما ادعاهای مقامات آمریکایی و غربی در هفته‌های اخیر در رسانه‌های اصلی جهان مدام تکرار و بر مبنای این ادعاها، تحلیل‌هایی نیز منتشر می‌شود.

شبکه الجزیره نیز با تکیه بر همین ادعاها، گزارشی را درباره فناوری و نحوه کارکرد پرتاب دسته‌جمعی پهپادها منتشر کرده که صرف‌نظر از برخی اشاره‌های نادرست به حضور پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین، اصل مطلب که به سلاح جدید «گله‌های پهپادی» می‌پردازد، خواندنی است؛ سلاحی که به نوشته الجزیره از حضور در داستانهای تخیلی، کم‌کم شکل واقعی به خود گرفته و در آینده‌ای نزدیک، تحولی در سیر تاریخیِ پیشرفت تسلیحات نظامی ایجاد می‌کند و معادلات نظامی و میدانی را برهم خواهد زد.

در ادامه ترجمه گزارش وب‌سایت الجزیره می‌آید:

در بسیاری از فیلم‌ها و رمان‌های علمی تخیلی حول محور فن‌آوری‌های جنگی در آینده ساخته می‌شوند، اگر در گذشته، برخی از این فناوری‌ها، صرفاً تخیل محض بودند، امروزه دیگر چنین نیستند، زیرا انسان‌ها توانستند سلاح‌هایی بسازند که پیش از این فقط در فیلم‌های تخیلی آنها را دیده بودیم.

به عنوان مثال، در یکی از قسمت‌های سریال علمی تخیلییِ «آینه سیاه»، از پهپادهای بسیار کوچک که برای انجام یک کار خاص مانند حمله به یک فرد ساخته شده، رونمایی شد، و گرچه در گذشته این امر تخیلی بود، امروزه تبدیل به واقعیت شده است. در همین زمینه «مارک باودن» نویسنده و روزنامه نگار، با انتشار مقاله‌ای در نشریه «آتلانتیک»، به توانمندی‌های پهپادهای ایرانی «شاهد» پرداخته است که به شرح زیر است:

روز شنبه ۲۹ اکتبر، ناوگان روسیه در دریای سیاه در نزدیکی سواستوپل هدف حمله ۱۶ هواپیمای بدون سرنشین قرار گرفت که گفته می‌شد اوکراینی هستند. ویدئویی که توسط هواپیماهای بدون سرنشین تهاجمی ضبط شده است نشان می‌دهد که کشتی‌های روسی نتوانستند از حمله در امان بمانند. در پاسخ به این حمله و دیگر حملات اوکراینی‌ها، روسیه با استفاده از ده‌ها موشک و ۱۳۶ پهپاد «شاهد» ساخت ایران، طی یک عملیات تلافی جویانه، سیستم‌های برق و آب در سراسر اوکراین را بمباران کرد.

علی‌رغم گزارش‌های روزانه از مناطقی که در طول جنگ تصرف یا آزاد شده‌اند، جنگ عمدتاً در هوا با توپخانه، راکت، موشک‌های کروز و به‌طور فزاینده‌ای با هواپیماهای بدون سرنشین در جریان است.

پهپادِ شاهد با ویژگی‌هایِ ابعاد کوچک، هزینه کم و حرکت نسبتاً آهسته از دیگر پهپادها متمایز می‌شود. این پهپاد قادر است وزن‌های ساده کمتر از ۲۰۰ کیلوگرم را حمل کند. با وجود این، شاهد توانست پدافند هوایی اوکراین که خوب عمل کرده بود را سردرگم کند.

این پهپادها به راحتی قابل نابودی هستند، منتهی اگر بتوانید آنها را شناسایی کنید، زیرا آنها از قبل با یک هدف خاص برنامه‌ریزی شده اند. این پهپادها به اندازه‌ای کم و آهسته پرواز می‌کنند که رادارها گاهی آنها را به عنوان پرندگان مهاجر اشتباه می‌گیرند. اما اگر آنها به صورت گروهی پرتاب شوند، همانطور که روس‌ها انجام می‌دهند، می‌توانند از بهترین پدافندهای دفاعی عبور کرده و آسیب قابل توجه به هدف مورد نظر وارد کنند. در ماه اکتبر، اوکراین تخمین زد که حدود ۷۰ درصد پهپادهای شاهد را منهدم کرده است، اما پهپادهایی که رصد نشده و از سامانه‌های دفاعی عبور کرده برای آسیب رساندن به شبکه برق ملی اوکراین کافی بودند.

این حملات پهپادی همچنان ادامه دارند و مقامات اطلاعاتی می‌گویند روسیه از ماه آگوست ۴۰۰ پهپاد ساخت ایران را در حملات خود استفاده کرده است. اگرچه این تعداد در مقایسه با هزاران موشکی که اوکراین را بمباران می‌کنند کم است، اما پهپادها در صورتی که دسته جمعی پرواز می‌کنند، شاید بسیار مخرب‌تر باشند. علاوه بر این، هزینه ساخت پهپادها کمتر است و می‌توان آنها را در تعداد روزافزون ارسال کرد. در اوایل نوامبر، اوکراین در خطر تمام شدن موشک‌های دفاع هوایی برای مقابله با این پهپادها بود. «میخائیلو فدوروف» معاون نخست‌وزیر اوکراین در اواسط نوامبر گفت: «در دو هفته گذشته، ما به‌طور فزاینده‌ای متقاعد شده‌ایم که جنگ‌های آینده با بیشترین تعداد پهپادها و تا حد امکان افراد کمتر ممکن خواهد بود.»

گله‌های پهپادی چگونه خواهند بود؟

سال‌هاست که استراتژیست‌های نظامی ظهور چیزهایی را پیش‌بینی کرده‌اند که به عنوان گروهی از پهپادها شناخته می‌شوند؛ گروه بزرگی از ماشین‌های پرنده کوچک که نویددهنده عصر جدیدی از جنگ‌های هوشمند هستند. این هزاران هواپیمای رباتیک به اندازه گنجشک در هنگام پرتاب کاملاً ناشناخته خواهند بود، و می‌توانند در یک ابر تاریک ترکیب شده و شبیه گله‌ای از پرندگان شوند. این پهپادها حرکت پرندگان را در طبیعت تقلید می‌کنند و توسط نوعی ذهن جمعی هدایت می‌شوند.

«ساموئل بندت»، کارشناس تسلیحات روسی در مرکز تحلیل‌های دریایی، گفت: «پرواز دسته جمعی پهپادها با مکانیزم هوشمند خواهد بود. درست مانند گروهی از حشرات، پرندگان یا ماهی‌ها، هر پهپاد با دیگر پهپادها ارتباط برقرار می‌کند و اطلاعات خود را درباره محیط اطراف، تهدیدات احتمالی آتی و نحوه عمل بر روی آنها به اشتراک می گذارد».

سلاح‌های استفاده شده در جنگ اوکراین، هنوز با این کابوس بالقوه جهانی فاصله دارند. هوش مصنوعی استفاده شده در «پهپادهای دسته جمعی» به پهپادها اجازه می‌دهد تا به طور مستقل عمل کنند و در عین حال از خرد جمعی بهره‌مند شوند.

«دیوید همبلینگ» در کتاب «سربازان دسته جمعی» که در سال ۲۰۱۵ منتشر شد، نوشت که مهندسان نرم‌افزار قبلاً توانسته‌اند با برنامه‌ریزی بر اساس ۳ دستور ساده، «گله پهپادی» را در طبیعت شبیه‌سازی کنند که عبارتند از: ۱- جداسازی، یعنی حفظ حداقل فاصله معین از سایر عناصر. ۲- ردیف سازی: یعنی در همان مسیر بقیه عناصر دیگر بمانید و ۳- ادغام: یعنی تلاش برای حرکت به سمت محل تقریبی عنصر مجاور.

به این ترتیب، گروه‌های پهپادی در هوا یا ابرها به‌عنوان یک واحد عمل می‌کنند، شاید در ابتدا پراکنده شوند تا از رادارها پنهان بمانند، اما دوباه و در آخرین لحظه روی هدف همگرا می‌شوند. این «گله پهپادی» قادر خواهد بود بدون دخالت انسان به تهدیدات پاسخ دهد، مانند تغییر مسیر، سرعت یا ارتفاع، و مانور در فضاهای هوایی بسیار محافظت شده، و همچنین می‌تواند تلفات سنگینی را بدون اتلاف وقت تحمیل کنند، زیرا ماشین‌ها بر خلاف انسان‌ها، ناامید نشده و عقب نشینی نمی‌کنند.

بندیت می‌گوید: «این همان جام مقدس است. این همان چیزی است که همه برای آن کار می‌کنند، و منظور من از همه در اینجا کشورها و ارتش‌های پیشرفته‌ای است که امیدوارند از فناوری گله پهپادی بهره ببرند. بنابراین اگرچه فهرست کوتاه است و شامل چین، روسیه، ترکیه، ایران و احتمالاً هند و کره جنوبی است، اما طولانی‌تر می‌شود. چنین برنامه‌های تحقیقاتی‌ای مخفیانه هستند، اما بسیاری از تحلیلگران نظامی انتظار دارند که چنین گروه‌هایی در آینده نزدیک ظاهر شوند. در سال ۲۰۱۶ در ایالات متحده پرتاب یک‌گله ۱۰۳ پهپادی که توسط مؤسسه فناوری ماساچوست طراحی شده، موفقیت آمیز بود. طول بال‌های این پهپادها، کمتر از ۳۰ سانتیمتر و بودجه این پروژه را وزارت دفاع ایالات متحده تأمین کرده بود. پهپادهای این آزمایش، آنقدر کوچک بودند و به قدری سریع پرواز می‌کردند که دوربین فیلم برداران شبکه آمریکایی «سی.بی.اس» که سعی در ضبط این آزمایش داشتند، در گرفتن عکسی از گله پهپادی با مشکل مواجه شدند.

گله‌های کوچک به جنگ‌های بزرگ پایان می‌دهند

با توجه به اینکه قیمت یک گروه متشکل از چند هزار پهپاد موجود در بازار کمتر از یک جنگنده F-۳۵ یا یک موشک بالستیک است، ما سلاحی خواهیم داشت که گروه‌های مخالف، دولت‌های کوچک و متوسط مخالف نظام بین المللی را قادر می‌سازد تا حملات ویرانگر یا انجام ترور در هر کشوری از جهان را داشته باشند. از زمان جنگ کره که در دهه پنجاه قرن بیستم رخ داد، نیروهای آمریکایی آسمان را در هر کجا که جنگیده اند کنترل کرده‌اند و هیچ کشور دیگری ابزار لازم برای رقابت با این مزیت را نداشت. با این حال، گله پهپادی ممکن است به این سلطه پایان دهد و در آن زمان ناوهای هواپیمابر، خطوط هوایی غیرنظامی و حتی کاخ سفید و شخص رئیس جمهور ایالات متحده همگی طعمه آسانی خواهند شد.

«کیم استنلی رابینسون»، نویسنده علمی تخیلی، در تصور خود از گله پهپادی، در رمان «رهبری آینده» خود نوشت که «آنها از بمب اتمی قدرتمندتر هستند و نمی‌توان آنها را متوقف کرد، کوچک بوده و از پرتابگرهای متحرک پرتاب می‌شوند. از هر طرف به سمت هدف حرکت می‌کنند و جز در آخرین ثانیه‌های حمله بر روی هدف خاص خود، جمع نمی شوند». رابینسون تصور می‌کند که برای این دسته‌ها، که او آنها را «باندهای شن» نامیده است، هیچ هدفی صعب الوصول نخواهد بود و بنابراین تصور می‌کند که این دسته از پهپادها ما را به دوران جنگ بین ارتش‌های رباتی خواهد برد.

به محض اینکه این فناوری در دسترس قرار گیرد - زیرا در نهایت کسی در جایی آنها را توسعه خواهد داد - بلافاصله از آن استفاده خواهد شد. تسلیحات هوش مصنوعی این قاعده را ثابت کرد. اگر قدرت مخرب بمب اتمی مانع استفاده از آن در یک جنگ همه جانبه شد، گله پهپادی پس از توسعه مورد استفاده قرار خواهد گرفت زیرا این یک سلاح فاجعه بار نیست که نابودی انسان را تهدید کند. توانایی این پهپادهای کوچک و کم‌هزینه در منفجر شدن در مقایسه با بمب‌ها و موشک‌های معمولی ناچیز است، اما دقت بالایی دارند، و یکی از آنها برای کشتن انسان کافی است. با تعیین دقیق اهداف خود، حتی تعداد کمی از آنها می‌توانند بخش‌های اساسی دفاعی کشتی‌های جنگی مدرن را از بین ببرند. و اگرچه آسیبی که به عنوان مثال یک گله پهپادی به یک ناو هواپیمابر وارد می‌کند، آنقدر قوی نخواهد بود که آن را غرق کند، اما ممکن است آن را از سلاح‌ها و حسگرهای موجود در ناو محروم سازد و آن را به یک هدف بزرگ و واضح برای سایر موشک‌های بزرگ‌تر تبدیل می‌کند.

سلاح ضد گله‌های پهپادی ساخته می‌شود

همه این تخیلات درباره گله پهپادی، ایده اقدامات متقابل، دومین عنصر ضروری در توسعه جنگ‌ها را نادیده می‌گیرند. به محض اینکه یک سلاح یا تاکتیک جدید ظاهر می‌شود، راهی برای غلبه بر آن نیز ظهور می‌کند. اوکراین در میدان نبرد، یک سامانه دفاعی طراحی شده توسط لیتوانی به نام «SkyWiper» (اسکای وایپر) را آزمایش کرده است که هواپیماهای بدون سرنشین در حال پرواز را با اختلال در ارتباطات مواجه می‌کند. به گزارش نیویورک تایمز، وزارت دفاع لیتوانی تاکنون ۵۰ قطعه «اسکای وایپر» را به کی‌یف فرستاده است.

با این حال، مفیدترین ابزار برای سربازان اوکراینی به دور از فناوری پیشرفته، همچنان مسلسل است. پهپادهای ایرانی مانند شاهد، سر و صدای کافی برای هشدار دادن به نیروهای روی زمین در هنگام قرار گرفتن در بالای سرشان ایجاد می‌کنند. این امر آنها را در برابر آتش متمرکز آسیب‌پذیر می‌کند و این پهپادها نیز توسط هواپیماهای جنگی و موشک‌های هوا به هوا منهدم می‌شوند. اما تکیه بر مسلسل مانند «استفاده از ساعت برای کوبیدن میخ است». هزینه ساخت پهپاد شاهد حدود ۲۰ هزار دلار است، در حالی که ارزان‌ترین موشک زمین به هوا، حدود ۱۵۰ هزار دلار قیمت دارد، و البته بدون احتساب سیستم چند میلیون دلاری لازم برای عملیاتی کردن آن. و وقتی که هواپیماهای بدون سرنشین در دسترس به تعداد زیاد پرواز می‌کنند، این تفاوت هزینه زیاد، غیرقابل تحمل خواهد شد.

کنگره آمریکا سال گذشته به پنتاگون دستور داد تا یک نیروی سیستم هوایی ضد پهپادها ایجاد کند و بودجه‌ای بالغ بر ۷۵۰ میلیون دلار برای این منظور تعیین کرد. ژنرال «شأن گینی»، مدیر اجرایی این پروژه تازه تأسیس، گفت که اتکا به هواپیماهای بدون سرنشین در اوکراین وظیفه او را فوری‌تر کرد.‌وی گفت: «جنگ اوکراین، اهمیت داشتن یک عامل بازدارنده برای سیستم‌های هوایی خودکار را به ما نشان می دهد».

در همین راستا، ارتش ایالات متحده آزمایش‌هایی را با استفاده از انفجارهای هوایی عظیم یا پالس‌های الکترومغناطیسی برای مقابله با گله‌های پهپادی انجام می‌دهد. سیستم تسلیحات لیزری پرانرژی نیروی دریایی ایالات متحده و سایر سیستم‌های در دست توسعه در شرکت‌های دفاعی بزرگ مانند «ریتون و لاکهید مارتین»، از هوش مصنوعی برای هدف‌گیری و نابودی گله پهپادی استفاده می‌کنند، که به‌طور بالقوه به اندازه کافی برای غیرفعال کردن سریع این گروه‌های بزرگ پهپادی مناسب است. چنین سلاحی در دریا یا بر فراز یک منطقه جنگی باز مفیدتر از آسمان شهرهایی است که در عصر مدرن اکثر نبردهای جنگی در آنها رخ می‌دهد، زیرا ترافیک هوایی بر فراز شهرها شلوغ است و بنابراین شناسایی دقیق یک مزاحم نسبتاً کوچک بدون برخورد با هواپیمای دوست، دشوار است. برای کمک در این زمینه، «سازمان سیستم‌های هوایی ضد پهپادهای کوچک ارتش آمریکا» به دنبال راه‌هایی برای تطبیق شبکه‌های کنترل ترافیک هوایی موجود برای شناسایی الگوهای پروازی مزاحم است.

گله‌های پهپادی بعید است که کل زرادخانه نظامی ایالات متحده را از بین ببرد، اما نحوه مبارزه ایالات متحده در جنگ‌های خود را کاملاً تغییر خواهد داد. به عنوان مثال در گذشته، مسلسل‌ها هنگامی که برای اولین بار ظاهر شدند، دوران جنگ را به پایان نرساندند، بلکه شکل آن را برای همیشه تغییر دادند، در آن زمان که «شرکت بریتانیایی آفریقای جنوبی» به سرزمین‌های قبایل «ماتابیلی» در زیمبابوه امروزی در سال ۱۹۸۳ حمله کرد، فقط ۵ مسلسل «ماکسیم» برای کشتن بیش از هزار جنگجوی شجاع کافی بود. در زمان جنگ جهانی اول، مسلسل‌ها، پیاده نظام ارتش‌ها را به زیر زمین هدایت کردند. به طوری که ارتش‌ها در شبکه‌های خندق عمیقی که در زیر تمام قاره اروپا امتداد داشت می‌جنگیدند. در نهایت تانک‌ها، خودروهای زرهی و هواپیماهای جنگی پدید آمدند و توسعه یافتند و به روز رسانی‌های زیادی در تاکتیک‌های نیروهای پیاده نظام برای مبارزه با این سلاح‌ها به وجود آمد و مسلسل، عنصر اصلی در نبردهای زمینی باقی ماند و تا امروز سلاح اساسی و یکپارچه پیاده نظام در سراسر جهان است.

همانطور که ارتش‌ها با تجهیزات نظامی سنگین و نبردهای خندقی سازگار شده اند، راه حلی برای گله پهپادی نیز پیدا خواهند کرد. گله‌های پهپادی توسط نرم‌افزاری که از کدهای رمزگذاری شده، استفاده می‌کند، هدایت می‌شوند و این نرم افزار در معرض نفوذ است و داستان‌های علمی تخیلی نیز در به تصویر کشیدن این موضوع پیشگام بوده اند. در سریال تلویزیونی «آینه سیاه»، پس از ناپدید شدن زنبورها، از پهپادهای کوچک برای انتقال شَهدِ گل‌ها استفاده می‌کنند اما هک در نرم افزار آنها رخ می‌دهد و کنترل کننده جدیدی برای آنها به وجود می‌آید که از آنها برای اهداف شر استفاده می‌کند. این قسمت به وضوح نشان داد که ظهور هر فناوری و استفاده از آن برای خیر یا شر در نهایت توسط انسان تعیین می‌شود.