سید جواد طباطبایی می‌گفت نباید برداشتی مکانیکی از غرب داشته باشیم

به گزارش خبرگزاری مهر، برنامه رادیویی «سوفیا» در برنامه هفته گذشته خود بخش ویژه‌ای به مناسبت درگذشت سید جواد طباطبایی تدارک دیده بود که میهمان این بخش سید مهدی فدایی مهربانی عضو هیئت علمی دانشکده علوم سیاسی دانشگاه تهران بود.

وی در ابتدا به بررسی اندیشه‌های این محقق و اندیشمند پرداخت و گفت: ایشان از پژوهشگران پر کار حوزه اندیشه سیاسی در ایران بودند و به لحاظ وسعت کار و تدبر در متون، جز معدود افرادی بودند که کل عمر خود را صرف تحقیق و پژوهش در زمینه اندیشه سیاسی در ایران نمودند.

فدایی مهربانی در خصوص تالیفات شناخته شده طباطبایی به «روال اندیشه سیاسی ایران «و «تاریخ اندیشه سیاسی در ایران» اشاره کرد و افزود: ایشان درپی آن بودند تا نشان دهند چطور در تاریخ فلسفه و تفکر ایرانی، پرداختن به اندیشه سیاسی به انحطاط و زوال کشیده شده است. دکتر طباطبایی این زوال را ذیل مفهومی خاص از تاریخ می‌پنداشتند و تصور داشتند تاریخ باید به جایی می‌رسید که این نقطه محقق نشده بود که همانا تجدد است.

به گفته فدایی این اندیشمند متأثر از رویکرد هگل به تاریخ بود و لذا این تاریخ در ایران باید به نقطه‌ای می‌رسید که بدان دست نیافته بود و لذا دکتر طباطبایی اغلب درگیرِ مسئله انحطاط بود. یعنی بررسی در این زمینه که چطور به انحطاط امروز رسیده‌ایم.در این راستا تجدد زمانی درک می‌شود که درنسبت به سنت، بررسی شود ولی دکتر طباطبایی همچون متفکرانِ متقدم در عصر مشروطه اذعان نمی‌داشت که چطور باید به سمت تجدد حرکت کنیم و لذا همزمان که در نقد گفتمان غرب گرایی تلاش داشت و به شدت به افرادی نظیر جلال آل احمد حمله می‌کرد، از دیگر سو گفتمانِ غرب گرای بی توجه به سنت را نقد می‌نمود.

وی در پاسخ به سوال مجری برنامه مبنی بر اینکه بسیاری منتقدان منظور دکتر طباطبایی را از سنت در نیافته‌اند، اظهار کرد: مسئله دکتر طباطبایی این بود که نباید برداشتی مکانیکی از غرب داشته باشیم فلذا نباید به سمت تجدد صرف یا سنت صرف حرکت کنیم؛ بلکه می‌گفتند تجدد کالایی نیست که بتوان آن را وارد کرد. این گونه شرح می‌داد که تجددِ غربی هم از دل یک سنت شکل گرفت و در واقع این سنت بود که شکلی جدید به خود گرفت؛ چراکه تجدد یک باره از آسمان نازل نمی‌شود و این اتفاقی بود که به زعم این مرحوم، در غرب رخ داده بود و دستی هم در تدوینِ تاریخِ اندیشه سیاسی غرب داشت.

این استاد دانشگاه تهران تاکید کرد: کتبی نظیر «جدال قدیم و جدید»، «مکتب تبریز»، «تاریخ اندیشه سیاسی جدید اروپا» و… به نکته‌ای اذعان دارند که از رویکردِ فوکو برخاسته بود.

وی در ادامه این موضوع را شرح داد که شرایط امکانِ تجدد در اروپا چطور شکل گرفت و امتناعِ آن در ایران چرا پدید آمد.

این استاد دانشگاه تهران در بخشی دیگر از سخنان خود در مصاحبه با رادیو گفتگو، با اشاره به نگاه سید جواد طباطبایی که معتقد بود اندیشه ایرانی به سمت عرفان سوق پیدا کرده است که منجر به انحطاط بوده است، گفت: ایشان مدعی بود که در سلوک شخصی این گونه نیست و این نظریه مسئله‌ای دیگر است. شخصاً اما معتقد هستم اندیشه عرفانی موجب زوال اندیشه سیاسی نبوده است و آثار متعددی را در این زمینه شناسایی کرده‌ام و به گواه تاریخ، آثار متعددی از منظر عرفان به سیاست پرداخته‌اند. البته افرادی تاکید دارند هر کجا عرفان ورود می‌کند، به سیاست می‌انجامد و تاریخ ایران نیز چنین مسئله‌ای را نمایان می‌سازد؛ چنان چه اسماعیلیان و صفویان و آل بویه هر یک حکومت‌هایی تأسیس کردند و هر کجا آثار عرفانی نظیر عیاری و لوطی گری وجود داشته، کار به سیاست کشیده شده است.

فدایی مهربانی در پایان برنامه به وجهی دیگر از اندیشه سید جواد طباطبایی اشاره و بیان کرد: طباطبایی معتقد بود ایران باستان دارای چنان ظرفیتی است که می‌تواند ما را از فضای صرفاً متافیزیکی رهایی بخشد؛ البته ایران باستان نیز در بر دارنده محتوایی از علوم متافیزیک گسترده است و با نگاهی به متون ساسانی، به احکام پیچیده فقهی می رسیم و از طرفی اندیشه ایران شهری به مفهوم شاهی گرده خورده است.