«تحرک سیاست خارجی» جایگزین انفعال

خبرگزاری مهر، گروه سیاست مهر - نفیسه عبدالهی: «تحرک دولت در باب سیاست خارجی تحرک بسیار خوبی است»؛ این بخشی از بیانات رهبر انقلاب در دیدار اخیر با هیئت دولت است. البته که ایشان با استناد به اقدامات انجام شده در دو سال ابتدایی دولت سیزدهم از چنین توصیفی استفاده کردند چرا که به‌گفته معظم‌له «کشورهای دنیا عاشق چشم و ابروی کسی نیستند که بگویند آقا شما بفرمائید اینجا عضو بشوید؛ یک محاسبه‌ای دارند که این حرف را می‌زنند، یک محاسبه‌ای دارند که می‌پذیرند یک دولت را؛ این محاسبه خیلی مهم است؛ این نشان‌دهنده‌ی این است که کشور در وضعی قرار دارد، در حدّی قرار دارد که مشترکان و مؤسّسان این پیمانهای بین‌المللی راغبند، مایلند و بلکه گاهی مصرّند که کشور عزیزمان جزو آنها بشود.»

عضویت در پیمان منطقه‌ای شانگهای و مجموعه بین‌المللی بریکس، آزادسازی اموال بلوکه شده مردم در کشورهای مختلف، احیای روابط با عربستان و دیگر کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و متوقف نکردن قطار حرکت کشور به «اخم و لبخند» در کشورها از جمله اقدامات دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم است و رهبر انقلاب از آن به عنوان «تحرک بسیار خوب سیاست خارجی» یاد کردند.

اشاره رهبر انقلاب به عضویت کشورمان در پیمان منطقه‌ای «شانگهای» و مجموعه بین‌المللی «بریکس» است. ایشان فرمودند «عضویّت در دو پیمان مهمّ بین‌المللی {سازمان همکاری‌های شانگهای و گروه بریکس} در فاصله‌ی کوتاه، موفّقیّت خیلی خوبی بود که خود این نه فقط مفید برای کشور است، بلکه حکایت از یک حقایقی و واقعیّاتی هم می‌کند». ۲۶ شهریور ۱۴۰۰، در پایان بیست و یکمین نشست سران سازمان شانگهای که در دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزار شد، سران ۸ کشور عضو اصلی سازمان، نظر موافق خود را با تبدیل عضویت جمهوری اسلامی ایران از عضو ناظر به عضو اصلی اعلام و اسناد مربوط به آن را امضا کردند. تیر سال جاری نیز، عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای در بیست و سومین نشست سران این سازمان به ریاست هند رسماً اعلام شد.

دولت سیزدهم در شرایطی دولت را تحویل گرفت که در سیاست خارجی دولت روحانی خود را به شدت وابسته به بهبود روابط با چند کشور غربی کرده بود و فرصت‌های طلایی را برای گسترش روابط با شرق و همسایگان از دست داده بود.

تعادل بخشی در روابط شرق و غرب

دولت رئیسی با گسترش و تعادل بخشی به روابط میان غرب و شرق و توسعه روابط با کشورهای همسایه گام‌های بزرگی را در دو سال گذشته برداشته است. هرچند پیمان‌های شانگهای و بریکس هنوز همه ظرفیت‌های خود را بروز نداده‌اند و زمان لازم دارند تا بتوانند از توانمندی‌های بالقوه به بالفعل برسند اما قطعاً آینده از آن این پیمان‌ها است موضوعی که مشاهده می‌کنیم حتی کشورهای عربی منطقه غرب آسیا در تلاشی جدی هستند.

بنابراین موضوع گسترش روابط با کشورهای شرقی و منطقه همواره مورد توجه جدی رهبری انقلاب بود و این دولت توانست در این مسیر حرکت کند.

از دیگر اقدامات دولت سیزدهم در عرصه سیاست خارجی، احیای روابط با عربستان سعودی است که پس از ۷ سال تنش صورت گرفت. این اقدام پس از آن صورت گرفت که رئیس‌جمهور کشورمان بهمن ماه سال گذشته سفری به چین داشت و پیرو این سفر، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی ۱۵ اسفند همان سال، با هدف پیگیری توافقات سفر رئیس جمهور، مذاکرات فشرده‌ای را با همتای سعودی خود به‌منظور حل‌وفصل نهایی موضوعات فیمابین تهران - ریاض در چین آغاز کرد و نهایتاً چهار روز بعد، ۱۹ اسفند، بیانیه سه‌جانبه‌ای در پکن با امضای دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان، وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رئیس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین صادر شد.

به‌تبع احیای روابط تهران-ریاض، ارتباط کشورمان با برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس که تحت‌الشعاع التهاب روابط ایران و عربستان، روابط خودشان با تهران را کم‌رنگ کرده بودند نیز احیا شد و زمزمه‌های احیای روابط با برخی کشورهای دیگر از جمله مصر به گوش می‌رسد.

همچنانکه امیر عبداللهیان در سفر اخیر خود به لبنان از صف کشورها برای احیای روابط با ایران خبر داد و گفت: تعدادی از کشورها در حال گفت‌وگوهای آشکار و یا محرمانه برای بازگرداندن روابط به حالت طبیعی با ما هستند.

ارتباط ایران با کشورهای آفریقای در یک دهه گذشته به دلیل تمرکز دولت قبلی به آنچه برجام نامیده می‌شد، منفعل شده بود. دولت جدید ضمن احیای روابط با همسایگان، روابط با کشورهای آفریقایی را نیز تقویت کرد. رئیس‌جمهور، تیر سال جاری به دعوت رسمی رؤسای جمهور کنیا، اوگاندا و زیمبابوه و به منظور تقویت روابط و گسترش همکاری‌ها با کشورهای دوست و همسو، به این سه کشور سفر کرد و پس از بازگشت، ضمن تشریح دستاوردهای این سفر، گفت: «آفریقا سرزمین فرصت‌هاست، نباید مورد غفلت قرار گیرد، معتقدیم جهان محدود به غرب نیست و بنای ایران ارتباط با تمامی جهان است همانقدر که قاره آمریکا و آسیا دارای اهمیت است قاره آفریقا نیز دارای اهمیت است‌.»

طبق آنچه رسانه‌ها اعلام کرده‌اند، ساختار اقتصادی ناهمگون، سطوح توسعه متفاوت، نظام‌های سیاسی مختلف و تنوع قومی و فرهنگی آشکاری در کشورهای قاره آفریقا با یکدیگر وجود دارد. از ۵۴ کشور آفریقا، ۱۱ کشور ذخایر نفتی دارند که جمعاً ۹/۸۷ میلیارد بشکه است. از ۵۴ کشور قاره آفریقا، ۳۳ کشور با کمترین درجه توسعه یافتگی هستند که ۷۰ درصد کشورهای کمتر توسعه یافته LDCs جهان (۴۸ کشور) را شامل می‌شود. (به جز کشورهای شمال آفریقا، اکثر اعضا در گروه با کمترین درجه توسعه یافتگی قرار دارند). از ۵۴ کشور آفریقا، تعداد ۲۷ کشور عضو سازمان همکاری اسلامی (OIC) هستند. در واقع نزدیک نیمی از اعضای سازمان OIC در قاره آفریقا قرار دارد. بنابراین ارتباط با آفریقا پنجره‌ها و فرصت‌های جدید اقتصادی و همچنین سیاسی برای کشور ایجاد می‌کند.

مناقشه تبدیل به همکاری شود

در دیدار رهبر انقلاب با اعضای دولت ایشان همچنین راهبرد سیاست خارجی نظام را گوشزد کردند که آن تبدیل مناقشه به همکاری بود. ایشان در این زمینه تاکید کردند: «ما باید با هیچیک از همسایگانمان مناقشه نداشته باشیم؛ باید سعی کنیم مناقشه‌ای وجود نداشته باشد. هرچه مناقشه هست، تبدیل بشود به همکاری؛ این کاری ممکن است که خب یک مقداری انجام گرفته، بعد از این هم باید انجام بگیرد. یا ارتباط با همه‌ی دولتهایی در دنیا که مایل به ارتباط با ما هستند، با یک استثنای محدودی که حالا مشخّص است. ارتباط با قارّه‌های مختلف؛ آمریکای جنوبی، آفریقا، آسیا، شرق آسیا، همه جا. این سیاستِ ارتباطِ متعدد و متنوع با کشورهای مختلف، با خصوصیاتی که دارند از لحاظ سیاسی، از لحاظ اقلیمی، از لحاظ امکانات اقتصادی، فرهنگی و غیره، کار درستی است.»

در همین ارتباط، سید عباس موسوی سفیر ایران در آذربایجان در صفحه شخصی خود در ایکس نوشت: «امسال چندمین بار است که رهبری انقلاب سیاست راهبردی، عقلانی و حکیمانه دولت سیزدهم را در ارتباط با همسایگان و تبدیل مناقشه به همکاری را مورد تأیید و تاکید قرار می‌دهند. هرگونه مناقشه و اختلاف کشدار ایران و همسایگانش خواست دیرینه دشمنان فرا منطقه‌ای و برنامه سرویس‌های جاسوسی آنهاست.»

جان کلام آنکه، رهبر انقلاب به‌گواه اقدامات صورت گرفته سیاست خارجی در دو سال ابتدایی عمر دولت سیزدهم فرمودند: «در بخش سیاست خارجی؛ تحرّک دولت در باب سیاست خارجی تحرّک بسیار خوبی است. این سیاستی که شما اتّخاذ کرده‌اید که عبارت است از ارتباط با همسایگان، بسیار سیاست خوبی است، این را باید دنبال کرد.» حال انتظار می‌رود دولت سیزدهم مسیر طی شده را با قوت و قدرت و البته تقویت شده ادامه دهد.

نقشه راه سیاست خارجی

محسن پاک آئین کارشناس مسائل سیاست خارجی در گفتگو با خبرنگار مهر، در اینباره گفت: بیانات مقام معظم رهبری به عبارتی نقشه راه سیاست خارجی است و دارای دو بخش است؛ یکی ابراز سیاست از محورهای سیاست خارجی و دوم توصیه‌هایی به دستگاه وزارت خارجه برای موفقیت بیشتر بود.

وی در مورد ابراز رضایت رهبری از ارتباط با همسایگان گفت: رهبری فرمودند ارتباط با همسایگان بسیار خوب است و نباید مناقشه‌ای وجود داشته باشد لذا اگر مشکلی وجود دارد باید گام‌هایی در راستای همکاری با کشورهای منطقه برداشته شود.

کارشناس مسائل سیاست خارجی افزود: ایشان سیاست تقویت روابط با همسایگان و در مواردی نیز حل اختلاف با کشورهای منطقه را مورد تأیید قرار دادند که باید یکی از برنامه‌های اصلی دستگاه دیپلماسی باشد.

پاک آئین با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی خود باید به دنبال تنوع و یافتن دوستان بیشتری در نقاط مختلف جهان باشد، تصریح کرد: عضویت ایران در پیمانهای بین المللی شانگهای و بریکس، نشاندهنده منافع و عزت ملی ماست.

وی بیان کرد: طبق فرمایشات رهبر انقلاب همکاریهای متعدد و طولانی مدت با برخی کشورها نباید روی کاغذ بماند و باید پیگیری شود.

کارشناس سیاست خارجی عنوان کرد: مقام معظم رهبری از یک نگاه غلط و ارتجاعی نیز انتقاد کردند که آن نگاه صرفاً ارتباط با غرب است و تاکید داشتند نباید کشور را معطل چند کشور اروپایی نگه داشت.

پاک آئین در پایان خاطرنشان کرد: یکی از نکات مهم تأیید رهبر انقلاب سیاست نه شرقی و نه غربی است یعنی جمهوری اسلامی ایران سلطه گری را نمی‌پذیرد. بنابراین امیدواریم توصیه‌های ایشان مورد نظر دستگاه دیپلماسی بیش از پیش قرار گیرد.