کابوسِ ژوهانسبورگ/ چرا غرب نگران گسترش «بریکس» است؟

خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: نشست سران قدرت‌های نوظهور اقتصادی موسوم به گروه «بریکس» یعنی کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین، و آفریقای جنوبی از روز سه‌شنبه در شهر «ژوهانسبورگ»، پایتخت آفریقای جنوبی آغاز شده و تا امروز پنج‌شنبه ادامه خواهد داشت، صرف‌نظر از پیامدها و اهمیت سیاسی، این نشست از آن جهت مهم است که بنا بر گزارش‌ها ۳۰ درصد تولید ناخالص و ۴۰ درصد جمعیت جهان در حوزه بریکس تعریف می‌شود و به نوشته روزنامه «لوموند» هم‌اکنون یک‌چهارم ثروت جهان نیز در کشورهای این گروه قرار دارد.

«نارندا مودی»، نخست‌وزیر هند و «لولا داسیلوا»، «شی جین پینگ»، و «سیریل رامافوسا» رؤسای جمهور برزیل، چین و آفریقای جنوبی به صورت حضوری و «ولادیمیر پوتین»، رئیس‌جمهور روسیه نیز به صورت ارتباط تصویری در این نشست شرکت می‌کنند.

پانزدهمین نشست سران این گروه در شرایطی برگزار می‌شود که رئیس‌جمهور روسیه نتوانست در این نشست حضوری شرکت کند، زیرا دیوان کیفری بین المللی ۲۶ اسفند پارسال به اتهام آنچه «جنایت جنگی در اوکراین» خوانده، برای او قرار بازداشت صادر کرد. اواخر تیرماه رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی به عنوان میزبان این نشست تأکید کرد بازداشت پوتین در جریان نشست بریکس به معنای «اعلام جنگ» علیه مسکو است. در نهایت دفتر ریاست جمهوری آفریقای جنوبی چند هفته پیش از برگزاری این نشست اعلام کرد با تصمیم مشترکی که اتخاذ شد پوتین در نشست بریکس شرکت نخواهد کرد و به جای او «سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه ریاست هیئت روس را به عهده خواهد داشت.

چرا بریکس؟

«جیم اونیل»، اقتصاددان ارشد «گلدمن ساکس»، بزرگترین بانک سرمایه‌گذاری جهان در سال ۲۰۰۱ در گزارشی با تاکید بر توان بالقوه اقتصادی کشورهای برزیل، روسیه، چین و هند، مخفف «بریک» را با استفاده از حرف اول نام این کشورها برای گروه پیشنهاد داد. آفریقای جنوبی سال ۲۰۱۰ به این گروه اضافه شد و پس از اضافه‌شدن حرف اول این کشور (S) این نام به «بریکسBRICS» تغییر یافت.

فعالیت بریکس در سال ۲۰۰۹ به صورت غیررسمی و با هدایت روسیه آغاز شد و هدف آن فراهم کردن بستری بود تا اعضای آن نظم جهانی تحت سلطه آمریکا و دولت‌های غربی را به چالش بکشند. نشست سران این کشورها سالانه برگزار می‌شود و مسئولیت ریاست گروه نیز سالی یک بار به صورت چرخشی به اعضا واگذار می‌شود. تصمیمات بریکس با اجماع آرا اتخاذ می‌شود.

اشتیاق کشورها برای پیوستن به بریکس

آن‌گونه که مقامات آفریقای جنوبی، به عنوان رئیس نشست ۲۰۲۳ بریکس اعلام کرده‌اند تا کنون بیش از ۴۰ کشور از جمله ایران، عربستان سعودی، امارات عربی متحده، آرژانتین، الجزایر، بولیوی، اندونزی، مصر، اتیوپی، کوبا، جمهوری دموکراتیک کنگو، کومور، گابون و قزاقستان علاقه خود را برای پیوستن به بریکس ابراز کرده‌اند.

به نوشته رویترز، این کشورها به بریکس به عنوان جایگزینی برای نهادهای بین‌المللی تحت سلطه قدرت‌های غربی می‌نگرند و امیدوارند با عضویت در آن بتوانند از مزایایی چون توسعه اقتصادی و افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری بهره برند.

«سیل زیکالالا»، وزیر خدمات عمومی و زیرساختی آفریقای جنوبی دراین‌باره گفته که کشورها با پیوستن به بریکس، خواستار توافق و مشارکتی دوطرفه هستند که آنها را به زیردست و تابع ابرقدرت‌ها تبدیل نکند. به گفته زیکالالا «اکثر کشورهای جهان آرزوی بستر و سکویی را دارند که بتوانند در آن بستر به طور دوجانبه و بدون سلطه به اصطلاح ابرقدرت‌ها، همکاری و مشارکت داشته باشند. و این دلیل اشتیاق زیاد برای پیوستن به بریکس است. ابتکار «بریکس پلاس» با هدف گنجاندن سایر کشورها در چارچوب گروه بریکس، نوعی جایگزین برای «جهان تک‌قطبی» است و تغییر در موازنه قدرت و تجارت جهانی را تسهیل می‌کند.»

گسترش بریکس و غربِ نگران

اهمیت نشست امسالِ بریکس به موضوعاتی برمی‌گردد که قرار است در جریان نشست مذکور بررسی شود؛ از بحث گسترش گروه بریکس و عضویت کشورهای جدید از جمله ایران، مصر، عربستان، امارات، بحرین و الجزایر گرفته تا بررسی ایجاد ارز مختص به این گروه.

به نوشته اسپوتنیک نشست، گروه بریکس دومین تجمع بزرگ در جهان بعد از کشورهای عضو منطقه یورو به شمار می‌رود و در صورت گسترش آن و پیوستن کشورهایی نظیر ایران، عربستان و مصر به این گروه، جایگاه بسیار مهم و ویژه ای در بخش انرژی جهان کسب خواهد کرد. پیوستن عربستان و ایران به این گروه باعث می‌شود بخش بزرگی از بازار انرژی جهان در این گروه متمرکز شود به ویژه آنکه آمریکا به صورت ویژه ای به دلارهای نفتی برای محافظت از ارزش دلار توجه دارد. این روزها جایگاه دلار بسیار تضعیف شده و چاپ دلار بدون پشتوانه انجام می‌شود. عضویت این کشورها در گروه بریکس باعث تقویت این گروه و سوق دادن آن به سمت کنترل بازار مواد غذایی می‌شود که همین مسأله باعث نگرانی گسترده آمریکا و اروپا شده است.

افزایش تمایل کشورهای مختلف برای پیوستن به بریکس موجب شده تا آمریکا و غرب با نگرانی تحولات این گروه را دنبال کنند. به نوشته مجله نیوزویک، بریکس در حال تبدیل شدن به یک کابوس برای آمریکا و کشورهای غربی است، زیرا تمایلات جهانی برای پیوستن به این گروه افزایش یافته است.

نشریه «فایننشال‌تایمز» نیز در گزارشی درباره نشست امسال بریکس و دلیل نگرانی غربی‌ها نوشت: بررسی پیوستن ۲۲ کشور، از مهمترین اولویت‌های نشست امسال بریکس است؛ اگر عضویت همه این کشورها پذیرفته شود، آنگاه ۴۵ درصد اقتصاد جهان در اختیار بریکس خواهد بود، حتی اگر تعداد کمی از این کشورها به بریکس راه یابند، تقریباً نیمی از جمعیت جهان و ۳۵ درصد اقتصاد آنها زیر چتر بریکس خواهد بود.

به گفته «آنیل سوکلال»، سفیر آفریقای جنوبی در بریکس، این گروه «دستور کار جاه‌طلبانه‌تر و موضع قوی‌تری دارد؛ بریکس می‌خواهد ساختار سیاسی، اقتصادی و مالی جهان را تغییر دهد.»

«الکساندر ووچیچ»، رئیس جمهور صربستان هم با بیان اینکه گسترش بریکس یک «تصمیم مهم وتاریخی» خواهد بود گفت که با گسترش بریکس، این گروه به جایگاه بازیگر جهانی تبدیل می‌شود که می‌خواهد جایگزین کشورهای غربی شود و در صورت گسترش بریکس، بازی ژئوپلیتیک در عرصه جهانی جذاب‌تر از قبل می‌شود.

همه علیه دلار

روند مخالفت با حاکمیت دلار در عرصه بین‌المللی از سال‌ها پیش آغاز شده و کشورهای مختلف تلاش دارند به شیوه‌های مختلف سلطه دلار را کاهش دهند. سران کشورهای گروه بریکس در آفریقای جنوبی نیز با اعلام مخالفت با جهان تک قطبی از واحد پولی بریکس به عنوان جایگزین برای دلار حمایت کردند.

بنابر گزارش‌ها سران گروه بریکس در ژوهانسبورگ در دستور کار خود سازوکار نحوه مهار سلطه جهانی مالی و اقتصادی کشورهای غربی را بررسی کردند. در این نشست، سران عضو در نطق‌های جداگانه ضمن تشریح برنامه‌های آتی گروه، خواستار تدوین برنامه‌ای هدفمند در اصلاح نظامی نظامی مالی جهانی شدند.

لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل گفت که از ایجاد ارز تجاری بریکس حمایت می‌کند. به گفته لولا، با سیستم بانکی ویژه بریکس، نه تنها مشکلات مالی قابل حل است، بلکه بریکس با جایگزینی پول ملی کشورها در مبادلات تجاری می‌تواند به هیمنه دلار پایان دهد و بریکس هم‌اکنون در حال تحقق سازوکار این مبادله مالی است. ولادیمیر پوتین نیز تأکید کرد که «سهم دلار در معاملات صادرات و واردات در بریکس رو به کاهش است و سال گذشته تنها ۲۸.۷ درصد بود. روند عینی و غیرقابل برگشت دلارزدایی از روابط اقتصادی ما در حال افزایش است.

«شیء جین‌پینگ»، رئیس‌جمهور چین نیز ضمن تأکید بر تقویت مبانی چندجانبه‌گرایی در چارجوب بریکس، بر ضرورت مقابله با سلطه دلار تأکید کرد. «سیریل رامافوسا» رئیس جمهور آفریقای جنوبی و رئیس دوره‌ای نشست بریکس هم از «ضرورت اصلاح بنیادی نظام مالی جهانی» گفت چرا که به گفته او «کشورهای عضو بریکس یک چهارم اقتصاد جهانی و یک پنجم مبادلات تجاری جهانی را تشکیل می‌دهند.»

فرجام سخن

پانزدهمین نشست سران گروه بریکس، به عنوان یک چارچوبِ ضدغربی در شرایطی در آفریقای جنوبی در حال برگزاری است که برخی بر این باورند که در سایه جنگ اوکراین، تقابل بین جهان شرق و غرب به روشن‌ترین شکل آشکار شده است. بریکس، اقتصادهای بزرگ در حال توسعه جهان از جمله برزیل، روسیه، هندوستان، چین و آفریقای جنوبی را گرد هم می‌آورد. تعدادی از کشورهای دیگر از جمله الجزایر، آرژانتین، مصر، ایران، اندونزی، عربستان سعودی، ترکیه، امارات متحده عربی و چند کشور دیگر نیز تمایل خود برای پیوستن به این گروه را اعلام کرده‌اند.

اکنون تقریباً تمام ناظران تحولات بین‌المللی تأکید دارند جهان وارد یک دوره سیاسی جدید به دور از نظام تک‌قطبی شده، بنابراین کشورهای جهان به دنبال ایجاد یک چتر سیاسی و اقتصادی جدید برای خود هستند. درخواست و اشتیاق بسیاری از کشورهای مؤثر برای عضویت در بریکس نشان می‌دهد که گویا این گروه در آینده تحولات بین‌المللی نقش موثرتری خواهد داشت. به گفته «سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه بریکس هم‌اکنون به یکی از ستون‌های اصلی نظم نوین جهانی تبدیل شده است.

تأکید بر جایگزینی دلار در مراوده‌های بین‌المللی از مهمترین اولویت‌های نشست امسال گروه بریکس بود. «حسن النعیمی» تحلیلگر اقتصادی جهان عرب درباره اهمیت بریکس می‌گوید برگزاری نشست سران بریکس یکی از مهم‌ترین تحولات دوره کنونی است، چرا که می‌تواند نقطه عطفی در مسیر تحولات جهانی به شمار آید. این گروه می‌تواند تأثیر قدرتمندی بر ترسیم نقشه نظام جدید جهانی داشته باشد و کشورهای جهان را از یوغ سلطه‌گری غرب نجات دهد. در صورت موفقیت بریکس مبنی بر ایجاد یک ارز واحد، تحولات لازم برای ایجاد نظام جهانی جدید تسریع می‌شوند، چون ملت‌های زیادی چشم امید به موفقیت این نشست دارند.