خیابان‌ها بوی ترس می‌دهد/گمگشتگی آیین‌های چهارشنبه‌سوری

خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: چهارشنبه‌سوری که از آن به عنوان چهارشنبه سوری یاد می‌شود در واقع به نوعی یکی از اعیاد ایرانی‌ها به شمار می‌رود، عیدی که با ده‌ها آئین حاوی معنا و محتوا در صدد دور کردن غم و ترس و وحشت از خانواده‌ها بود اما امروز فضایی کاملاً متفاوت بر این شب حاکم است.

فضایی شاد و دوستانه و صمیمانه که با انواع خوراکی‌های خانگی جذاب‌تر می‌شد اما امروز شرایط به نحوی پیش رفته که برخی خانواده‌ها تلاش می‌کنند قبل از غروب آفتاب به هر نحوی که هست، خود را به خانه‌هایشان برسانند تا امنیت آنها به خطر نیفتد.

یزد از استان‌هایی است که آئین چهارشنبه سوری در آن قدمت بالایی دارد اما هیچگاه دامنه آن به کوچه و خیابان‌ها نرسیده بود و مردم بیشتر این آئین را در منازل و پشت بام‌های خود اجرا می‌کردند.

در گذشته‌های نه چندان دور، همه تلاش می‌کردند که آئین خانه تکانی را تا چهارشنبه آخر سال به پایان برسانند و شب چهارشنبه سوری به عبارتی شبی برای رفع خستگی خانه تکانی بوده است.

مردم معتقد بودند با برافروختن آتش، به استقبال بهار و گرمای هوا می‌روند و معمولاً در پشت بام‌ها یا حیاط خانه‌ها آتش کوچکی بر می‌افروختند و از آن عبور می‌کردند که این خود فلسفه‌ای دارد.

کوزه نو؛ رسمی متکی بر یک اصل بهداشتی

اما یکی از آئین جذاب چهارشنبه سوری، رسم کوزه نو است که بر اساس آن، مردم داخل کوزه‌های کهنه سکه می‌انداختند و آن را از پشت بام به پایین پرت می‌کردند و معتقد بودند برخی اشیای کهنه را باید از بین برد تا نحسی آن‌ها از بین برود. نیازمندان، سکه‌های داخل کوزه پس از شکسته شدن را برمی‌داشتند. این سنت احتمالاً بر یک اصل بهداشتی نیز متکی بوده است.

با این اقدام، هم نیازمندان به نوایی می‌رسیدند و هم به دنبال خانه تکانی عید، ظرف‌های کهنه دور انداخته می‌شد و کوزه جدید جایگزین آن می‌شد.

قاشق زنی نیز رسم دیگری است که در چهارشنبه آخر سال اجرا می‌شود. بر اساس این رسم، برخی پارچه بلندی بر سر و روی خود می‌کشیدند تا شناخته نشوند و به در خانه دوستان و همسایگان خود می‌رفتند. صاحبخانه از صدای قاشق‌هایی که به کاسه‌ها می‌خورد به در خانه می‌آمد و به کاسه‌های آنان آجیل و شیرینی، شکلات، نقل و پول می‌ریخت.

جای خالی طعم خوش سیب کلوخک در چهارشنبه آخر سال

«سیب کلوخک» نیز یکی دیگر از رسوم یزدی‌ها در چهارشنبه آخر سال است. این رسم اینگونه است که مقداری سیب‌زمینی زیر آتش باقی مانده قرار می‌دادند تا پخته شود و دورهم آن را با نمک و نعنا می‌خوردند.

در ایام باستان، در چهارشنبه سوری در فضای باز هیزم جمع می‌کردند و با غروب خورشید، آتش می‌افروختند و شعر می‌خواندند و معتقد بودند با این کار به سوی سلامتی و تندرستی حرکت می‌کنند.

توزیع آجیل مشکل گشا هم از رسوم یزدی‌ها در چهارشنبه سوری است. مردم دور هم جمع می‌شدند و آخرین دانه‌های خوراکی مانده از یک سال مثل تخمه هندوانه، تخمه کدو، پسته، فندق، بادام، نخودچی، تخمه خربزه، گندم و شاهدانه را که از ذخیره زمستان باقی‌مانده بود، روی آتش بو داده و نمک می‌زدند و می‌خوردند. آنان بر این باور بودند که هر کس از این معجون بخورد، نسبت به افراد دیگر مهربان‌تر می‌شود.

چهارشنبه سوری امروزی ارتباطی با رسم اصلی چهارشنبه آخر سال ندارد

صدیقه رمضانخانی، محقق فرهنگ عامه در این زمینه به خبرنگار مهر گفت: هر یک از آداب و رسومی که در گذشته در یزد برگزار می‌شد، فلسفه‌ای جذاب و در خور توجه داشت که بخش عمده‌ای از آن به مسائل بهداشتی باز می‌گردد.

وی افزود: مردم در گذشته به مباحثی که امروز از آن به عنوان قانون جذب یاد می‌شود، اعتقاد بسیاری داشتند اما شکل و مدل آن متفاوت بود و از نگاه خود به این مسائل نگاه می‌کردند.

رمضانخانی با بیان اینکه این نگاه‌ها از چهارشنبه سوری یک جشن و مراسم خوشایند ساخته بود، عنوان کرد: متأسفانه هیچکدام از اتفاقاتی که این روزها در چهارشنبه سوری‌ها می‌افتد، ارتباطی به فرهنگ قدیم یزد یا فلسفه چهارشنبه سوری ندارد.

برپایی دورهمی‌های خانوادگی دلخواه نوجوانان خطرات چهارشنبه سوری را کاهش می‌دهد

البته در رویدادهایی که طی یکی دو دهه گذشته به عنوان چهارشنبه سوری در جامعه از آن یاد می‌شود، کمتر از خانواده‌ها رد پایی به چشم می‌خورد و بیشتر جوانان و نوجوانانی که انرژی‌های تخلیه نشده بسیار دارند، دست به اقدامات خطرناک تحت عنوان چهارشنبه سوری می‌زنند.

به نظر می‌رسد برپایی جشن در پارک‌ها یا برگزاری دورهمی‌های خانوادگی یا برنامه‌هایی که بیشتر مورد علاقه جوانان و نوجوانان است، می‌تواند تا حد زیادی از خطراتی که این روزها در کوچه‌ها و خیابان‌ها آنها و مردم و رهگذران را تهدید می‌کند، جلوگیری کند.