نگاهی به آیین مقتل خوانی مردم شهرستان «جهرم» در ایام محرم

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – علیرضا پرنیان: با فرا رسیدن ماه محرم در استان فارس، تنوع آئین‌ها و رسوم استان بیش از هر زمان دیگری خود نمایی می‌کند.

فارس با دارا بودن بیش از ۱۲۳ هزار کیلومتر وسعت دارای تنوع آداب و رسوم بوده که این استان را از سایر استان‌های کشور متمایز ساخته است.

شهرستان جهرم از جمله مناطق جنوبی استان فارس بوده که رسم منحصر به فردی برای محرم و قیام امام حسین (ع) داشته که به «مقاتل خوانی» معروف است.

مقاتل‌خوانی در جهرم

کارشناس مسئول ثبت میراث ناملموس و مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس در گفت و گو با خبرنگار مهر گفت: شیوه‌های عزاداری در گذشته جهرم به شکل مرثیه‌خوانی با استفاده از مقاتل جودی و جوهری نیز وجود داشت.

مژگان ثابت قدم اضافه کرد: «مقتل‌الحسین» نام دسته‌ای از کتب است، که رویدادهای کربلا و به شهادت رسیدن امام حسین (ع) در آن شرح داده شده‌است.

وی افزود: دو کتاب «جودی و جوهری» از جمله مقاتل معروفی بودند که در ایام محرم و صفر در جهرم در مجالس روضه و عزاداری امام حسین (ع) قرائت می‌شده و این دو کتاب مصور و منظومه‌هایی درباره واقعه عاشورا بودند.

او ادامه داد: ارزش این دو کتاب در جهرم به اندازه‌ای بود که در کنار قرآن و مفاتیح نگهداری شده است. کتاب جودی یا مقتل جودی از میرزا عبدالجواد جودی خراسانی از شاعران شیعه و مرثیه‌سرای قرن سیزدهم هجری قمری است که در اشعارش از سعدی و حافظ تأثیر گرفته بود.

«مقتل‌الحسین» نام دسته‌ای از کتب است، که رویدادهای کربلا و به شهادت رسیدن امام حسین (ع) در آن شرح داده شده‌است.

ثابت قدم اضافه کرد: جودی علاقه فراوانی به اهل بیت (ع)، پیامبر (ص) و سرودن مرثیه برای آنان داشت و او هنگام خواندن این مرثیه‌ها گریه می‌کرد و دیگران را هم به گریستن دعوت می‌کرد.

این کارشناس مردم شناسی تاکید کرد: مرثیه‌های جودی خراسانی در مردم شور و هیجانی به‌پا کرده و کوچک و بزرگ آنها را می‌خواندند و از بر می‌کردند.

وی در خصوص اشعاری که در مقاتل خوانی مورد استفاده بود نیز گفت: مداحان اهل بیت نیز اشعار او را در مجالس حسینی می‌خواندند و شاید کمتر کسی است که بداند شعر معروف «او می‌دوید و من می‌دویدم» در مدایح عاشورایی در واقع سروده جودی خراسانی است:

او می‌دوید و من می‌دویدم

او سوی مقتل، من سوی قاتل

او می‌نشست و من می‌نشستم

او روی سینه، من در مقابل

ثابت قدم اضافه کرد: دیگر مقتل محبوب در جهرم کتاب جوهری یا «طوفان البکاء فی مقاتل الشهدا» از معروف‌ترین مقتل‌های فارسی و به نثر و نظمی روان و استوار از شاعری به نام جوهری هروی بود که آن نیز سال‌ها مورد توجه ذاکران و مداحان اهل‌بیت در جهرم و سایر نقاط کشور بوده است.

وی افزود: این مقتل مورد استفاده عامه در سده ۱۳ و اوایل سده ۱۴ بوده که به نام جوهری نیز مشهور بوده است و بخش کوتاهی از کتاب به زندگانی مختار و برخی موضوعات دیگر می‌پردازد و در دوره قاجاریه از این کتاب در تعزیه استفاده می‌شد. تعزیه‌سازان و تعزیه‌خوانان دوره قاجار برخی اشعار و قطعات این کتاب را عیناً و یا با اندکی تغییر در نسخه‌های تعزیه‌ها می‌آوردند.

او ادامه داد: ابراهیم جوهری هروی یا جوهری هراتی ملقب به افصح‌الشعراء، نویسنده کتاب «طوفان البکاء فی مقاتل‌الشهداء و بحر طویل» بوده است.

ثابت قدم افزود: بحر طویل جوهری شامل هشت بند، بند اول و دوم در حمد پروردگار، بند سوم در نعت پیامبر، بند چهارم، در مدح علی، بند ششم و هفتم و هشتم در وصف خود است.