خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: هفته گذشته کشورهای عربستان، امارات متحده و قطر میزبان رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه بودند. تور عربی اردوغان در رسانه‌های عربی و ترک‌زبان انعکاس گسترده‌ای داشت و بسیاری از کارشناسان این سفر را دومین کامیابی اردوغان پس از پیروزی در انتخابات برشمردند. مهم‌ترین دلیل اهمیت این سفر تغییر مناسبات میان ترکیه با عربستان و امارات از تیرگی روابط تا همکاری است؛ روابط آنکارا با ریاض و ابوظبی تنها در عرض دو سال از رقابت به سمت عادی‌سازی و سپس در جهت مشارکت استراتژیک تحول‌یافته و اکنون به نظر می‌رسد دیدار اردوغان با رهبران این کشورها مقدمه‌ای برای راهبردی شدن روابط میان آنها باشد.
ارتقای روابط با عربستان سعودی
با وجود سابقه تاریخی مثبت روابط ریاض و آنکارا در یک دهه اخیر چند رویداد سبب تیرگی روابط میان آنها شد؛ حمایت آشکار ترکیه از اخوان‌المسلمین به‌ویژه در جریان اتفاقات بیداری اسلامی را می‌توان آغاز اختلافات ایدئولوژیک دو کشور دانست. پس از آن در سال ۲۰۱۷ زمانی که قطر توسط ائتلاف به رهبری عربستان مورد تحریم قرار گرفت، ترکیه در کنار دوحه ایستاد و علاوه بر تأمین مایحتاج ضروری برای مردم قطر، حمایت نظامی خود از این کشور را نیز گسترش داد، این موضوع تا آنجا خشم عربستان را برانگیخت که در یکی از بندهای شروط عادی‌سازی روابط با قطر اشاره کرده بود که پایگاه نظامی ترکیه در خاک قطر باید منحل شود. در سال ۲۰۱۸ و در جریان قتل جمال خاشقچی نیز، اردوغان تلویحاً محمد بن سلمان را مسئول این اتفاق خواند و روابط دو کشور بیش از پیش به سردی گرائید، تا جایی که دو کشور واردات کالا از یکدیگر را تحریم کردند.
پس از توافق العلا و عادی‌سازی روابط قطر با همسایگان عرب خود، تلاش‌های ترکیه نیز برای بهبود روابط با این کشورها آغاز شد؛ عربستان هم که لزوم حل اختلافات منطقه‌ای را به‌ویژه پس از ناکامی در یمن احساس می‌کرد به ارتقای روابط با آنکارا چراغ‌سبز نشان داد. در دو سال گذشته روابط اقتصادی میان ترکیه و عربستان با شتاب بسیاری در حال افزایش بوده و در نیمه نخست سال جاری میلادی، مبادلات تجاری دو کشور بیش از ۳ میلیارد دلار ثبت شده که از این میزان، بیش از یک میلیارد دلار صادرات ترکیه به عربستان است. عربستان در ۶ ماه گذشته به دومین مقصد صادرات ترکیه (پس از روسیه) تبدیل شد.
سفر اردوغان به ریاض گامی مهم در جهت بقا و ارتقای روابط فی ما بین به‌حساب می‌آید در جریان این سفر توافق‌نامه‌هایی میان دو کشور در زمینه‌های مرتبط باانرژی، صنایع دفاعی، سرمایه‌گذاری‌های مستقیم و نیز همکاری رسانه‌ای امضا شد. در حوزه نظامی، عربستان با شرکت بایکار ترکیه قرارداد خرید پهپاد را منعقد کرد، قراردادی که به بیان مدیران این شرکت، بزرگ‌ترین قرارداد ترکیه در حوزه صنایع دفاعی بوده است. در زمینه همکاری‌های اقتصادی نیز طی مذاکرات انجام شده مبادلات تجاری بین دو کشور در کوتاه‌مدت به ۱۰ میلیارد دلار و در بلندمدت به ۳۰ میلیارد دلار خواهد رسید.
امارات؛ رقیب دیروز، متحد تجاری امروز
روابط ترکیه با امارات نیز مانند عربستان تحت‌تأثیر رویکرد ترکیه در منطقه به‌ویژه حمایت از گروه‌های اسلام‌گرا به سردی گرائیده بود و در کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ ترکیه، برخی از دست‌داشتن امارات در آن رویداد سخن گفتند. رقابت آنکارا و ابوظبی محدود به این اتفاقات نبود و در تمام پرونده‌های منطقه‌ای از غرب آسیا تا شمال آفریقا نیروهای نیابتی دو کشور در برابر یکدیگر قرار داشتند.
بااین‌حال رهبران واقع‌گرای دو کشور در دو سال گذشته تصمیم گرفتند به‌جای اختلافات ایدئولوژیک بر منافع مشترک اقتصادی تمرکز کرده و به بهبود روابط بپردازند. روابط اقتصادی ترکیه و امارات با سرعت در حال گسترش است؛ ماه گذشته نیز دو کشور یک توافقنامه مشارکت اقتصادی جامع تصویب کردند که در سفر اخیر اردوغان به امارات رویه‌های فعال‌سازی این توافقنامه مورد بررسی قرار گرفت. در جریان این سفر همچنین توافقاتی صورت گرفت که بر اساس آنها پیش‌بینی می‌شود تجارت غیرنفتی میان امارات و ترکیه از ۱۸ میلیارد دلار کنونی به ۴۰ میلیارد دلار در ۵ سال آینده ارتقا یابد.
اردوغان در این سفر نشان عالی زاید که بالاترین نشان غیرنظامی ملی امارات متحده عربی است را از محمد بن زاید دریافت کرد. در جریان دیدارهای رسمی اردوغان با مقامات امارات ۱۳ توافقنامه در حوزه‌های حمل‌ونقل، بهداشت، گردشگری، صنایع دفاعی، املاک، لجستیک و فناوری‌های مرتبط با هوش مصنوعی امضا شد که رقم مجموع آنها بیش از ۵۰ میلیارد دلار اعلام شده است. امارات همچنین متعهد شد در تأمین مالی فرایند بازسازی مرتبط با زلزله در ترکیه از دولت اردوغان حمایت کند.
قطر؛ متحد دیرینه
در تور عربی اردوغان، قطر مقصد متفاوتی به‌حساب می‌آید چرا که برخلاف عربستان و امارات، روابط ترکیه با قطر از گذشته راهبردی بوده است؛ دو کشور مواضع مشترکی در قبال اخوان‌المسلمین داشته و دارند، در جریان کودتای نافرجام ۲۰۱۶ در ترکیه، قطر از اردوغان حمایت کرد و در مقابل در جریان تحریم قطر نیز آنکارا در کنار امیر تمیم آل ثانی ایستاد. در پرونده‌های منطقه‌ای از لیبی تا یمن و به‌تازگی افغانستان و نیز در پرونده‌های عربی مانند سوریه رویکرد قطر و ترکیه پیوسته همسو بوده تا جایی که قطر به دلیل حمایت از ترکیه برای حمله به شمال سوریه در سال ۲۰۱۹ مورد سرزنش اتحادیه عرب قرار گرفت.
قطر همواره از دولت اردوغان برای غلبه بر بحران‌های اقتصادی ترکیه حمایت کرده و سرمایه‌گذاری بسیاری در حوزه‌های مختلف این کشور انجام داده است، سفر اخیر اردوغان به دوحه نیز گامی دیگر در جهت استحکام روابط و نیز گسترش مبادلات اقتصادی دو کشور به‌حساب می‌آید. در جریان این سفر چند توافقنامه اقتصادی امضا شد که جزئیات آن منتشر نشده است.
فرجام
سفر اخیر اردوغان به سه کشور عربی حوزه خلیج‌فارس نشان از آن دارد که رهبر ترکیه بیش‌ازپیش منافع اقتصادی را بر اختلافات ایدئولوژیک مقدم می‌شمارد. اردوغان از گسترش روابط با شیخ‌نشین‌های ثروتمند خلیج‌فارس از طرفی به دنبال نجات اقتصادی است که با کاهش بی‌سابقه ارزش لیر و کسری بودجه دولت دست‌وپنجه نرم می‌کند و از طرف دیگر اتحاد منطقه‌ای را راه دستیابی به امنیت موردنظر خود می‌داند.کشورهای حوزه خلیج‌فارس نیز ترکیه را پلی میان خود و ناتو دانسته و به دلیل توانمندی‌های نظامی آنکارا، آن را متحد مطلوبی می‌دانند.
در حوزه اقتصادی، سال گذشته قطر و امارات قرارداد ۲۰ میلیارددلاری سوآپ ارزی با ترکیه امضا کردند و عربستان نیز برای نجات اقتصاد ترکیه، ۵ میلیارد دلار در بانک مرکزی این کشور سرمایه‌گذاری کرد. اکنون اردوغان امیدوار است در جریان سفر اخیر خود، با جذب سرمایه از این کشورها بر بحران اقتصادی کشورش غلبه کند.
*هدی یوسفی، کارشناس مسائل خلیج فارس
نظر شما