کورسوی امید آهوان دشت سهرین برای تداوم نسل

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها -فاطمه تاجبخش: منطقه «دشت سهرین» با وسعت بیش از ۳۰ هزار هکتار در فاصله ۱۵ کیلومتری شمال غرب زنجان قرار دارد و تنها مأمن آهوان شمال غرب کشور است.

استان زنجان دارای سه منطقه تحت مدیریت و حفاظت‌شده سرخ‌آباد در ۱۲۰ هزار هکتار، انگوران در ۹۲ هزار هکتار و پناهگاه حیات‌وحش در ۲۹ هزار هکتار است.

دشت آهوخیز سهرین قسمتی از منطقه حفاظت شده سرخ آباد است که یکی از مناطق با ارزش ایران محسوب می‌شود، عرض متوسط این دشت ۱۰ تا ۱۲ کیلومتر، متوسط ارتفاع آن ۱۶۵۰ متر و شیب متوسط دشت سهرین دو تا سه درصد به سمت جنوب غربی است، این دشت یکی از دشت‌های مهم استان زنجان بوده که در جذب و جلب گردشگران داخلی و خارجی تأثیرگذار است.

این اکوسیستم دشتی در گذشته از نظر اکولوژیکی یک زیستگاه تابستانی و مهاجرتی برای آهوان محسوب می‌شد و این گونه به طور پراکنده از خرداد تا آذرماه هر سال در این منطقه دیده می‌شود اما توسعه راه‌ها، خطوط انتقال برق و گاز و توسعه شهرها و مراکز مسکونی، روند گذر آهوان را مختل و اثرات سوء خود را نمایان کرده است تا حفاظت از این منطقه اجتناب ناپذیر شود.

در نهایت این دشت در بهمن‌ماه ۵۷ با مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست در قالب بخشی از منطقه حفاظت شده سرخ آباد تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت.

در زیستگاه دشت سهرین جانورانی چون آهو، پلنگ، گراز، خرس قهوه‌ای، سمور سنگی، سنجاب زمینی، رودک، کبک دری، هوبره، عقاب، شاهین، دال، غاز خاکستری، خوتکا، لک لک سفید، باکلان، افعی البرزی، افعی شاخدار ایرانی، افعی زنجانی و ماهیانی نظیر کپور، سیم، اسبله و … زیست می‌کنند.

آمار نزولی آهوان دشت سهرین از ۹۲ تا ۱۴۰۰

اما آنچه بیش از همه به این منطقه اهمیت بخشیده، زیست آهوانی است که آخرین ذخایر ژنتیکی این گونه در منطقه شمالغرب کشور به‌شمار می‌روند و پیشروی انسان به حریم سکونتگاه‌های حیات وحش این منطقه را نیز دستخوش آسیب و چالش کرده و چشمان زیبای آهوان این دشت را برای ادامه حیات نگران کرده است.

براساس سرشماری سال ۹۲ قریب یک هزار و ۵۰۰ رأس آهو در دشت سهرین و منطقه شکار ممنوع «فیله خاصه» زیست می‌کردند که این جمعیت در سال ۹۳ با کاهش ۱۴ درصدی مواجه شد، در سال ۹۴ با کاهش ۱۰ درصدی به یک هزار و ۲۴۶ رأس رسید و سال ۹۵ نیز یک هزارو ۸۲ رأس در این مناطق سرشماری شد.

طی سال‌های ۹۶، ۹۷، ۹۸ و ۹۹ نیز به ترتیب تعداد یک هزار و ۱۰۵ رأس، یک هزار و ۲۷۷ رأس، یک هزار و ۴۰۰ و یک هزار و ۳۶۰ رأس آهو از سوی محیط‌بانان و کارشناسان اداره کل حفاظت محیط زیست استان زنجان در این ۲ منطقه مشاهده و سرشماری شدند.

طبق آمار اعلامی مسئولان محیط زیست در سال ۱۴۰۰ تعداد آهوان دشت سهرین از یک هزار و ۳۶۰ رأس سال ۹۹ به ۸۵۰ رأس رسید و این کاهش ۵۰۰ رأسی زنگ خطر انقراض این گونه ارزشمند جانوری را به صدا درآورد.

افزایش ۱۳ درصدی جمعیت حیات وحش زنجان

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان زنجان در گفت‌و‎گو با خبرنگار مهر با بیان اینکه ۵۰۰ هزار هکتار معادل ۱۳ درصد از مساحت استان به مناطق حفاظت شده اختصاص دارد، می‌گوید: میانگین کشوری مناطق حفاظت شده ۱۱ درصد است.

محمدرضا یافتیان می‌گوید: ۸ درصد نیز مناطق شکار ممنوع را تشکیل می‌دهد و در مجموع ۲۲ درصد مناطق استان تحت نظارت محیط زیست است. آمار حیات وحش در هر سه منطقه حفاظت شده استان به میزان ۱۳ درصد افزایش یافته است

وی با ابراز خرسندی از نتایج سرشماری سال ۱۴۰۱ بیان می‌کند: طبق آخرین سرشماری، آمار حیات وحش در هر سه منطقه حفاظت شده استان به میزان ۱۳ درصد افزایش یافته و رقم ازدیاد آهوان دشت سهرین ۱۰ درصد است اما با این وجود هنوز این رقم را ایده‌آل نمی‌دانیم.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان زنجان با اشاره به اینکه در سال ۱۴۰۰ جمعیت آهو در دشت سهرین ۳۵ درصد کاهش یافته بود، عنوان می‌کند: تغییر الگوی کشت از دیم به آبی، افزایش کشاورزان در منطقه سهرین و لوله‌گذاری‌ها و اجاره چاه‌ها به افراد غیربومی عوارضی برای محیط زیست و زیستگاه ذخایر ژنتیکی ایجاد کرده است.

یافتیان ادامه می‌دهد: جمعیت قوچ و میش انگوران با افزایش ۱۵ درصدی از یک هزار و ۳۰ رأس یه ۱۲۰۰ رأس رسیده و جمعیت کل و بز طارم نیز از ۷۳۰ رأس در سال گذشته، با رشد ۱۱ درصدی جمعیت ۸۲۰ رأسی در سال جاری را نشان می‌دهد.

توسعه کشاورزی در دشت سهرین زیستگاه آهوی ایرانی را در معرض خطر قرار داده است. تغییر کاربری‌های غیرمجاز و تغییر الگوی کشت در منطقه هم باعث شده که آهوها این دشت را ترک کرده و به‌سمت منطقه شکار ممنوع فیله خاصه در انتهای منطقه سرخ‌آباد مهاجرت کنند.

همچنین حضور شکارچیان، گله‌های دام و چرای بیش از حد، حفر شدن چاه‌های متعدد و افزایش عبور ماشین‌آلات کشاورزی باعث شده است که آهوها نتوانند همچون گذشته با آرامش لازم و امنیت کافی در این زیستگاه طبیعی زندگی کنند.

گاهاً مشاهده شده که بچه آهوها که در میان گندم‌زارها پناه گرفته بودند، در فصل درو، اسیر کمباین‌ها و گاهی نیز طعمه شکارچیان شدند و به تلف شدن این گونه نادر جانوری انجامیده است.

تأمین علوفه برای تغذیه حیات وحش سهرین

حالا که فصل زمستان است و بارش برف نیز زمین را سفیدپوش کرده نگرانی از بابت تغذیه حیوانات وجود دارد که مدیرکل حفاظت محیط زیست در این مورد عنوان می‌کند: همه ساله با بارش برف که تغذیه طبیعی برای حیات وحش دچار مشکل می‌شود، تعلیف در دستور کار محیط زیست قرار می‌گیرد و امسال نیز انبار علوفه برای کل زمستان کفایت می‌کند.

در منطقه دشت سهرین هر ساله تعلیف انجام می‌شود و امسال نیز یگان حفاظت، محیط بانی، معاونت محیط طبیعی به میزان کافی یونجه تأمین کردند وی با اشاره به اینکه در طارم و انگوران شرایط منطقه به گونه‌ای است که امکان تأمین تغذیه به طور طبیعی وجود دارد، اظهار می‌کند: در منطقه دشت سهرین هر ساله تعلیف انجام می‌شود و امسال نیز یگان حفاظت، محیط بانی، معاونت محیط طبیعی به میزان کافی یونجه تأمین کردند و خیران نیز هفته گذشته مقداری یونجه کمک کردند.

یافتیان با اشاره به اینکه سازمان محیط زیست صندوق ملی محیط زیست را برای ساماندهی خیران در این حوزه در نظر گرفته است، خاطرنشان می‌کند: این صندوق می‌تواند کمک‌ها را با هدفی که خیران تعیین می‌کنند، دریافت کند و اکنون در بخش‌هایی مثل محیط بانی و ساختمان‌ها و تجهیزات کمبودهایی داریم که خیران می‌توانند به کمک محیط زیست بیایند.

رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست استان زنجان با اشاره به کاهش جمعیت آهوان دشت سهرین طی سال‌های گذشته، می‌گوید: شکارهای غیرمجاز و بی رویه، حفر چاه‌های غیرمجاز، وجود پرتعداد گله‌های دام در سرتاسر دشت، محدود و جزیرهه ای شدن زیستگاه، ایجاد باغات، کاشت محصولات کشاورزی و نهال، تغییر الگوی کشت از دیمی به آبی، کمبود نیرو، امکانات و تجهیزات به منظور رصد و پایش مدام، وجود دام‌های اهلی مازاد در منطقه در واقع عمده دلیل کاهش جمعیت آهوان در این زیستگاه اصلی است.

پرویز رستمی می‌افزاید: دشت سهرین جزو منطقه حفاظت شده سرخ آباد و تنها زیستگاه آهو در شمالغرب کشور است و زیستگاه بکر و مناسبی برای این گونه جانوری زیبا و شاخص محسوب می‌شود.

وی عنوان می‌کند: در زیستگاه دشت سهرین جانورانی چون آهو، پلنگ، گراز، خرس قهوه‌ای، سمور سنگی، سنجاب زمینی، رودک، کبک دری، هوبره، عقاب، شاهین، دال، غاز خاکستری، خوتکا، لک لک سفید، باکلان، افعی البرزی، افعی شاخدار ایرانی، افعی زنجانی و ماهیانی نظیر کپور، سیم، اسبله و غیره، زیست می‌کنند.

رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست استان زنجان می‌گوید: در منطقه حفاظت شده فیله خاصه نیز گونه‌های جانوری ازجمله آهوی ایرانی، گراز، پرندگانی چون کبک، باقرقره، انواع پرندگان شکاری، آبزی و کنار آبزیی مهاجر زمستانی و انواع خزندگان در این منطقه وجود دارد.