گردشگری مذهبی، گنجینه‌ای در سایه؛ گزارش مهر از جایگاه و قابلیتهای گردشگری مذهبی در ایران

ارزشها و دستاورهای گردشگری مذهبی چنان عیان شده است که بسیاری از کشورهای اسلامی در تلاش برای توسعه این صنعت هستند و برای دستیابی به آن همایشهای و نشتسهای متعددی را برگزار می کنند تا با دریافت نقطه نظرات و پیشنهادات کارشناسان، این مهم را محقق کنند .

وقتی به منابع تاریخی مراجعه می کنیم، این حقیقت بر ما روشن می شود که کمتر روستائی در ایران وجود دارد که در آن معابد باستانی و اماکن زیارتی و مذهبی با ویژگیهای خاص معماری ایرانی وجود نداشته باشد .

ایران اسلامی از آثار مذهبی بسیاری برخوردار است که هر یک ویژگیهای خاصی داشته و این قابلیت را دارند که چنانچه مورد توجه ویژه، شایسته و لازم قرار گیرند، قطب گردشگری محسوب شده و بازدیدکنندگان بسیاری را به خود جلب کنند . از دستاوردهای ارزشمند تحقق این امر معرفی فرهنگ، تمدن، تاریخ و باور مردم مسلمان ایران است .

پس از ورود اسلام به سرزمین پهناور ایران، فرهنگ و هنر این پهنه با عوامل تازه ای ترکیب شد . برخورد و آمیزش عنصر ایرانی با جریانهای فرهنگ، هنر و اندیشه اسلامی سیمای تازه ای به هنر ایرانی بخشید، بدون آنکه هویت و روح آن را تغییر دهد .

اماکن مذهبی ایران زمین شناسنامه معتبر مردم در این سرزمین از دورترین زمانها هستند . اماکن مذهبی ایران علاوه بر قداست و معنویت منحصر به فرد خود، بیانگر آداب و رسوم، باورها و اعتقادات، روحیه، اخلاقیات، اندیشه و عقیده نسلها هستند ، که البته این ویژگیها نه تنها در بناهای عظیم، بلکه در ابنیه کوچک نیز نمود دارند .

بر اساس منابع تاریخی، کهن ترین نمونه قابل ذکر از میان بناهای مذهبی و باستانی که در کشور ما شناخته شده معبد چغازنبیل واقع در خوزستان است .

این پرستشگاه باشکوه که  حدود 90 متر از سطح دریا ارتفاع دارد، بزرگترین اثر معماری برجای مانده از تمدن عیلامی است که تاکنون شناسایی شده ، مصالح اصلی بنا خشت است و پوششی از آجر به منظور حفاظت ، خشتها را در برگرفته است .

اغلب بناهای مذهبی ایران ، به ویژه مساجد، از معماری خاصی برخوردار هستند ، چرا که سازندگان آنها به دلیل قداست و معنویت این پایگاههای مذهبی ، اوج هنر و معماری را در آنها  به کار برده و اثری بدیع و زیبا را خلق کرده اند، این زیبایی و شکوه به قدری است که پس از گذشت سالها، چشم هر بیننده ای خیره شده و مجذوب عظمت و جلال بناهای مذهبی و تاریخی کشور می شود .

بسیاری از اماکن مذهبی و تاریخی ایران زمین پس از گذشت سالها، هنوز کاربری خود را داشته و با صلابت، پذیرای مشتاقان هستند ، این بناها با وجود اینکه اینکه فضایی برای گردشگری و کسب اطلاع از تاریخ، هنر و معماری گذشته هستند ، همچنان استوار، محل عبادت و معنویت نیز بوده و کاربری اصلی خود را حفظ کرده اند .

با قاطعیت می توان گفت بخش عظیمی از جلوه های هنر و زیبایی در آثار مذهبی ایران جلوه گر است . بی شک برای حفظ و نگهداری از این آثار که جزو میراث فرهنگی کشور محسوب می شوند، می بایست فعالیتهای مناسب و شایسته ای صورت گیرد .
 
حفظ این آثار ارزشمند از ضرورتهای انکار ناپذیری است که می بایست با تأمین نیازهای مادی و معنوی عملی شده و در راستای ترمیم ، مرمت و استفاده صحیح و مناسب از آنها فعالیتهای لازم صورت گیرد.

می توان گفت جوهره اصلی میراث فرهنگی را، فرهنگ مذهبی تشکیل می دهد و مایه و بطن اصلی این جوهره  نیز اماکن مذهبی هستند .

البته باید توجه داشت که آثار مذهبی سرزمین پهناور ایران، به مساجد و زیارتگاههای مسلمانان ختم نمی شود، بلکه اماکن مذهبی سایر ادیان نظیر مسیحی و یهودی نیز در ایران از جایگاه خاصی برخوردار بوده و ویژگیهای معماری و معنوی آنها نیز به نوعی مؤید سیر تاریخی معماری و هنر و نمادی از همزیستی مسالمت آمیز ادیان در ایران است .

تهران، اصفهان و آذربایجان غربی وشرقی از جمله مناطقی هستند که اماکن مذهبی یهودیان و مسیحیان یعنی کنیسه ها و کلیساهای تاریخی را در خود جای داده اند .

البته شک نیست گردشگری عاملی مؤثر در تعامل فرهنگها، گفتگوی تمدنها و برقراری انس و الفت بین ملتها نیز بوده و به همین دلایل نیز توجه بیشتری را می طلبد .

خداوند در سوره قاف تأمل در دنیای پیرامون را مورد تأکید قرار داده است: أفلم ینظروا الى السماء فوقهم کیف بنیناها وزیناها وما لها من فروج . والارض مددناها وألقینا فیها رواسی وانبتنا فیها من کل زوج بهیج . تبصرة وذکرى لکل عبد منیب . ونزلنا من السماء ماء مبارکا فأنبتنا به جنّات وحب الحصید. والنخل باسقات لها طلع نضید. رزقا للعباد وأحیینا به بلدة میتا کذلک الخروج .

آیا با تأمل به آسمان بالاى سرشان ننگریستند که چگونه آن را بنا کرده و بیاراستیم و آن را هیچ شکاف نیست ؟ و زمین را گستردیم و کوه هایى استوار در آن افکندیم و در آن از هر نوع گیاه خوش منظر و دل انگیزى رویاندیم ، تا براى هر بنده اى که  با اندیشیدن در نظام هستى به سوى خدا باز می  گردد ، مایه بینایى و یادآورى باشد . و از آسمان آبى بسیار پربرکت و سودمند نازل کردیم ، پس به وسیله آن باغ ها و دانه هاى دروکردنى را رویاندیم . و درختان بلندقامت خرما را که خوشه هاى متراکم و روى هم رویاندیم . براى آنکه رزق و روزى بندگان باشد ، و نیز به وسیله آن آب سرزمین مرده را زنده کردیم  و بیرون آمدنشان  پس از مرگ از خاک گور براى ورود به قیامت  این گونه است . ( آیات 6 تا 11)