از موزه‌ای برای عشق سیگاری‌ها و روانشناسان تا سیمان و نفت

خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ بر اساس قطعنامه شماره ۵ دوازدهمین مجمع عمومی کمیته بین‌المللی موزه‌ها (ICOM) که در ۲۸ مه ۱۹۷۷ میلادی در مسکو برپا شد، روز ۱۸ مه برابر با ۲۸ اردیبهشت به عنوان روز جهانی موزه‌ها نام‌گذاری شد و از آن سال در روز جهانی موزه در همه کشورهای عضو، مراسمی برگزار می‌شود.

۲۸ اردیبهشت در ایران شروع هفته میراث فرهنگی است. این روز فرصتی برای ملاقات فعالان حرفه‌ای در زمینه موزه‌ها با عموم مردم علاقه‌مند به این حوزه است. همچنین موزه‌ها در این روز تلاش می‌کنند فعالیت‌های جانبی بیشتری داشته باشند.

در بیشتر کشورها این روز به عنوان مهمترین روز موزه هاست و از آنها بیشترین استقبال نیز می‌شود. بازدیدکنندگان به سمت موزه می‌روند و از تخفیف‌های متعددی در بلیت بهره می‌برند. ایران هم از این قاعده مستثنی نیست. اما چرا موزه و اصلاً در ایران اولین موزه‌ها چه زمانی شکل گرفت و در پایتخت چند موزه وجود دارد.

در این گزارش به معرفی برخی از موزه‌هایی می‌پردازیم که کمی متفاوت از تعریف موزه‌ها هستند و شاید به دلیل تخصصی بودن فعالیت‌هایشان کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.

طبق اسناد تاریخی، پیشنهاد ایجاد مکانی به نام موزه، برای نخستین بار در ایران از سوی «مرتضی‌قلی هدایت» ملقب به «صنیع‌الدوله» مطرح شد که البته به نتیجه‌ای نرسید. قدیمی‌ترین موزه ایران، «موزه سلطنتی» است که به دستور ناصرالدین‌شاه ساخته شد.

این موزه بر اساس آنچه ناصرالدین‌شاه در اروپا دیده بود، در ضلع شمالی کاخ گلستان در ۱۲۹۴ هجری قمری (۱۲۵۵ شمسی) تأسیس شد که متشکل بود از هدایای خارجی شاهان قاجار و جواهرات سلطنتی. این موزه بعدها از بین رفت و جواهرات آن به خزانه بانک ملی و سلاح‌های موجود در آن، به موزه دانشکده افسری سپرده شد.

اما برخی از افراد اولین موزه پایتخت با تعریف امروزی را موزه ملی ایران می‌دانند. موزه‌ای که بیشتر در موضوع باستان شناسی تاکید دارد و الان در خیابان سی تیر یکی از موزه‌های ملی مهم ایران و پایتخت به شمار می‌آید. از آن به بعد موزه‌های مختلفی در تهران شکل گرفت هر کدام به سمت تخصصی شدن پیش رفتن و برخی موضوعات کلی‌تری را مدنظر قرار دارند.

الان بسیاری از نهادها و ارگان‌ها موزه‌ای برای خود دارند از کارخانه‌ها گرفته تا بانک‌ها و سازمانهای دولتی. در حال حاضر بانک‌های دولتی بهترین موزه‌ها را در اختیار دارند. مانند موزه جواهرات بانک ملی که در حال حاضر تعطیل است. اما پیش از این مهمترین و بهترین جواهرات و منابع پولی ایران در این موزه نگهداری می‌شد.

اخیراً هم دو تاج پهلوی سوژه شد بسیاری می‌خواستند بدانند که آیا در زمان انقلاب خانواده شاه تاج‌های معروف خاندان پهلوی را هم بردند یا هنوز هست. تا اینکه وزیر میراث فرهنگی تصویری از خودش در حال بازدید از این تاج‌های سلطنتی را به نمایش گذاشت.

یک موزه نفتی

یکی از موزه‌های مهم تهران که به تازگی نیز افتتاح شده مربوط به موزه پمپ بنزین در دروازه دولت تهران است و از ان به عنوان نخستین موزه نفتی پایتخت و سومین موزه صنعت نفت کشور یاد می‌شود.

این موزه ششمین پمپ بنزین قدیمی شهر تهران بوده است و در آن خودروهای قدیمی نمایش داده می‌شوند همچنین اتومبیل شهید محمود جواد تندگویان وزیر سابق نفت، تاکسی‌های دوره پهلوی و پمپ‌ها، تجهیزات آن و انواع سوخت‌ها به همراه اسناد مربوط به توزیع نفت وجود دارد و به نمایش گذاشته شده است.

موزه‌ای برای توتون و تنباکو

یکی از موزه‌های دیدنی باید موزه دخانیات ایران باشد. پروانه فعالیت این موزه در سال ۱۴۰۰ داده شد که تا سه سال اعتبار دارد.

موزه دخانیات موزه‌ای است که با گشت‌وگذار در آن می‌توانید انواع بسته‌های قدیمی سیگارهای ایرانی مثل بهمن، تیر و … را در آنجا ببینید. قدیمی‌ترین ساختمان شرکت دخانیات در خیابان قزوین قرار دارد که به سبب نوع معماری و قدمت تاریخی، تبدیل به موزه شده است و بیش از ۳۰۰ اثر ارزشمند و میراثی در آن نگهداری می‌شود.

موزه دخانیات ایران، دارای ۲ بخش است و ظرفیت‌ها و دستاوردهای تاریخی بسیار ارزشمندی در آن وجود دارد که می‌تواند بستر افزایش ظرفیت گردشگری منطقه ۱۱ را فراهم کند. در «موزه دخانیات»، آثار فراوان صنعتی، اداری، آزمایشگاهی، افتخارات ورزشی، عکس و محصولات قدیمی به همراه اسناد فعالیت‌های شرکت دخانیات ایران از زمان تأسیس، یعنی سال ۱۳۱۶، و نیز اسناد تاریخی مرتبط با فعالیت‌های حوزه توتون و تنباکو ایران به نمایش گذاشته شده است.

موزه دخانیات جایی است که سوابق بیش از یک قرن فعالیت صنعت دخانیات ایران در آن جمع شده است. با قدم زدن در این موزه و بررسی اشیا، اسناد و عکس‌های قدیمی نقش بسته بر دیوارهای آن می‌توانید به اطلاعاتی کلی درباره نحوه شکل گیری شرکت دخانیات و فراز و فرودهای آن در ایران دست پیدا کنید.

اینکه چگونه شمال کشور و مرکز تحقیقات تیرتاش برای توسعه دخانیات در ایران انتخاب شد، ساخت بنگاه به چه شکل بود و در زمان افتتاح شرکت دخانیات با حضور رضاخان، چه اتفاقاتی رخ داد.

اسکلت مومیایی یک زن در موزه تاریخ پزشکی

یکی از موزه‌هایی که به صورت تخصصی علم پزشکی ایران را برای بازدید تشریح می‌کند، موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران است که در سال ۱۳۸۰ افتتاح شد. این موزه اکنون در منطقه امیرآباد تهران در یک بنای بازمانده از قاجار قرار دارد. این بنا در زمان امیرکبیر به عنوان اصطبل شاهی مورد استفاده قرار می‌گرفت.

در موزه تاریخ پزشکی، بخش‌های مخصوص پزشکان مطرح کشور، آشنایی با تاریخ دامپزشکی، عینک سازی، دندانپزشک، اسناد و کتب خطی و … دارد. در بخش دیگری از این موزه می‌توان وسایل جالبی از جمله مومیایی، عینک استخوانی را دید.

روان پزشکی هم موزه دارد

موزه روان پزشکی یکی از بخش‌های بیمارستان روزبه است که به عنوان موزه پژوهشی در ایران راه اندازی شد. این موزه با انجام تحقیقات توسط برخی از اساتید روان پزشکی در حوزه سلامت و تاریخ بهداشت روان، نتایج آن در قالب متریال موزه‌ای درآمد این محتوا در هفت خوان و در قالب یک موزه به نمایش درآمدند.

در این هفت خوان بازدیدکننده با تاریخ روان پزشکی، آرشیو موزه، عکس‌ها، معرفی پیشکسوتان بیمارستان روزبه، معرفی فیلم‌هایی که اختلالات روانی و درمان‌های قابل انجام روی بیماران را توضیح می‌دهد و معرفی پزشکان بین المللی و مدرن آشنا می‌شود.

ساخت موزه بلدیه برای شهر تهران

شهر تهران هم برای خودش موزه دارد اما این موزه هنوز تکمیل نشده است. موزه بلدیه قرار است توسط شهرداری تهران در میدان امام خمینی و در ساختمان بلدیه ایجاد شود. این ساختمان به سبک قدیمی ساخته شده و از آن به عنوان موزه بلدیه یا موزه شهرداری استفاده خواهد شد. پیش از این موزه بلدیه در شهر تبریز، قزوین و اردبیل ایجاد شده بود.

یک موزه برای کارخانه سیمان

قرار بود تهران یک موزه برای کارخانه سیمان هم داشته باشد. این قول را شهردار تهران داده که بالاخره چنین موزه‌ای در شهرری داشته باشیم در حال حاضر هم برخی از کارهای آن انجام شده تا بتواند درک نار محدوده‌های باستانی از کارخانه سیمان قدیمی ری به عنوان موزه صنعتی استفاده کرد.

سرامیک موزه‌ای!

سرامیک هم برای خود موزه دارد. البته اگر بتوان کاربرد دقیق این کلمه را برای آن به کار برد. موزه سرامیک یکی از مراکز دیدنی شمال شهر تهران است که به صورت تخصصی در حوزه سرامیک فعالیت دارد. این مکان محلی برای همفکری و الگوسازی معماران و طراحان است. شاید بتوان آن را یک موزه صنایع دستی هم نامید چون سرامیک هنری برخاسته از دل صنایع دستی است.

تنوع موزه‌ها در پایتخت

غیر از این موزه‌ها، تهران فضاهای موزه‌ای برای دیدن کم ندارد. کاخ‌های سعدآباد نیاوران و گلستان هر کدام داخل خود چندین موزه دارند که یک بازدید کننده را برای چند روز سرگرم کند و هر کدام با دیگری متفاوت باشد. حتی برخی از افراد فضاهای بیرونی این کاخ‌ها را هم موزه می‌دانند مانند جنگل‌های سعدآباد یا درختان نیاوران.

موزه اسباب بازی، جواهرات، هنر ایرانی، پول، زمان، خودرو، نقاشی پشت شیشه، شیشه و آبگینه، ارامنه، بخش کوچکی از انواع و اقسام موزه‌های موجود در تهران است.

بسیاری دیگر از موزه‌های تهران هم شناخته شده هستند برخی این موزه‌ها مانند خانه موزه‌ها متعلق به مشاهیری است که در تهران زندگی کرده‌اند مانند خانه نیما یوشیج یا خانه سیمین و جلال، دکتر حسابی، شهید رجایی و....

باغ موزه‌ها بخشی از موزه‌های شهر تهران محسوب می‌شوند مانند زندان قصر که الان کاربری باغ موزه دارد یا باغ موزه دفاع مقدس ی. باغ موزه ایرانی. این موزه‌ها هم در نوع خود دیدنی و درک کردنی هستند.

اما اگر بتوان به فهرست موزه‌های تهران، مجموعه‌های خصوصی را هم اضافه کرد، این فهرست بلندبالاتر از آنی می‌شود که الان وجود دارد. مثلاً خیلی از افراد در همین تهران مجموعه‌هایی از مداد رنگی، عینک، رادیو، تمبر و… جمع آوری کرده‌اند. برخی از آنها فضایی را برای نمایش مهیا کرده‌اند تا هر کسی مانند یک بازدیدکننده بتواند از مجموعه‌اش دیدن کند.

اینها ظرفیت‌هایی برای شهر تهران محسوب می‌شود. ظرفیت‌هایی که هر گردشگر را در تهران می‌تواند به خود مشغول کند.