یوم القدر جهان اسلام؛ روز قدس در اندیشه امام خمینی(ره)

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: یکی از اقدامات و سیاست‌های مهم امام خمینی (ره) پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایجاد نهاد و ساختارهای انقلابی برای پیشبرد اهداف و آرمان‌های انقلاب مردم ایران بود. نهادهایی مانند جهاد سازندگی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و...... در کنار این نهادهای شناخته شده یکی دیگر از سیاست‌های امام، گفتمان سازی با اتخاذ برخی سیاست‌ها مانند ایجاد یا پذیرش پیشنهادهایی مانند نام گذاری هفته وحدت، نام گذاری روز قدس، نام گذاری روز زن و … بوده است.

روز قدس، چرا؟

یکی از اقدامات گفتمان ساز امام خمینی (ره)، به اختصاص جمعه پایانی ماه مبارک رمضان به روز قدس بود. در ۱۶ مرداد ۱۳۵۸ مصادف با ۱۳ رمضان آن سال، امام خمینی (ره) در اولین رمضان پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در پیامی کوتاه نام گذاری روز قدس را برای جمعه آخر رمضان اعلام کردند. در این پیام کوتاه آمده است:

‏بسم الله الرحمن الرحیم‏

‏‏ من در طی سالیان دراز، خطر اسرائیل غاصب را گوشزد مسلمین نمودم، که اکنون این‏‎ روزها به حملات وحشیانه خود به برادران و خواهران فلسطینی شدت بخشیده است، و‏‎ ‎‏بویژه در جنوب لبنان به قصد نابودی مبارزان فلسطینی، پیاپی خانه و کاشانۀ ایشان را‏‎ ‎‏بمباران می‌کند.‏

‏‏ من از عموم مسلمانان جهان و دولتهای اسلامی می‌خواهم که برای کوتاه کردن دست‏‎ ‎‏این غاصب و پشتیبانان آن به هم بپیوندند. و جمیع مسلمانان جهان را دعوت می‌کنم ‎‏آخرین جمعۀ ماه مبارک رمضان را که از ایام قدر است، و می‌تواند تعیین کنندۀ سرنوشت‏‎ ‎‏مردم فلسطین نیز باشد، به عنوان «روز قدس» انتخاب، و طی مراسمی همبستگی‏‎ ‎‏بین المللی مسلمانان را در حمایت از حقوق قانونی مردم مسلمان اعلام نمایند. از خداوند‏‎ ‎‏متعال پیروزی مسلمانان را بر اهل کفر خواستارم. والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته.‏

همانگونه که در پیام امام مشخص است، ایشان ضمن برجسته سازی جنبه اسلامی و دینی مسجدالاقصی در مقابل یک ظلمی که به مسلمانان می‌رود، دلیل انتخاب جمعه پایانی را مصادف بودن آن با ایام قدر می‌دانند. ایامی که در میان تشییع و تسنن به روزهای قدر مشهور است.

فسلفه روز قدس، مبارزه استکبار در مقابل استضعاف

امام خمینی (ره) در سخنرانی شأن برای مردم در نخستین روز قدس (۲۲ رمضان ۱۳۵۸) هدفشان از نام گذاری روز قدس و فلسفه این روز را شرح می‌دهند. امام (ره) چه زیبا قدس را نماد خط مقدم یک نبرد جهانی مستضعفین عالم و مستکبرینش معنا کرد: «روز قدس یک روز جهانی است. روزی نیست که فقط اختصاص به قدس داشته باشد روز مقابله مستضعفین با مستکبرین است. روز مقابله ملت‌هایی است که در زیر فشار ظلم آمریکا و غیر آمریکا بودند، در مقابل ابرقدرت‌هاست. روزی است که باید مستضعفین مجهز بشوند در مقابل مستکبرین، و دماغ مستکبرین را به خاک بمالند. روزی است که بین منافقین و متعهدین امتیاز خواهد شد. متعهدین این روز را روز قدس می‌دانند، و عمل می‌کنند به آنچه باید بکنند. و منافقین آنهایی که با ابرقدرت‌ها در زیر پرده آشنایی دارند و با اسرائیل دوستی در این روز بی‌تفاوت هستند، یا ملت‌ها را نمی‌گذارند که تظاهر کنند. روز قدس روزی است که باید سرنوشت ملت‌های مستضعف معلوم شود، باید ملت‌های مستضعف اعلام وجود بکنند در مقابل مستکبرین.» (صحیفه امام خمینی (ره) جلد ۹ ص ۲۷۶)

محوریت سخنان امام دو کلمه نسبتاً آشنا است. مستضعفین و مستکبرین. دو کلمه‌ای که امام خمینی (ره) در سخنانشان زیاد بهره و استفاده می‌کردند. امام خمینی در خصوص معنی دقیق این دو کلمه می‌فرمایند: «ما همه جزو مستضعفین هستیم، یعنی ما اشخاصی بودیم که ابر قدرت‌ها ما را ضعیف می‌شمردند، ما را هیچ می‌دانستند ما می‌خواهیم از این جهت بیرون بیاییم.» (صحیفه جلد ۷ ص ۳۶۹)

سخنان امام نشان می‌دهد که این دو کلمه یعنی استضعاف و استکبار در ادبیات ایشان جایگاه مهم و تعریف دقیق و گسترده‌ای دارد. هم چنین گفتنی است حضرت آیت الله خامنه ای هم در سال ۹۸ با توجه به برداشت اشتباه از معنی کلمه مستضعف می‌فرمایند:

«مستضعفین چه کسانی هستند؟ مستضعفین را بد معنا می‌کنند؛ مستضعفین را به افراد فرودست یا حالا اخیراً -یعنی این چند سال اخیر باب شده- اقشار آسیب‌پذیر [معنا می‌کنند]، یعنی آسیب‌پذیران؛ نه، قرآن مستضعف را این نمی‌داند، قرآن می‌گوید: وَنُریدُ أَن نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ استُضعِفوا فِی الأَرضِ وَنَجعَلَهُم أَئِمَّةً وَنَجعَلَهُمُ الوارِثینَ؛ مستضعفین یعنی ائمّه و پیشوایان بالقوّه‌ی عالَم بشریّت؛ این معنای مستضعفین است: کسانی که وارثان زمین و همه‌ی موجودی زمین خواهند بود؛ بسیج مستضعفین این است. مستضعف یعنی آن کسی که بالقوّه صاحب وراثت عالَم است، بالقوّه خلیفةالله در زمین است، بالقوّه امام و پیشوای عالَم بشریّت است.» (۶ آذر ۱۳۹۸)

سخنان رهبر انقلاب هم نشان می‌دهد که مستضعف برخلاف آنچه شاید بیشتر مردم متصورند، منظور فقرا نیستند. امام خمینی (ره) هم در سخنانی در همین راستا می‌فرمایند: «قضیه استضعاف همین است. نه این‌که خدا می‌فرماید ضعفا. ضعفا نه، مستضعف‌ها. یعنی آنهایی که قدرت دارند، قدرت ایمان دارند و آنها {مستکبرین} نمی‌فهمند و اینها را مستضعف حساب می‌کنند. می‌گویند این‌ها ضعیفند.» (صحیفه امام خمینی جلد ۱۰ ص ۱۲۱)

در بررسی اجمالی ادبیات امام به نکته ظریف و زیبایی می‌رسیم که امام دلیل اصلی پیدایش این دو جبهه‌ی «استکبار و استضعاف» را امری اخلاقی می‌دانند. پیدایش روحیه استکباری ناشی از خود برتربینی و انسان محوری (اومانیسم) به جای خدامحوری است. هم چنین جهل مستضعفین و عدم باور به خود و اثرات تبلیغات استعمار باعث شده گروهی خود را ضعیف‌تر از ملت‌ها و دولت‌های دیگر بدانند.

«تمام فسادهایی که درعالم واقع می‏‌شود، چه فسادها از افراد و چه فسادها از حکومت‏‌ها و چه در اجتماع، تمام فسادها زیر سر همین ارث شیطان است. و تمام مفسده‌هایی که در عالم پیدا می‏‌شود، از این بیماری خودبینی است. چه در کنج خانه کسی نشسته باشد و به عبادت مشغول باشد، اگر خودبینی بکند، ارث شیطان را دارد، و چه در جامعه باشد و با مردم تماس داشته باشد، این هم اگر فسادی از آن حاصل بشود، از خودخواهی و خودبینی خودش است، و چه حکومت‏‌هایی که درعالم حکومت می‏‌کنند؛ از اولی که حکومت در دنیا تأسیس شده است تا حالا، هر فسادی واقع شده از این خصیصه است.» (صحیفه امام خمینی جلد ۱۹ ص ۱۳۳)

«آمریکا دشمن شماره یک مردم محروم و مستضعف جهان است. آمریکا برای سیطره سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و نظامی خویش بر جهان زیر سلطه، از هیچ جنایتی خودداری نمی‌نماید. او مردم مظلوم جهان را با تبلیغات وسیعش که به وسیله صهیونیسم بین‌الملل سازماندهی می‌گردد، استثمار می‌نماید. او با ایادی مرموز و خیانتکارش‌، چنان خون مردم بی پناه را می‌مکد که گویی در جهان هیچ کس جز او و اقمارش حق حیات ندارند.» (صحیفه امام خمینی جلد ۱۳ ص ۲۱۲)

از این سخنان و بسیاری از دیگر سخنان امام، می‌توان نتیجه گرفت تقابل در جبهه استضعاف و استکبار، یک عامل تاریخی، قدرت سیاسی، برتری نژادی و یا جعرافیایی نیست، بلکه ناشی از روح خودبرتربینی جبهه‌ی باطل در مقابل جهل مستضعفین دنیاست.

جمع بندی

اگر ما درک صحیحی از چرایی نام گذاری روز قدس در رمضان (نگرش دینی و ایام قدر) در کنار چرایی و فلسفه این روز (مبارزه مستضعفین علیه مستکبرین) داشته باشیم. آنگاه درک خواهیم کرد که چرا می‌توان مسئله فلسطین را یوم القدر جهان اسلام دانست و به قول امام خمینی (ره) روز‏ ‎ ‎ ‏قدس روزی است که باید به همۀ ابرقدرتها هشدار داد که باید دست خود را از روی‏ ‎ ‎ ‏مستضعفین بردارید و سر جای خود بنشینید.

*محسن فائضی، کارشناس مسائل فلسطین