گذری در خانه‌های قدیمی خراسان جنوبی/ آجر به آجر روایت تاریخ است

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: در خراسان‌جنوبی خانه‌های تاریخی زیادی وجود دارد که معماری شگفت‌انگیز آنها همراه با هنر به کار رفته در طراحی این خانه‌ها به روح و جان انسان آرامش می‌بخشد.

کافی است تنها دقایقی را در این خانه‌های کهن که هویت شهرهای ما محسوب می‌شود، قدم بزنیم تا روح از شلوغی روزمرگی‌های زندگی شهری و پر دغدغه امروزی فاصله گرفته و به آسایشی در زمان‌های نه چندان دور پیوند بخورد.

ویژگی خانه‌های تاریخی خراسان جنوبی

بنا به گفته کارشناسان بسیاری از این خانه‌های تاریخی مربوط به دوران قاجاریه است و البته در مواردی قدمت این خانه‌های تاریخی به دوران صفویه نیز بر می‌گردد.

خانه باغ، حیاط مرکزی ایوان‌دار، گودال باغچه و خانه‌هایی که به صورت پلکانی بر تپه زمین احداث شده یا منازل ایوان دار با ایوان مهتابی از جمله مشخصات خانه‌های تاریخی استان است.

اقلیم گرم و خشک خراسان جنوبی ایجاب می‌کند که خانه‌ها با دیوارهای مرتفع ساخته شود تا در حیاط آن بتوان از سایه بیشتری استفاده کرد.

باغچه یکی از عناصر مهم خانه‌های تاریخی بوده و همه خانه‌ها به خصوص ساختمان‌هایی با قدمت بیشتر، باغچه دارد که بیشتر این خانه‌ها مربوط به دوره تیموری و صفوی هستند. نمونه‌ای از این قبیل خانه‌ها حسینیه گود و حاجیه آمنه هستند که این خانه‌ها اکنون در ایام محرم برای روضه‌خوانی به عنوان حسینیه استفاده می‌شوند ولی کاربرد اصلی آنها منزل مسکونی بوده است.

برخی خانه‌ها با استفاده از شیب طبیعی زمین در تپه‌های ماهوری ساخته شده است. خانه‌های محله رنگ‌رزها نمونه این منازل است که «دست کن‌ها» در طبقات پایین‌تر از فضای اصلی داخل زمین ساخته و برای سکونت از آن استفاده می‌شده است.

هر چند در اکثر شهرهای خراسان‌جنوبی به واسطه دارا بودن بافت قدیمی، می‌توان نشانی از این خانه‌های تاریخی پیدا کرد ولی در برخی از شهرستان‌ها چون بشرویه تعداد این خانه‌ها بیش از سایر شهرستان‌ها است که چون نگینی در دل شهر می‌درخشد.

خانه مستوفی، خانه اعیان زاده‌ای در عصر قاجار

خانه مستوفی بشرویه یکی از این خانه‌های تاریخی است. منزل مستوفی در خیابان ملاعبدالله‌تونی‌بشروی و کوچه مستوفی شهر بشرویه قرار دارد. این عمارت از جمله بناهای اعیانی است که در دوره قاجاریه ساخته شده و متعلق به شخصی به نام مستوفی است.

بادگیرهای زیبا و ساباط در جانب شمال شرقی این سازه و تزئینات گچی در بخش‌های دیگر بنا از ویژگی‌های بارز منزل مستوفی به شمار می‌رود. پلان کلی این عمارت مستطیل شکل است و ورودی آن در میانه ضلع جنوب غربی واقع شده است.

در بیرجند نیز خانه‌هایی با معماری قدیمی و زیبا چون خانه مرحوم هادوی، خانه بی بی مرادی، خانه فروتنی و خانه پردلی وجود دارد.

قصه خانه مرحوم هادوی

هر کدام از این خانه‌ها قصه و روایت خاص خود را دارند، برخی چون خانه مرحوم آیت الله هادوی از گذشته ملجأ و پناهگاه مردم بوده و در آن مراسم عزاداری ماه محرم و صفر برگزار می شده است و برخی از این خانه‌های تاریخی امروز تبدیل به اقامتگاه بوم گردی شده است.

خانه هادوی مربوط به دوره قاجار است و در بیرجند، کوچه پست قدیم، روبروی مدرسه شوکتیه واقع شده و این اثر در تاریخ ۵ آذر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۵۰۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

وحید بهفرنژاد، معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: خراسان جنوبی استانی با فرهنگ غنی و معماری کویری با خانه‌های خشتی و آجری در شرق کشور همچون نگینی درخشان خودنمایی می‌کند.

۱۷۵ خانه تاریخی خراسان جنوبی ثبت شده است

وی با اشاره به اینکه تعداد خانه‌های تاریخی ثبتی استان حدود ۱۷۵ خانه است که مطابق با اقلیم مناطق مختلف بنا شده، افزود: خانه‌های ارزشمند و منحصر به فردی با حیاط مرکزی، دو ایوانی و چهارایوانی با بادگیرهای مناسب هر شهرستان در نقاط مختلف خراسان جنوبی وجود دارد.

بهفرنژاد در مورد خانه‌های تاریخی خراسان جنوبی که در ایام نوروز به روی گردشگران و بازدید کنندگان باز است، گفت: در شهرستان بیرجند خانه پردلی (موزه لباس و منسوجات سنتی)، خانه فروتنی (موزه عروسک) و خانه اعتمادی نیا (صنایع دستی) آماده بازدید است.

وی اظهار کرد: در شهرستان بشرویه خانه مستوفی، خانه غضنفری (خانه صنایع دستی)، خانه فیاض بخش (بازارچه صنایع دستی)، خانه اسدی (خانه کرباس)، عمارت کیانی زاده، خانه ملاعبدالله (موزه خصوصی، مردم شناسی)، خانه پناهی، خانه معینی، خانه رحمانی، خانه حسین پور، خانه مقیمیان (خانه صنایع دستی)، خانه داوود حسین زاده امکان بازدید دارد.

معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی گفت: در شهرستان خوسف خانه میرزا جعفر (اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی)، خانه تاج ور (مرکز صنایع دستی)، خانه مالکی، خانه نخعی در خور، خانه شهدادی و خانه دهقان برای بازدید نوروزی فراهم است.

محله‌ای با خانه‌های تاریخی متعدد

بهفر نژاد اظهار کرد: در شهرستان فردوس خانه‌های محله سردشت شامل کباری، افراشته، یاحقی، صدرا سادات، میرزا محمود صدرالسادات، طبسی، راهی، بدیعی، معذی، مجدالاشراف و خانه رسایی آماده بازدید علاقمندان به معماری سنتی و تاریخی است.

وی افزود: در شهرستان طبس خانه استاد، خانه آزادوار، در شهرستان قائنات خانه سلطانی (موزه مشاهیر و مردم شناسی)، خانه موسوی، در شهرستان نهبندان خانه سالاری (موزه مردم شناسی)، خانه تقوی، خانه عطایی، خانه قاسمی و خانه نخعی در نوروز ۱۴۰۲ آماده بازدید نوروزی است.

معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی یادآور شد: در شهرستان سرایان خانه حسام الدیوان، خانه هروی، خانه رمضانی و در شهرستان سربیشه خانه کیهان (خانه نساجی مود)، خانه یاوری را داریم.

بهفر نژاد ادامه داد: در شهرستان درمیان خانه و آسباد میرزا رجب از جمله خانه‌های تاریخی است که برای ایام نوروز آماده بازدید است.

وی یادآور شد: البته در مورد بناهای تاریخی، علاوه بر خانه‌های قدیمی، حسینیه‌ها و مساجد مختلفی نیز در خراسان جنوبی وجود دارد که هر کدام در اوج زیبایی و هنر قرار دارد که بی شک دیدن آن خالی از لطف نیست.