به گزارش خبرنگار مهر، ناصرالدین شاه قاجار در روز پنجشنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۲۷۵ شمسی مصادف با ۱۷ ذی القعده ۱۳۱۳ قمری در آستانه پنجاهمین سالگرد سلطنتش به زیارت حرم حضرت عبدالعظیم در شهرری رفته بود که توسط میرزا رضا کرمانی ترور شد و در دم درگذشت.
این واقعه که اکنون ۱۲۷ سال از آن می‌گذرد یکی از مهم‌ترین حوادث سیاسی ایران در یکی دو قرن اخیر است که مورد توجه مورخان و پژوهشگران قرار گرفته و از ابعاد گوناگون بررسی شده است.
پیکر ناصرالدین شاه از شهرری به تهران آورده شد و در کاخ برلیان غسل و کفن شد و تا یک سال بعد که آرامگاهش آماده شود، در تکیه دولت که خودش ساخته بود، نگهداری شد.
پس از آماده شدن مقبره‌اش در حرم حضرت عبدالعظیم؛ جنازه را به آرامگاه ابدی او منتقل و در همان مکان دفن کردند. اتاق مقبره ناصرالدین شاه در ضلع غربی حرم مطهر پیش از دفن شاه؛ مقبره همسر محبوبش فروغ السلطنه (جیران تجریشی) و پسرش قاسم میرزا بود که پس از دفن وی؛ مقبره شاه شهید و صحن ورودی آن صحن ناصری و ایوان ناصری نامیده شد.
مقبره دارای تزئینات گچبری و آئینه کاری است که ترکیبی از دو شیوه فرنگی و قاجاری بوده و هنوز بخش عمده‌ای از آن پابرجاست و در سال‌های اخیر نیز مرمت شده است.
در ایوان مقبره که در توسعه سال‌های پس از انقلاب جزو حرم مطهر شد کتیبه‌ای نصب بود که با آغاز طرح توسعه از این مکان خارج و به موزه آستان مقدس انتقال یافت این کتیبه شامل روایتی منظوم مشتمل بر ۴۰ بیت است که در ۴۳ قطعه نگاشته شده است.
بهترین خوشنویسان و قطاعی کاران در نوشتن کتیبه نقش داشتند
شعر کتیبه سروده سید علی حکیم معیری متخلص و مشهور به شمس المعالی است و واقعه روز قتل ناصرالدین شاه را با برخی جزئیات تاریخی همچون ورود شاه به حرم مطهر، نیایش و مناجات شاه در آنجا، معرفی قاتل، اشاره به نقش علی اصغرخان امین السلطان در انتقال جنازه شاه از زاویه مقدسه تا تهران کفن و دفن جنازه شاه و به امانت گذاشتن آن در تکیه دولت، انتقال پیکر شاه به حرم و دفن او تا حرکت مظفرالدین شاه از تبریز به تهران و تاجگذاری وی را در ابیاتی ساده و موجز روایت می‌کند.
دستمال خونی
این کتیبه که به خط نستعلیق، دانگ قلم حدود یک و نیم سانتی‌متری بر زمینه طلا نوشته و با تکنیک قطاعی روی مقوایی به رنگ لاجوردی تیره چسبانده شده، اثر استاد مهدی شریف شیرازی است که از خوشنویسان مشهور دوره قاجار به شمار می‌رود و در خوشنویسی و قطاعی استاد بوده و تمام کار آماده سازی کتیبه مذکور هنر دست اوست.
این کتیبه به تاریخ ۱۳۱۷ قمری یعنی ۴ سال پس از واقعه قتل شاه نگاشته و در مقبره او نصب شده است. این کتیبه‌ها در همکاری بین موزه آستان حرم حضرت عبدالعظیم و کاخ گلستان به نمایش درآمد.
کتیبه در معماری اسلامی یک عنصر تزئینی به شمار می‌رود که ممکن است علاوه بر اطلاعات تاریخی واجد برخی معیارهای هنری نیز باشد این کتیبه پیش از آنکه یک عنصر تزئینی و بصری برای هویت بنای مقبره باشد؛ ماجرای یک رخداد تاریخی را برای زائران روایت می‌کند به نظر می‌رسد این نوع کتیبه‌های روایی در دوره قاجار ابداع شده و یا دست کم مورد توجه سازندگان بناهای فاخر مذهبی و سلطنتی بوده‌اند.
حداقل ۴ نوع دیگر از این نمونه کتیبه‌ها که همه آنها مربوط به دوره ناصرالدین شاه هستند در حرم حضرت عبدالعظیم قرار دارند که درون مایه متن آنها روایتی تاریخی از همان دوره است.
بخشی از کتیبه‌ها
اکنون در عمارت چادرخانه کاخ گلستان نمایشگاهی از کتیبه‌های موجود در مخزن و سالن نمایش موزه آستان حضرت عبدالعظیم برپا شده است که تا دو هفته ادامه دارد.
آثاری برای تکمیل روایت قتل
برای تکمیل روایت قتل ناصرالدین شاه در کنار کتیبه‌ها، آثار دیگری نیز نمایش داده شده است. مانند دستمال آغشته به خون در توضیح این دستمال آمده: این پارچه در ابعاد ۲۸ در ۳۸ سانتی متر در سال ۱۳۰۲ به ثبت رسیده است. دکتر محمد شیخ در روز ترور، برای بند آوردن خون در جای گلوله فرو برد.
همچنین نوشته روی این دستمال بدین شرح است: دستمال شاه شهید است. که در هفدهم ذی القعده روز جمعه برای بستن خون دهان زخم که زیر پستان چپ خورده از جیبش در آورده کنار آن را پاره کرده به توی زخم داخل کردم که برای حرکت دادن جسد خون نیاید و این قسمت دیگر را به طور یادگار خون آلود نگه داشتم.
جعبه چوبی
اثر دیگر نمایش داده شده، جعبه خاتم کاری با درب کشویی شامل ۵۸ کتابچه جزو قرآن به ابعاد ۱۱.۵ در ۱۸.۲ سانتی متر با جلد چرمی است. این جعبه روی سنگ مزار ناصرالدین شاه قرار داشته و قرآن‌ها توسط مظفرالدین شاه قاجار وقف مقبره پدرش شده است.
جعبه چوبی دیگری در ابعاد ۲۳ در ۳۹ سانتی متر وجود دارد در توضیحات آن نیز آمده ۱۴ عدد کتابچه با جلد چرمی این جعبه که در آن مخمل بنفش تزئین شده چهار ضلع آن لولا دارد و باز می‌شود. جعبه روی سنگ مزار ناصرالدین شاه قرار داشته این قرآن‌ها توسط اعتماد الحرم وقف مقبره شده است.
دفترچه خاطرات با ۴۳ برگ نوشته، آخرین یادداشت ثبت شده در دفترچه خاطرات ناصرالدین شاه است که در روز ۱۵ ذی القعده نوشته شده است به دین شرح: داودیه را بد نگاه داشته اند. از پهلوی سردرش با هزار صلوات گذشتیم که خراب نشود. همه جا خراب و کثیف و بد شده بود. از زرگنده دست خطی به صدراعظم نوشته بودیم. فراش سواره برده بود. اینجا توی صحرا جواب آورد. صدر اعظم امروز رفته بود ضرابخانه. برای سکه ذوالقرنین و مدال و اینها. یک فشنگ هم پول از همین سکه تازه برای ما فرستاده بود. خیلی خوب سکه کرده بودند. در داودیه پیاده شدیم و قهوه خوردیم و بعد سوار شدیم و رفتیم شهر.
منظور از سکه دو هزار دیناری مشهور به ذوالقرنین است که به مناسبت پنجاهمین سال سلطنت ضرب شده بود. بر روی آن عبارت السلطان ذوالقرنین ناصرالدین شاه قاجار به همراه برگ زیتون و بلوط و عبارت طهران و سال ۱۳۱۳ و در پشت آن مبلغ دو هزار دینار شیر و خورشید برگ زیتون و بلوط و تصویر تاج کیانی نقش بسته بود.
مبل چوبی
مبل چوبی قهوه‌ای با رویه کوبی پارچه کرم رنگ نیز صندلی مشهوری است که ناصرالدین شاه را پس از مضروب شدن روی آن نشاندند. این صندلی توسط خانواده بدر لشگری در سال ۱۳۸۱ به کاخ گلستان اهدا شد.
ناگفته نماند که از آثار به جا مانده از روز قتل، یک کالسکه نیز در موزه خودروهای تاریخی ایران به جا مانده و اکنون در این موزه نمایش داده شده است.
نظر شما