«اسب تروآ» در دریای سیاه؛ سرنوشت توافقنامه غلات چه می‌شود؟

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل- آذر مهدوان: دیدار هفته گذشته رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه با ولادیمیر پوتین همتای روسی اش در شهر سوچی اگر چه تاثیری در سرنوشت توافق غلات نداشت، اما این دیدار را نمی توان یک دیدار شکست خورده و بی نتیجه تفسیر کرد، زیرا رهبران هر دو کشور بر لزوم اجرای توافقِ غلات تاکید داشتند.

قبل از پرداختن به محتوای این نشست لازم است نگاهی به اهمیت این دیدار داشته باشیم؛ زیرا این دیدار بعد از به سرانجام رساندن بعضی اقدامات حزب عدالت و توسعه و پس از انتخابات ۲۰۲۳ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، به خصوص که دیدار یاد شده بعد از استرداد فرمانده هنگ آزوف به اوکراین، پهلو گرفتن دو فروند ناو «یواس‌اس مونت ویتنی» و «جرالد آر فورد» متعلق به ناوگان ششم نیروی دریایی آمریکا در استانبول و تاکید بر عضویت اوکراین در ناتو از سوی ترکیه صورت گرفته است؛ هر چند این نوع سیاست ترکیه در ظاهر نشان از دور شدن آنکارا از روسیه و همگرایی به غرب دارد اما باید گفت این سیاست صرفا یک سیاست موازنه محسوب می شود. یعنی بهره برداری از برقراری روابط با روسیه و غرب به عنوان برگ برنده مقابل هم است که از نظر کارشناسان به این نوع رویکرد، سیاست نو عبدالحمیدگری گفته می شود(پیشتر در گزارشی به این موضوع پرداخته شده بود).

کما اینکه قبل‌تر در مطلبی گفته بودیم که ترکیه در برخی مسائل منطقه ای به خصوص موضوع سوریه نیاز به همراهی با روسیه دارد و برای همین هیچ گاه در مسیر تنش با دولت مسکو گام برنمی‌دارد در نتیجه سیاست اخیر ترکیه به معنای دوری آنکارا از مسکو نیست.

اما مهم ترین محور دیدار سران دو کشور در سوچی مساله تفاهم غلات بود که علی رغم تلاش دولت ترکیه اما نتیجه دلخواه اردوغان که می توانست بستر قدرت و پروپاگاندای او باشد، اتفاق نیفتاد.

در جولای سال ۲۰۲۲ میلادی با میانجیگری ترکیه و حضور سازمان ملل توافقنامه غلات در راستای صادرات غلات روسیه و اوکراین امضا شد. اما علیرغم این تفاهم، تحریم های صادراتی روسیه به خصوص تحریم بانک کشاورزی روسیه در سوئیفت برداشته نشد و صادرات روسیه را عملا با موانع جدی مواجه کرد. تداوم این محدودیت ها موجب شد روسیه در جولای سال جاری از تفاهم غلات خارج شود. در دیدار اردوغان و پوتین صرفا تفاهم صادرات یک میلیون تن غلات مورد توجه قرار گرفت تا بعد از صادرات این غلات به ترکیه وارد کشورهای فقیر آفریقایی شود. مقامات روسیه هم روز چهارشنبه از قطعی شدن این توافق خبر دادند. اما قطعا یکم میلیون تن غلات نمی تواند جوابگوی نیاز کشورها باشد.

کریدور انسانی یا اسب تروآ؟

مسئله اصلی این است که کشورهای عضو ناتو به سرکردگی آمریکا موضوع «کریدور انسانی» را در خصوص صادرات غلات اوکراین مطرح می کنند؛ اگر چه واژه کریدور انسانی در ظاهر واژه ای مطلوب به نظر می رسد اما از نظر روسیه این کریدور یک تهدید مهم است. ترکیه نیز نگرانی های روسیه رو منطقی دانسته و اردوغان هم از این شکل کریدور به خاطر اینکه ممکن است خطر جنگ در دریای سیاه را به دنبال داشته باشد استقبال نمی کند.

فرمول کریدور انسانی به این شکل است که غلات اوکراین از دریای سیاه از مرزهای آبی کشورهایی مانند رومانی، بلغارستان که عضو ناتو هستند عبور می‌کند و بعد از ورود به ترکیه وارد بازار جهانی می‌شود. از نظر روسیه عبور این کشتی ها از کشورهای ناتو یک تهدید بزرگ محسوب می شود زیرا احتمال دارد هنگام بازگشت این کشتی ها به اوکراین، ناتو در این کشتی ها برخی سلاح ها و تجهیزات نظامی را جاسازی کند و به این ترتیب روسیه به عنوان یک کشور حاشیه‌ای دریای سیاه مورد حمله قرار گیرد.

این موضوع یاداور حکایت افسانه ای اسب تروآ است و دولت مسکو شدیدا مخالف اجرایی شدن ایجاد چنین کریدوری و تکرار ماجرای افسانه‌ای یونانی است؛ از طرفی دولت آنکارا نیز نگرانی های مسکو را کاملا منطقی می‌داند و مخالفت خود را اعلام کرده است. ترکیه در حاشیه جنگ اوکراین همیشه در تلاش بوده تا دریای سیاه بستر تقابل نظامی روسیه و ناتو نشود. ضمن اینکه برخی مقامات آمریکا اعلام کرده اند که در حمل غلات اوکراین نیاز است برخی جنگنده های نظامی ناتو در راستای تامین امنیت غلات با این کشتی ها باری همراهی کنند تا بدون هیچ آسیبی به مقصد برسد. مطرح شدن چنین موضوعی از سوی واشنگتن نگرانی های آنکارا و مسکو را بیشتر می کند.

در پایان باید گفت اگرچه دولت آمریکا تاکید به بازگشت روسیه به تفاهم غلات را دارد اما ادامه تحریم های روسیه عملا تناقض سیاسی واشنگتن را نشان می دهد در نتیجه به نظر می رسد تا زمانی که تحریم روسیه در خصوص صادرات غلات برداشته نشود تنش توافقنامه غلات ادامه داشته باشد.