به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، محمدحسین عزیزی خرانقی در «ششمین نشست تخصصی بیستمین گردهمایی سالانه باستان شناسی ایران» گفت: بررسی باستان‌شناسی شهرستان خاتم (بخش‌های مرکزی، چاهک و ایثار) استان یزد با وجود مشکلات و محدودیت‌های ناشی از بیماری همه‌گیر کووید ۱۹ در سال ۱۴۰۰ انجام شد.
این باستان‌شناس افزود: استان یزد با وجود قرارگیری در مرکز ایران میان فرهنگ‌های مختلف پیش از تاریخی، تاریخی و اسلامی در فارس، کرمان و فلات مرکزی و علی‌رغم پتانسیل‌های بالای باستان‌شناختی، به دلایل مختلف تاکنون کمتر از لحاظ باستان‌شناسی مورد مطالعه قرار گرفته و بررسی و کاوش‌های باستان‌شناختی بسیار اندکی در این استان انجام شده است.
او تصریح کرد: ظرفیت‌های بالای فرهنگی‌تاریخی استان یزد در دوران اسلامی بر همگان هویداست، ولی شرایط این منطقه از کشور در دوران تاریخی و بخصوص پیش از تاریخ کاملاً در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته و جز اسامی و نام مکان‌های تاریخی که گواه ریشه‌های تاریخی آن است، آثار باستان‌شناختی بسیار اندکی که گویای هویت تاریخی این استان باشد کشف و شناسایی‌شده که دلیل عمده آن را می‌توان عدم توجه به مطالعات باستان‌شناسی دانست که نیاز به برنامه‌ریزی و خواست مسئولین محلی و استانی برای انجام چنین مطالعاتی است.
عزیزی خرانقی با بیان اینکه شهرستان خاتم به دلیل ویژگی‌های خاص اقلیمی و موقعیت جغرافیایی دارای پتانسیل‌های بالایی برای استقرار انسانی از دوره پیش از تاریخ تاکنون است، افزود: ارتباط با دو استان فارس و کرمان منجر به شکل‌گیری شیوه‌های خاص زیست و فرهنگ‌های انسانی خاصی در منطقه شده که در شواهد باستان‌شناختی نیز این ویژگی‌ها تبلور یافته است.
این باستان‌شناس گفت: بررسی باستان‌شناسی شهرستان خاتم (بخش‌های مرکزی، چاهک و ایثار) به‌منظور تکمیل نقشه باستان‌شناسی کشور با حمایت مالی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری صورت گرفت و حاصل این پژوهش، کشف و شناسایی ۲۲۰ اثر فرهنگی‌تاریخی شامل بناها، قلاع، قنات‌ها، محوطه‌ها و … بود.
او با اشاره به‌اینکه از لحاظ گاه‌نگاری قدیم‌ترین آثار شناسایی‌شده در این منطقه به دوره پارینه‌سنگی میانی (۵۰-۴۰ هزار سال پیش) باز می‌گردد اظهار کرد: برای نخستین‌بار است که آثاری با این قدمت در محدوده سیاسی استان یزد شناسایی می‌شود، هرچند که با توجه به نزدیکی موقعیت این محوطه‌ها، بیشتر می‌توان آن‌ها را تداوم سنت‌های پارینه‌سنگی جنوب‌غربی زاگرس و فارس دانست.
عزیزی خرانقی افزود: متأسفانه، به دلیل کشاورزی گسترده در مناطقی که پتانسیل شکل‌گیری محوطه‌های پیش از تاریخی در آنجا وجود دارد و تخریب‌های صورت‌گرفته پس از انقلاب به دلیل کشاورزی صنعتی و گسترده و توجه بیش از اندازه به کِشت پسته در منطقه در ابعاد بزرگ، هیچ‌گونه محوطه پیش از تاریخی جز دو قطعه سفال این دوره، شناسایی نشد.
این باستان‌شناس گفت: با توجه به شرایط اقلیمی و آثار شناسایی‌شده به نظر می‌رسد در دوره تاریخی (اشکانی و ساسانی) با توسعه فناوری ساخت قنات، نواحی مرکزی ایران ازجمله منطقه خاتم مورد سکونت قرار گرفته و از این دوران آثار متعددی شناسایی شد.
به گفته او، آثار قرون میانی اسلامی فقط دو اثر در چاهک (محوطه چاهک و بقعه شیخ کله پریده) شناسایی شد و اکثر آثار دوره اسلامی در منطقه مربوط به دوره صفوی به بعد و اوج آن در دوره قاجار است.
عزیزی خرانقی با اشاره به اینکه یکی از ویژگی‌های شاخص فرهنگی این منطقه وجود قلاع ارباب‌رعیتی متعددی در مناطق مختلف آن است اظهار داشت: پتانسیل بالای کشاورزی در منطقه و آب فراوان حاصل از چشمه‌سارها و قنوات متعدد، موجب شکل‌گیری چنین آثاری شده که با توجه به ویژگی‌های کلی آن می‌توان عموم این آثار را به دوره قاجار منسوب کرد.
او گفت: هرچند پژوهش‌هایی صورت‌گرفته و برخی از این قلعه‌ها به دوره افشاری نسبت داده شده (توانگر مروستی ۱۳۹۴)، ولی شواهد معماری مستدل و شاخصی از این دوره در بررسی‌های اخیر برای انتساب این‌گونه آثار به دوره مذکور، شناسایی نشد.
نظر شما