نبض قنات‌ها کُند می‌زند/ گذر از تنش آبی با بهره‌گیری از قنوات

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: خراسان جنوبی با وجود بیش از شش هزار قنات در دل خود، تاریخچه‌ای دو هزار و ۵۰۰ ساله از قنوات را دارا است. قنات‌هایی که از گذشته‌های دور به عنوان شاهرگ‌های بخش کشاورزی استان، نقش بسزایی در رونق کسب و کار کشاورزان داشته‌اند.

امروزه بسیاری از قنات‌های این دیار کویری به دنبال خشکسالی‌های چندین ساله جان داده و نیازمند نوش دارویی از سوی مسئولان هستند. هر چند طی ادوار گذشته اقداماتی از سوی متولیان در راستای احیا و مرمت قنات‌های خفته انجام شده اما با توجه به نقش مستقیم حیات کشاورزی به این رشته قنات‌ها، می‌طلبد بیش از این مورد توجه قرار گیرد.

در شرایطی که خساست آسمان و حاکمیت چندین ساله خشکسالی در خراسان جنوبی راه درآمد بسیاری از کشاورزان را سد کرده و امید دامداران را از بین برده، اجرای طرح‌هایی اعم از بازسازی قنات‌های خفته و ایجاد سازه‌های آبخیزداری می‌تواند راه برون رفت از مصائب بی آبی در این دیار کویری باشد.

تأکید رئیس جمهور بر احیای قنوات در خراسان جنوبی

در سفرهای رئیس جمهور و هیئت دولت به خراسان جنوبی نیز بر موضوع احیای قنوات تأکید شد و رئیس جمهور ۱۹ شهریور ۱۴۰۰ در دیدار نمایندگان اقشار مردم، ایثارگران، نخبگان و علمای استان خراسان جنوبی گفت: یکی از مسائل مهم در خراسان جنوبی در خصوص تأمین آب، ستاد احیای قنوات در این استان است که باید این ستاد فعال شود و مسئولان دولتی هم از آن حمایت کنند.

سید ابراهیم رئیسی افزود: زمانی که تولیت آستان مقدس رضوی را برعهده داشتم اقدامی در مورد احیای قنوات خراسان رضوی، خراسان جنوبی و خراسان شمالی انجام دادیم که نتیجه‌بخش اما کار ما کار محدودی بود.

وی تاکید کرد: این کار باید به صورت کشوری انجام شود و خراسان جنوبی می‌تواند یک مرکزیتی پیدا کند، فعال شدن ستاد احیای قنات برای این استان بسیار برکت دارد و خود مردم هم در این زمینه پای کار هستند.

خشک شدن دو هزار و ۱۸۱ قنات

متأسفانه در سال‌های گذشته اتفاقات حوزه قنات چندان خوشایند نبوده است و از این رو سعید سروی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی نیز در ششم اسفند ماه در گفت و گوی با مهر با بیان اینکه تاکنون دو هزار و ۱۸۱ قنات در خراسان جنوبی خشک شده است، گفت: برداشت بی رویه آب و کاهش ورودی آب به واسطه کاهش بارندگی از دلایل خشک شدن قنات‌ها است.

وی با اشاره به اینکه شش هزار و ۹۸۳ رشته قنات در خراسان جنوبی شناسایی و ثبت شده است، گفت: برای بهبود وضعیت قنات‌ها نیز کشاورزان باید قنات‌های خود را لایروبی کنند در حالی که که متأسفانه به واسطه تعدد مالکان قنات‌ها و ضعف اقتصادی کمتر این اتفاق رخ داده است.

این در حالی است که بنا به گفته مسئولان میزان بارش‌ها در سال زراعی جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۳ درصد کاهش داشته که خبرهای ناخوشایندی برای شهروندان به ویژه روستاییان صادر می‌کند که این موضوع یک ضرورت مضاعف در حوزه احیای قنوات است.

کاهش ۳۳ درصدی بارندگی‌ها

علیرضا خندان رو مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی در گفت و گو با مهر با اشاره به میزان بارش‌ها در خراسان جنوبی بیان کرد: میانگین بارش مراکز شهرستان‌ها از ابتدای سال زراعی تاکنون ۵۴.۵ میلیمتر بوده است.

وی با بیان اینکه این میزان نسبت به مدت مشابه پارسال ۳۳ درصد کاهش و نسبت به مدت مشابه بلند مدت ۸ درصد کاهش داشته است، اظهار کرد: همچنین میزان بارش‌ها از ابتدای سال زراعی (آبی) در بیرجند ۶۳.۳ میلیمتر بوده است که نسبت به مدت مشابه پارسال ۲۱ درصد کاهش و در مقایسه با مدت مشابه بلند مدت ۱۱ درصد کاهش داشته است.

مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی با بیان اینکه بیشترین بارش ثبت شده بین مراکز شهرستان مربوط به قاین به میزان ۸۳.۶ میلیمتر ثبت شده است، گفت: این میزان بارش‌ها هم نسبت به مدت مشابه پارسال ۱۴ درصد کاهش و در مقایسه با مدت مشابه بلند مدت هشت درصد افزایش داشته است.

خندان رو بیان کرد: کمترین میزان بارش ثبت شده در بین مراکز شهرستان مربوط به شهرستان طبس به میزان ۳۰.۸ میلیمتر ثبت شده است.

بنا به گفته مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی این میزان بارندگی، نسبت به مدت مشابه پارسال ۹ درصد کاهش و در مقایسه با مدت مشابه بلند مدت ۲۰ درصد کاهش داشته است.

طبیعی است در چنین شرایطی یکی از راهکارهایی که در کاهش آسیب‌های ناشی از کاهش بارندگی و خشکسالی تأثیرگذار خواهد بود موضوع احیای قنوات است. موضوعی که بعد از سفر استانی رئیس جمهور به خراسان جنوبی عزم مدیران برای اجرای آن را دو چندان کرده است.

تصویب ۶۱ میلیارد برای مرمت قنوات خراسان جنوبی

مهدی جعفری، رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی در گفت و گو با مهر با اشاره به وضعیت قنات‌های خراسان جنوبی بیان کرد: احیا، مرمت و بازسازی قنوات منجر به انعقاد قرارداد عاملیت با صندوق‌های حمایت از توسعه بخش کشاورزی در سطح استان شده است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی ادامه داد: در سال ۱۴۰۱ تاکنون مبلغ ۶۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان برای طرح احیا، مرمت و بازسازی قنوات استان مصوب شده است.

وی با بیان اینکه از محل این اعتبارات تاکنون مبلغ ۳۲ میلیارد و ۵۶۰ میلیون تومان به استان تخصیص پیدا کرده، افزود: مرمت و بازسازی حدود ۵۰ رشته قنات در سطح استان آغاز شده است.

بنا به گفته جعفری متوسط پیشرفت فیزیکی این قنات‌ها ۳۰ درصد است.

اشاره مصداقی به احیای برخی قنوات شهرستان‌ها

جعفری گفت: اگر بخواهیم به صورت مصداقی به قنات‌هایی که در سال جاری احیا شده‌اند اشاره کنیم می‌توانم از بهره برداری از پروژه احیا و مرمت قنات کهناب قاین نام ببرم.

وی افزود: طول این قنات به طول ۶ هزار و ۵۰۰ متر و عمق مادر چاه آن ۹۰ متر است و مبلغ ۹۵۰ میلیون تومان اعتبار دولتی و همچنین ۱۷۰ میلیون تومان خودیاری در این پروژه هزینه شده است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با تأکید بر اینکه سطح زیر کشت این قنات ۵۰ هکتار و تعداد بهره برداران قنات بیش از ۵۰۰ نفر است، بیان کرد: با مرمت و لایه روبی این قنات ۵۰۰ هزار خانوار از مزایای آن بهره مند شدند.

جعفری افزود: همچنین می‌توان به احیا و مرمت جهادی قنات روستای سنگ شهرستان سربیشه و در برخی روستاهای بیرجند اشاره کرد.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با بیان اینکه تنها در شهرستان بیرجند سال گذشته ۳۷ رشته قنات احیا و مرمت شده است، گفت: ۹ میلیارد و ۱۷۰ میلیون تومان اعتبار برای مرمت و احیای قنوات هزینه شده است.

وی اظهار کرد: ۳ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان از این اعتبار مربوط به اعتبارات مصوب سفر اول ریاست جمهوری به خراسان جنوبی بوده است.

احیای ۳۶۰ قنات در سال گذشته

جعفری یادآور شد: در مجموع سال گذشته ۳۶۰ قنات در استان احیا شده وبالغ بر ۸۰ میلیارد تومان برای این امر هزینه شده است.

علیرضا نصرآبادی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی هم در گفت و گو با مهر با اشاره به مشکل گرد و غبار در خراسان‌جنوبی که آسیب‌های متعددی را به مردم استان وارد کرده است، اظهار کرد: مساحت کانون‌های فرسایش بادی در خراسان‌جنوبی در آخرین آمار، به بیش از دو میلیون و ۱۳۵ هزار هکتار افزایش پیدا کرده است.

نصرآبادی از روند افزایشی فرسایش بادی خبر داد و گفت: این پدیده سالانه میلیاردها تومان به استان خسارت وارد می‌کند که زنگ هشدار محسوب می‌شود.

اجرای ۱۱۱ سازه آبخیزداری در خراسان جنوبی

وی با اشاره به اقدامات انجام شده در حوزه ایجاد سازه‌های آبخیزداری، بیان کرد: طی سال گذشته با اعتباری بیش از ۹۶ میلیارد تومان، تعداد ۱۱۱ سازه آبخیزداری با حجمی معادل ۴۰۰ هزار متر مکعب در ۳۷ حوزه و ۶۸ شهرستان استان اجرایی شد.

نصرآبادی با بیان اینکه این سازه‌ها موجب مهار یک میلیون و ۵۰۰ هزار مترمکعب رواناب در سطحی معادل ۴۲ هزار هکتار شده است، افزود: همچنین اجرای این سازه‌ها منجر به تغذیه بیش از ۱۶۰ منبع آبی شده که در ۱۳۰ آبادی بر معیشت و درآمد بیش از ۴ هزار خانوار تأثیرگذار بوده است.

وی با بیان اینکه در حوزه بیابان در سال ۱۴۰۰ اعتباری حدود ۱۷ میلیارد تومان به پروژه‌های مقابله با بیابان‌زایی اختصاص یافته است، افزود: از محل این اعتبارات عملیات مقابله با بیابان‌زایی در سطح ۹ هزار و ۴۹۴ هکتار اجرایی شده است.

امید است خراسان جنوبی در تخصیص اعتبارات و اجرای پروژه‌های مقابله با خشکسالی بیش از این مورد توجه قرار گیرد چراکه طی ۲۰ سال گذشته خسارات جبران ناپذیری متحمل شده و ادامه روند کم آبی می‌تواند به مشکلات بالاتری دامن بزند.

بی شک یکی از راهکارهایی که اثرات این خشکسالی را کاهش می‌دهد بحث احیای قنوات است که امید می‌رود روند فعلی در سال‌های آتی نیز ادامه پیدا کند تا ثمرات آن در زندگی روستانشینان خراسان جنوبی ملموس شود.