هنرهای ایرانی اسلامی با جان محمدمهدی هراتی آمیخته است

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط‌عمومی فرهنگستان هنر، مراسم تجلیل از استاد محمدمهدی هراتی، عضو گروه هنرهای سنّتی و صنایع‌دستی فرهنگستان هنر، سه‌شنبه ۲۵ بهمن ماه با حضور بهمن نامورمطلق، غلامعلی حدادعادل، محمود شالویی، سیدمجتبی حسینی، علیرضا اسماعیلی، حسن بلخاری، جهانگیر الماسی، محمدعلی کشاورز، طاهر شیخ‌الحکمایی، غلامرضا راهپیما، خانواده استاد هراتی، و بسیاری از پیش‌کسوتان هنری، با اجرای کاوه تیموری، استاد خوش‌نویس، در تالار ایرانِ این فرهنگستان برگزار شد.

این مراسم با سخنرانی محمدعلی رجبی، رئیس گروه تخصصی هنرهای سنّتی و صنایع‌دستی فرهنگستان هنر، آغاز شد که او ابتدا به هدف برگزاری این گونه مراسم پرداخت و اظهار کرد: این فرهنگستان، افزون بر پاسداشت مقام هنری و فرهنگی استادان، هدف دیگری نیز دنبال می‌کند که آن احیای حداقل یک وجه از هنر ایرانی‌اسلامی است.

او به شخصیت هنری استاد هراتی پرداخت و خاطرنشان کرد: محمدمهدی هراتی استادی است که نه‌تنها هنر را آموخت و آموزش داد، بلکه هنر ایشان از مرزهای ایران فراتر رفت و آثار بسیاری بر جا گذاشت. نکته قابل توجه دیگر درباره هراتی این است که او روی واژه‌ها تأکید دارد؛ زیرا هر واژه بازگوکننده یک فرهنگ است و اگر واژه‌ها فراموش شوند، فرهنگ نیز مورد غفلت قرار می‌گیرد.

رجبی در ادامه صحبت‌هایش از علی بیانی، استاد موسیقی، یاد کرد و گفت: زنده‌یاد بیانی، ضمن اینکه به دنبال استادان بود، به دنبال واژه‌ها نیز می‌گشت و این یکی از کارهای معمول ایشان بود. احیای فرهنگ چیزی است که او به دنبال آن بود و منظور از احیا زنده‌کردن دوباره نیست، بلکه منظور شناخت ماهیت و کاربرد هنر است و استاد هراتی نیز همین گونه است.

رئیس گروه تخصصی هنرهای سنّتی و صنایع‌دستی فرهنگستان هنر، با تأکید بر اهمیت زیبایی‌شناسی در هنر، تصریح کرد: هر جایی در طراحی حساسیتی وجود می‌داشت و درون آن مفهومی از زیبایی‌شناسی نهفته بود، استاد هراتی شاگرد را مجبور به کشف می‌کرد.

رجبی در ادامه بیان کرد: از هر دری نگاه کنیم، فرهنگ ما به یگانگی خدا متکی است؛ زیرا فرهنگ ما مبتنی بر فطرت انسان است.

او درباره جایگاه هراتی در عرصه آموزش گفت: هنگامی که هراتی به جایگاه خود رسید، به‌سوی مقام معلمی رفت که مقام باارزشی است. او از شهرهای کوچک تا مشهد و تهران به آموزش پرداخت و در آموزش و پرورش تأثیر شگرفی گذاشت. اگر مجموعه را جمع کنیم، به عهد و تعهد نسبت به حقیقت برمی‌گردیم. هراتی حتی در جلسات اداری نیز آموزش‌های علمی جدیدی به ما منتقل می‌کرد و در هر مورد حرفی برای گفتن داشت. خدا را شکر که من در این زندگی با شخصیت‌هایی آشنا شدم که معلم من بودند. هراتی نیز یکی از استادان من بود. معلم هراتی نیز پدرش بود. پدرش هنر را برای خودش یاد گرفته بود. محمدمهدی هراتی نیز این علم را به دخترانش منتقل کرد و سنّت خانواده‌های هنری را احیا کرد.

همکاری با محمدمهدی هراتی و تألیف سه کتاب هنر دوره راهنمایی

محمدعلی کشاورز، هنرمند عرصه طراحی و گرافیک، از دیگر سخنرانان حاضر در این نشست که سال‌ها در کنار استاد هراتی در زمینه تألیف کتب درسی هنر فعالیت داشت، با طرح این سوال که «کجای این دایره هستیم؟» گفت: دایره‌ای دور خودتان بکشید و همیشه مراقب باشید که در کجای دایره قرار می‌گیرید.

او با یادآوری خاطراتی از گذشته ادامه داد: بسیار روز از آن روزی که به نمایندگی از آقای حدادعادل عازم خراسان شدم گذشته است. بهانه آن سفر هنر بود و این‌جانب با علاقه‌مندی‌های خود پا در رکاب گذاشتم و خداوند توفیق ملاقات با آن پیر جهان‌دیده، پدر استاد محمدمهدی هراتی را نصیبم کرد.

او در همین زمینه ادامه داد: در تهران و در سازمان پژوهش و آموزش، بنا بر خواست آقای حدادعادل، گروه هنر را تشکیل دادیم و از دوستان دیگر چون آقایان درخشانی و پور رهنما کمک خواستیم و به قرآن تمسک جستیم که آیه‌ای دل‌هایمان را امیدوار کرد. حاصل این گروه تألیف سه کتاب هنر برای دوره راهنمایی بود که حدود ۲۵ سال در مدارس ایران تدریس شد. فیض این توفیق هنوز وجود دارد و ما شکرگزارش هستیم. حاصل آن ایام چیزهای دیگری نیز بود که حول محور آموزش هنر در جریان بود.

او خود را مدیون محمدمهدی هراتی دانست و یادآور شد: هراتی طریق احیای هنرهای سنّتی ایرانی‌اسلامی را پیشه کرد و همواره عاشقانه هم‌وغم خود را بر این محور استوار ساخت.

در این مراسم، همچنین، به اثری از محمدمهدی هراتی تحت عنوان هنر پژوهی در برگزیده قرآن کریم اشاره شد که در آن آرایه‌ها و زیبایی‌شناسی خوش‌نویسی را در قرآن بررسی کرده است.

هنرهای ایرانی‌اسلامی با جان استاد هراتی آمیخته است

غلامعلی حدادعادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در مراسم بزرگداشت استاد محمدمهدی هراتی، با تبریک سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی و تشکر از فرهنگستان هنر برای بزرگداشت استاد هراتی اظهار کرد: بسیار خوشحالم که در این مراسم می‌توانم قدرشناسی‌ام را، در حد توان، نسبت به دوست قدیمی و صمیمی خود، استاد هراتی، ابراز کنم.

او به دوره آشنایی خود با استاد هراتی اشاره و خاطرنشان کرد: در دهه ۱۳۶۰ تا سال ۱۳۷۲، که در کار کتاب‌های درسی بودم، اعتقادم این بود که نگاهم به همه دروس در آموزش و پرورش یکسان باشد و هر درسی را مهم می‌دانستم. به این جهت، به هنر، مثل ریاضیات و علوم پایه، اهمیت می‌دادم. مشکل این بود که ما نه کتاب درسی خوب داشتیم و نه از لحاظ کمَی و کیفی معلم هنر داشتیم. بخت یار شد و با آقای هراتی آشنا شدم.

رئیس فرهنگستان هنر و ادب فارسی با اشاره به چگونگی انتقال استاد هراتی از مشهد به تهران گفت: بعد از آشنایی ایشان، اسباب حضورشان را در تهران فراهم کردم. هنرهای ایرانی‌اسلامی و سنّتی با جان ایشان آمیخته است و او عشق و علاقه خاصی به آموزش هنر دارد. کتاب‌های هنر در مقطع راهنمایی با تأکید بر خوش‌نویسی تألیف شد تا دانش‌آموزان خط نستعلیق را تمرین کنند.

حدادعادل به فعالیت‌های استاد هراتی اشاره و تصریح کرد: ایشان کاغذ ابروباد و قطاعی و دیگر اصطلاحات هنرهای اسلامی را برای استفاده در مدارس مطرح کردند. استاد هراتی میدان کاری به وسعت ایران یافت و قدر آن را دانست. برنامه درسی رشته هنر را در مراکز تربیت هنر اصلاح کردیم. ایشان بر گردآوری و تمرین انواع خوش‌نویسی «بسم الله الرحمن الرحیم» به‌طور ویژه اهتمام ورزید.

او در پایان سخنان خود افزود: فقدان آموزش هنری و بیگانگی جوانان سبب می‌شود که آن نسل از اعتدال روحی بهره‌مند نباشند. کسی نیست که با هنر سروکار داشته باشد و اهل خشونت و ظلم باشد. باید کاری کنیم که فرزندان ما زیبایی‌شناس و هنرشناس باشند.

هنر بیانی زیباست که به زیبایی محدود نمی‌شود

بهمن نامورمطلق، رئیس فرهنگستان هنر، ضمن قدردانی از حضور مسئولان و پیش‌کسوتان هنری حاضر در این مراسم، رفتار جامعه با هنرمندان و علما و پیش‌کسوتان را شاخص فرهیختگی جوامع دانست و در این مورد اظهار کرد: هنرمند جایگاه شایسته‌ای دارد و تجلیل از هنر و هنرمند تجلیل از بخشِ مهمی از جامعه ماست و استاد هراتی نمونه‌ای از این هنرمندان پیش‌کسوت است.

او با یادآوری این مطلب که سخن‌گفتن مهم‌ترین عنصر تمایز انسان و به قول فروید رهایی‌بخش اوست تأکید کرد: سخن‌گفتن موجب رهایی انسان می‌شود و بخشی از این گفتارها توسط هنرمندان صورت می‌گیرد. هنرمندان بخشی از احساس، تخیلات و آرزوهای ما را به زیبایی بیان می‌کنند و موجب آرامی جامعه می‌شوند. هنرمند تعهدی به واقعیت ندارد، به حقیقت متعهد است. هنرمندان نه‌فقط درباره زیبایی سخن می‌گویند، بلکه از زشتی‌ها هم باید بگویند.

رئیس فرهنگستان هنر در همین زمینه افزود: هنر بیانی زیباست، نه‌فقط بیان زیبایی. تفاوت هنرمندان با دیگران در این است که اهل هنر حتی زشتی‌ها را به‌زیبایی بیان می‌کنند؛ چراکه زبان هنر بیان زیبایی است ولی به زیبایی محدود نمی‌شود. کار هنرمندان است که برای رواج زیبایی و برجسته‌شدن و برطرف‌شدن زشتی به بیان آنها بپردازند. در حقیقت، گفتار هنرمندان موجب پالایش جامعه می‌شود و هنرمند واقعی هنرمندی است که از خود عبور کند و زبانش زبان ناخودآگاه جمعی شود و موجب شود مخاطبان آنها احساس آرامش کنند. استاد هراتی یکی از این هنرمندان است که با تعصب و غیرت درباره هنرمند و کاستی‌ها و زیبایی‌های هنر صحبت کرده است. او پاسدار واقعی هنر این مرزوبوم و هنرمندی واقعی است که در طول عمر خود هیچ گاه از هنر منتفع نشد و یکی از ویژگی‌های استاد هراتی این است که بی تقاضا و چشمداشتی خود و خانواده‌اش را وقف هنر کرد.

او در پایان سخنان خود با یادآوری همکاری‌های فرهنگستان هنر با استاد هراتی از وی قدردانی کرد.

استاد هراتی هنرمندی احیاگر است

در ادامه این مراسم، حسن بلخاری، استاد دانشگاه تهران، به این کلام شریف حضرت رسول اکرم (ص) که «مَن‎ْ أکرَمَ عالِماً فَقَد أکرَمَنی وَ مَن أکرَمَنی فَقَد أکرَمَ اللهَ و مَنْ أکرَمَ الله فَمَصیرُهُ الی الجَنَّةِ.» اشاره کرد و گفت: بحث من دو نکته است؛ نکته نخست در ماهیت برگزاری بزرگداشت است که روایت شریف حضرت رسول (ص) درباره آن صدق می‌کند، اینکه بنیاد آیات الهی نیز بر تکریم است. هر کس مقام خدا را تکریم کند صیرورت او به‌سوی حق است. ما به بزرگداشت‌ها، فروزندگی و دانایی نیاز داریم.

او با اشاره به کتاب هنرپژوهی در برگزیده قرآن کریم، که استاد هراتی آن را تألیف کرده است، ادامه داد: نکته دوم این است که استاد هراتی فردی احیاگر بوده و بسیاری از هنرهای سنّتی را احیا کرده و به دلیل عشق و علاقه‌اش به هنر و نگاه جست‌وجوگرانه خود در آثار غور می‌کرده و حتی به سال‌های فوت هنرمندان نیز دقت کرده که اشتباهی در آثار هنرمندان و پژوهش‌های ایشان رخ ندهد و حاصل پژوهش‌های ایشان کتاب‌ها و مقالات بی‌شمار است.

این مراسم با اهدای لوح‌های تقدیر از سوی فرهنگستان هنر، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، و دانشگاه آزاد اسلامی (واحد استاد محمود فرشچیان) ادامه یافت.

تشکیل بنیاد هراتی

در این مراسم، الهام هراتی هنرمند و دختر محمدمهدی هراتی، ضمن تقدیر و تشکر از فرهنگستان هنر برای برپایی چنین برنامه‌ای، از تشکیل بنیاد هراتی خبر داد و افزود: به پیشنهاد دکتر نامورمطلق، خاندان هراتی به‌منظور ادامه راه پدر، درصدد تشکیل بنیاد هراتی هستند تا پژوهش‌ها و دغدغه‌های پدرم را در زمینه هنر ایران ادامه دهیم.

گشایش نمایشگاه استاد هراتی و خانواده هراتی

از دیگر برنامه‌های جنبی این مراسم اجرای نوای موسیقی شرقِ خراسان توسط استاد علی‌محمد سنگک با همراهی دوتار غفور محمدزاده بود.

این مراسم با گشایش نمایشگاهی از آثار استاد هراتی، پدر و فرزندانشان به پایان رسید. نمایشگاه مذکور تا یازدهم اسفند ۱۴۰۱، در مؤسسه فرهنگی‌هنری صبا، میزبان علاقه‌مندان خواهد بود.