در سال «دانش بنیان» بر دانش بنیان ها چه گذشت

خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری، میترا سعیدی کیا؛ از زمان آغاز به کار فعالیت شرکتهای دانش بنیان در کشور تا کنون شاهد رشد صعودی این شرکتها در کشور بوده‌ایم و با افزایش حدود هزار و ۶٠٠ شرکت در سال جاری که به نام دانش بنیان نامگذاری شد، تعداد شرکتهای دارای تاییدیه دانش بنیانی از معاونت علمی در مجموع به حدود ۸ هزار شرکت رسیده است.

این شرکتها در حوزه‌های کشاورزی، فناوری زیستی و صنایع غذایی، دارو و فراورده‌های پیشرفته حوزه تشخیص و درمان، مواد پیشرفته و محصولات مبتنی بر فناوری‌های شیمیایی، ماشین آلات و تجهیزات پیشرفته، وسایل، ملزومات و تجهیزات پزشکی، سخت افزارهای برق و الکترونیک، لیزرو فتونیک، فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم افزارهای رایانه‌ای، خدمات تجاری سازی، صنایع فرهنگی، خلاق و علوم انسانی و اجتماعی فعالیت می‌کنند.

از سوی دیگر بررسی آخرین وضعیت صادرات محصولات مبتنی بر دانش در سال ۱۴۰۱، حاکی از آن است که در این بخش نیز در مقایسه با سال گذشته با رشد ۲۰ تا ۲۵ درصدی مواجه بودیم اما آیا روند صعودی این آمارها به تنهایی می‌تواند گویای تحقق اهداف تعیین شده برای سال دانش بنیان باشد.

آیا چالشهای پیش روی فعالان این عرصه در سالی که روزهای پایانی خود را می‌گذراند نیز کاهش پیدا کرده است و شاهد رشد کیفی فعالیت‌ها آنچنان که مقام معظم رهبری در ابتدای سال عنوان کردند نیز بوده‌ایم؟ آیا فعالیت زیست بوم دانش بنیان به درستی منجر به اشتغال و افزایش سهم دانش بنیان از اقتصاد شده است؟

برای تعمیق بیشتر در این موضوع به ویژه ارزیابی چالشها، موانع و مشکلات دانش بنیانی در سال جاری به سراغ فعالان این عرصه رفتیم تا به تصویر روشن‌تری از مقایسه سال دانش بنیان با سال‌های قبل از آن برسیم.

فعالان فناور در این گزارش ضمن ارزیابی سال دانش بنیان به بیان چالشهای خود در این سال نیز پرداختند که مشروح آن در زیر آمده است:

چرا برای دانش بنیان‌ها تفاوت قائل نمی‌شوند...

بسیاری از شرکتهای دانش بنیان شاید توانسته‌اند محصولات خود را پس از سال‌ها تحقیق و آزمایش به نتیجه برسانند اما کماکان با مشکلاتی روبرو هستند که مانع از گذراندن طبیعی روند تولید می‌شود. یکی از مدیران دانش بنیان فعال در زمینه تولید منسوجات نبافته که دانش آن، های-تک است، ضمن تاکید بر اینکه سال دانش بنیان توانسته از طریق بسیج ارگان‌های مختلف کمک زیادی به شرکتهای فناورانه کند تا محصولات خود را به بازار عرضه کنند، به مهر گفت: نامگذاری سال ۱۴۰۱ با عنوان سال دانش بنیان تأثیر زیادی در افزایش فعالیت شرکتهای دانش بنیان داشته به طوری که حمایت‌ها بیش از گذشته بوده است.

دکتر زهرا صبح سوز مدیر عامل این شرکت دانش بنیان افزود: ما در این شرکت برای تاییدیه دانش بنیانی هزینه زیادی را صرف آزمایش کردیم که بدون حمایتهای معاونت علمی، نمی‌توانستیم چنین مبالغی را پرداخت کنیم.

وی با تاکید بر اینکه به تکنولوژی دست یافتیم که های-تک است، گفت: برای رسیدن به این مرحله زحمات زیادی کشیدیم اما گاهی ناهماهنگی‌هایی باعث می‌شد زحمات ما از بین برود. به عنوان مثال در یکی از آزمایشگاه‌های این شرکت دستگاهی وجود دارد که در دمای ۲۸۰ درجه کار می‌کند. با قطعی برق این دستگاه از کار می‌افتد و همین موضوع فعالیت‌های شرکت را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

به گفته وی، طی تماس‌هایی که با وزارت نیرو داشتیم به ما پاسخ دادند که ما تفاوتی بین شرکتهای دانش بنیان و سایر شرکتها قائل نمی‌شویم و نمی‌توانیم به دلیل اینکه شرکتی دانش بنیان است برق آن را قطع نکنیم؛ اما زمانیکه برق شرکت قطع می‌شود شاید نزدیک به ۶ ماه از کار عقب می‌افتیم. تاکنون ۲۰۰ میلیون هزینه برای قطعی برق پرداخت کردیم؛ چرا علیرغم اینکه امسال سال حمایت از دانش بنیان‌ها نامگذاری شد ارکان دولت این امکانات را به ما نمی‌دهد که دانش بنیان‌ها متضرر نشوند.

وی اضافه کرد: با قطعی برق امسال نزدیک به ۷۰ میلیون سلول از بین رفت. البته که تماس‌های مکرر با وزارت نیرو هم نتیجه نداشت.

صنایع خارجی بیشتر از داخل ما را می‌شناسند

یکی از مشکلاتی که فعالان عرصه دانش بنیانی به آن اذعان می‌کنند نبود ارگانی برای معرفی محصول به صنایع داخلی است. در حالی که این شرکتها می‌توانند محصولات خود را به خارج از کشور صادر کنند و به فروش برسانند اما بر عکس نمی‌توانند آن طور که باید محصول فناورانه خود را در داخل کشور عرضه کنند.

یاسر شاکری نماینده یک شرکت دانش بنیان فعال در عرصه کشاورزی در ارزیابی خود از سال دانش بنیان به خبرنگار مهر گفت: ما توانسته‌ایم دستگاه تولیدی خود را به آمریکا، کره جنوبی، ژاپن، فرانسه صادر کنیم.

وی با تاکید بر اینکه کشورهای خارجی شرکت ما را می‌شناسند و از ما درخواست دارند تا برای آنها تولید کنیم و صادرات داشته باشیم، گفت: اما متأسفانه در داخل ایران شرکت ما را که حتی دانش بنیان نیز هستیم نمی‌شناسند. این یک مشکل است که صنایع و هلدینگ های داخلی شناختی از شرکت و محصولات دانش بنیان ندارند این چالشی است که حتی در سال جاری نیز که با نام دانش بنیان نامگذاری شد همچنان حل نشده باقی مانده است و در این زمینه پیشرفتی حاصل نشد.

این محقق با تاکید بر اینکه لازم است جلساتی با صنعت و هلدینگ های ایرانی برگزار شود که که راحت تر بدانیم نیازهای آنها چیست، گفت: وقتی مشکلات را بدانیم راحت تر ایده ارائه می‌دهیم؛ در واقع تا وقتی که در ایران شرکتهای دانش بنیان هستند و می‌توانند نیازهای صنعت را رفع کنند چرا باید تأمین نیاز از خارج باشد. ضمن اینکه محصولاتی تولید می‌شود که از نمونه‌های خارجی ارزان‌تر و با کیفیت تر هستند.

شاکری اضافه کرد: در حال حاضر حلقه اتصالی با صنعت و هلدینگ های ایرانی نداریم در حالی که این پتانسیل در شرکتهای دانش بنیانی همچون شرکت ما وجود دارد.

نماینده این شرکت دانش بنیان با بیان پیشنهادی افزود: انتظار ما از وزارت صمت این بود که در سال جاری نیازسنجی و امکان سنجی کند تا با تحقیق و توسعه داخل دانشگاه‌ها و شرکتهای دانش بنیان، نیازهای کشور رفع شود. اگر این ارتباط برقرار می‌شد، شعار سال بیشتر محقق می‌شد و اگر تاکنون هم محقق نشده به دلیل عدم وجود چنین حلقه اتصالی بوده است.

بانک‌ها بلای جای دانش بنیان‌ها؛ گرفتن تسهیلات هنوز هم طاقت فرساست

در این میان هنوز شرکتهای دانش بنیانی هستند که از بانک‌ها فراری باشند چرا که ارتباط با بانک‌ها برای دریافت تسهیلات امری جدایی ناپذیر در فرایند توسعه شرکتها محسوب می‌شود. عطیه اندخشیده مدیر عامل یک شرکت دانش بنیان حوزه نفت، گاز و پتروشیمی به خبرنگار مهر این چنین گفت: به نظر من سال دانش بنیان شاید تفاوتی با سالهای دیگر نداشت زیرا ما در فرایند دریافت وام از بانک‌ها همچنان با مشکلاتی مواجه بودیم.

مدیرعامل شرکت دانش بنیان افزود: فرایند وام گرفتن از بانک به طوری طاقت فرساست و انگار هدف شأن خسته کردن شرکتهای دانش بنیان است. سال گذشته از بانکی درخواست وام داشتیم تا زمینی را برای توسعه محصول فناورانه این شرکت، خریداری کنیم اما با وجود موانع بانکی پشیمان شدیم. به این واسه پروسه وام طولانی شد و هر جا گله کردیم فایده نداشت.

به گفته اندخشیده علاوه بر بانک‌ها، سازمان امور مالیاتی و تأمین اجتماعی نیز از جمله ارگان‌هایی بودند که انگار هدفشان اذیت کردن دانش بنیان‌ها بود. روند توسعه دانش بنیان‌ها در سالی که گذشت معمولی بود اما با وجود قوانینی که امسال به تصویب رسید دریافت تسهیلات از سازمانهای دیگر برای دانش بنیان‌ها هنوز جا نیافتاده است.

دلالان بهتر از دانش بنیان‌ها تسهیلات می‌گیرند!

محمدرضا خادمی رئیس هیأت مدیره یک شرکت دانش بنیان دیگر نیز درباره چالش‌های شرکتهای دانش بنیان در سال «تولید، دانش بنیان؛ اشتغال آفرین» گفت: نامگذاری امسال به نام دانش بنیان‌ها شاید باعث شد نگاه ویژه‌تری به شرکتهای فناورانه از سوی معاونت علمی و صندوق نوآوری شود اما هنوز بقیه ساختارهای دولت و بانک‌ها نتوانسته‌اند این همکاری را به خوبی شکل بدهند.

وی با تاکید بر اینکه اکنون در شرایط اقتصادی بحرانی قرار گرفته‌ایم، ادامه داد: نقدینگی برای یک کارخانه دار مهم است و اگر این نقدینگی در این شرایط اقتصادی کاهش یابد میزان تولید و سپس اشتغال به خطر می‌افتد.

به گفته وی، از این رو لازم است که اصلاحات درستی در برخی سیاست‌های دولت اعمال شود؛ برخی تسهیلات به شرکتهای دانش بنیان ازجمله دریافت پروانه بهره برداری از سوی وزارت صمت با مشکلاتی مواجه است و دلیل آن هم تورم است اما در عین حال دلالانی هستند که به دلیل گردش مالی بالایی که دارند می‌توانند چنین تسهیلاتی را دریافت کنند.

لازم است که اصلاحات درستی در برخی سیاست‌های دولت اعمال شود؛ برخی تسهیلات به شرکتهای دانش بنیان ازجمله دریافت پروانه بهره برداری از سوی وزارت صمت با مشکلاتی مواجه است و دلیل آن هم تورم است اما در عین حال دلالانی هستند که به دلیل گردش مالی بالایی که دارند می‌توانند چنین تسهیلاتی را دریافت کنند

رئیس هیأت مدیره شرکت دانش بنیان تاکید کرد: در این سال دانش بنیان به دستگاه‌های اجرایی همچون معاونت علمی و صندوق نوآوری و شکوفایی نمره ۹۵-۱۰۰ را می‌دهم اما در عوض سایر ارکان دولت ۱۰ هم نمی‌گیرد زیرا سیاستهای اشتباهی در پیش گرفته شده و شناسایی درستی از دانش بنیان‌ها وجود ندارد.

خادمی تاکید کرد: تولید لذت بخش است و همانند یک انسانی است که پای برهنه از کوهی پر از خار بالا می‌رود و این خارها همان مالیات، تأمین اجتماعی، بانک‌ها و … هستند. ما هنوز برای هدف مان می‌جنگیم اما در عوض باید دولت در زمینه حل چالشها ورود کند.

وقتی لایه‌های میانی دولت از آئین نامه‌ها اظهار بی اطلاعی می‌کنند

از دیگر مشکلاتی که شرکتهای دانش بنیان در سال جاری نیز با آن دست و پنجه نرم کردند اخذ پروانه بهره برداری محصول است. یکی از شرکتهای دانش بنیان حوزه مواد و پلیمر در این زمینه می‌گوید: یک محصول باید پروسه طولانی را برای اخذ پروانه بهره برداری طی کند و این فرایند باید برای هر یک از محصولات دانش بنیان یک شرکت طی شود.

زهرا سلطانی، مدیرعامل این شرکت دانش بنیان ادامه داد: قطعاً همه شرکتهای دانش بنیان با چالش‌هایی مواجه هستند اما چرا برخی اولویت‌ها برای این شرکتها اجرایی نمی‌شود. البته که برخی اولویتها برای دانش بنیان‌ها اجرا شده اما پیشرفتی حاصل نشده است. به عنوان مثال در این شرکت ۶ محصول در پروسه پروانه بهره برداری قرار گرفت. وزارت صمت هیچ تسهیلاتی برای تسریع روند اخذ بهره برداری پروانه محصول برای شرکت دانش بنیان قائل نشد و برای هر یک از محصولات زمان طولانی صرف کردیم.

وی اضافه کرد: این نحوه عملکرد فایده‌ای ندارد و شرکتها را از پیشرفت عقب می‌اندازد؛ هرچقدر بخشنامه و مصوبه برای ارائه تسهیلات به شرکتهای دانش بنیان وجود داشته باشد اما لایه‌هایی از سازمانها از این بخشنامه‌ها اظهار بی اطلاعی می‌کنند.

سلطانی در ادامه خاطر نشان کرد: شاید بتوان گفت از ۱۰۰ درصد ۵۰ تا ۶۰ درصد موضوع دانش بنیانی در کشور اجرایی شده و هنوز باید مراحلی طی شود.

سنگ اندازی با قوانین نانوشته صندوق‌های پژوهش و فناوری

با وجود اینکه قوانینی برای دانش بنیان‌ها در راستای استقرار راحت آنها در فضاهای مختلف به تصویب رسیده اما کماکان چالشهایی در این زمینه وجود دارد که برخی از شرکتها را گله مند کرده است.

سمیرا طالبی، مدیرعامل یک شتابدهنده در این زمینه به خبرنگار مهر گفت: عملکرد صندوق نوآوری و شکوفایی و معاونت علمی در سال دانش بنیان همواره در راستای تسریع روند تولید دانش بنیانی بوده اما صندوق‌های پژوهش و فناوری هر یک قوانین مربوط به خودشان را دارند و همین موضوع در برخی امور همچون استقرار دانش بنیان‌ها مشکل به وجود آورده است.

وی توضیح داد: برای استقرار در یکی از پارک علم و فناوری مجوز دانش بنیانی را از معاونت علمی دریافت کردیم؛ اما بر اساس قوانین باید مجوز شتابدهی را دریافت کنیم تا قرارداد یک ساله برای استقرار در پارک‌های علم و فناوری منعقد کنیم.

این فعال فناور گفت: ما در ابتدا قرارداد ۳ ماهه منعقد کردیم و قرار شد بعد از اخذ مجوز شتابدهی، قرارداد یک ساله با سی درصد کاهش مبلغ اولیه منعقد کنیم اما متأسفانه مجبور شدیم مجدداً قرارداد ۳ ماهه با ۵۰ درصد افزایش منعقد کنیم.

به گفته طالبی، این بروکراسی‌های اداری و سنگ اندازی های اخذ مجوزهای زیاد برای استقرار، یکی از چالش‌های دانش بنیان‌ها است که در سال ۱۴۰۱ نیز همچنان جاری است ضمن اینکه از شرکت ما درخواست وثیقه داشتند و شاید این برای بسیاری از شرکتهای دانش بنیان امکان پذیر نباشد.

وی با بیان اینکه صندوق نوآوری و شکوفایی تسهیلات به شرکتهای دانش بنیان اعطا می‌کند و از طریق صندوق‌های پژوهش و فناوری به استارت آپ ها خدمات ارائه می‌کند، گفت: شتابدهنده ها از طریق صندوق‌های پژوهش و فناوری به استارت اپ ها خدمات ارائه می‌دهند اما متأسفانه قوانین یک صندوق با صندوق دیگر متفاوت است. ما درگیر قوانین نانوشته صندوق‌های پژوهش و فناوری شدیم و این شاید به نوعی سنگ اندازی باشد.

به گفته طالبی، بسیاری از قوانین شاید آنقدر دست و پا گیر باشد که شرکتهای دانش بنیان را از طی ادامه مسیر منصرف کند.

مدیر این شتابدهنده افزود: همچنین علاوه بر بروکراسی‌های اداری قوانینی وجود دارد که اهم و فی الاهم می‌شود؛ به عنوان مثال معافیت‌های مالیاتی شامل حال شرکتهای دانش بنیان می‌شود اما به شتابدهنده ها تعلق نمی‌گیرد.

وی در نهایت با وجود همه چالش‌های مطرح شده، سال ۱۴۰۱ را تحت عنوان دانش بنیان، مثبت ارزیابی کرد.

تحقق شعار سال محدود به امسال نیست...

دکتر مهدی سیف سهندی دبیر ستاد توسعه فناوری گیاهان دارویی معاونت علمی نیز در همین زمینه چندی پیش به مهر گفت: ما سعی کردیم یکی از منویات رهبری که در راستای افزایش تعداد شرکتهای دانش بنیان بوده را در سال دانش بنیان محقق کنیم که این تا حدودی خوب پیش رفت.

به گفته وی، تحقق شعار سال یک کار فراسازمانی است که تنها بر عهده دولت نیست بلکه حمایت بخش خصوصی را نیز می‌طلبد؛ با این حال معاونت علمی به عنوان دولت تسهیل گری می‌کند و شرایط و قوانین و آئین نامه‌ها را تدوین می‌کند.

وی با بیان اینکه جلساتی را در معاونت علمی برای حل مشکلات دانش بنیان‌ها برگزار می‌کنیم، گفت: جمع بندی این جلسات نشان می‌دهد که زبان مشترک بین دانش بنیان‌ها، دولت و دستگاه‌های اجرایی وجود ندارد؛ تا حدودی سعی کردیم در معاونت علمی زبان مشترک را با فناوران داشته باشیم اما در هر صورت باید بازار و بخش خصوصی به میان آیند تا این حلقه تکمیل شود.

وی خاطر نشان کرد: در سال دانش بنیان، بستر چنین فعالیت‌هایی آغاز شده اما کماکان این برنامه ریزی ها برای تحقق اقتصاد دانش بنیان ادامه دار خواهد بود زیرا تحقق سال دانش بنیان زمان بر است.

سهندی با تاکید بر اینکه یکی از مشکلات ما عدم خودباوری است، گفت: تحریم‌ها و مضاف بر آن تغییرات اقلیمی مشکلات حوزه کشاورزی را دوچندان کرده و این باعث شده نه امکان واردات وجود داشته باشد و نه صرف نظر از فناوری؛ لذا این عزم جدی نیاز دارد که با همراهی و همدلی سال دانش بنیان را بهتر از امسال محقق کنیم.

وی با اشاره به بخش‌هایی که باید همراهی کنند تا تحقق شعار سال امکان پذیر باشد، گفت: بانک‌ها، بخش خصوصی و برخی بخش‌های دولتی نیز باید خود را وفق دهند؛ اگر اینها اتحاد نداشته باشند نتیجه ندارد؛ در واقع با اتحاد و همدلی می‌توان آن زبان مشترک را به وجود آورد.

به گزارش مهر، اگرچه در ابتدای سال جاری با نامگذاری این سال به نام «تولید، دانش بنیان؛ اشتغال آفرین» شور و شوق اهمیت و توجه به دانش بنیان‌ها در میان مسئولان دستگاه‌های اجرایی فزونی یافت و «دانش بنیان» در کلام و اظهارات آنها به کلیدواژه و شعار اصلی بدل گشت اما به اذعان فعالان این زیست بوم آن طور که باید و شاید در عمل تحول چشم گیری صورت نگرفت.

از همین رو به نظر می‌رسد مسئولان به ویژه مدیران میانی برخی دستگاه‌ها و نهادها هنوز درک درستی از تسهیل سازی روند دانش بنیانی ندارند و همچنان نقش مانع را برای آنها ایفا می‌کنند. این در حالی است که انتظار می‌رفت در سالی که تحت عنوان دانش بنیانی نام گرفته است، تمامی ارکان کشور به یک وفاق ملی برای دستیابی به اهداف تعیین شده برای تولید و اقتصاد دانش بنیان برسند.