هنوز تعریف جامعی از صنایع دستی با گذشت ۵۶ سال وجود ندارد

خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ سال‌های سال از زمانی که برای صنایع دستی و هنرهای سنتی تشکیلاتی ایجاد شد می‌گذرد اما هنوز تعریف دقیقی از این واژه وجود ندارد. در واقع ارائه تعاریف متعدد و متفاوت، نشانه‌ای از این ادعا است.

این تعاریف در گزارشی درباره وضعیت صنایع‌دستی و آسیب‌شناسی آنکه توسط زهرا تقدس نژاد و سعید شفیعا از کارشناسان دفتر مطالعات فرهنگ و آموزش (گروه ورزش، میراث فرهنگی و گردشگری) این مرکز نوشته شده آمده است. در بخشی از این گزارش درباره تغییرات مفاهیم و تعاریف ذکر شده که اولین تعریف در سال ۱۳۴۸ توسط شورای صنایع‌دستی ایران ارائه شده است. با این مضمون: «صنایع‌دستی به آن رشته از صنایع اطلاق می‌شود که تمام یا قسمتی از مراحل ساخت فرآورده‌های آن با دست انجام گرفته و در چهارچوب فرهنگ و بینش‌های فلسفی، ذوق و هنر انسان‌های هر منطقه با توجه به میراث‌های قومی آنان ساخته و پرداخته می‌شود».

آخرین تعریف بین المللی که از صنایع دستی توسط کارشناسان بین المللی در سمپوزیم بین‌المللی یونسکو- ITC مانیل فیلیپین سال ١٩٩٧ارائه شد چنین است: مراد از محصولات صنایع دستی، محصولات ساخته شده صنعتگران است. چه با دست و چه با ابزارهای دستی و یا وسایل مکانیکی، البته مشروط بر آنکه با نقش مستقیم کار دستی صنعتگر، بیشترین اهمیت را در ارائه محصول نهایی داشته باشد. این محصولات بدون محدودیت کمی و با استفاده از مواد خام منابع دائمی، زیباشناختی، هنری، ابداعی، فرهنگی، کارکردی سنتی یا سمبلیک داشته و از نقطه نظر دینی یا اجتماعی، دارای ارزشی شناخته شده در بوم خود هستند.

اما آخرین تعریف در سال ۱۳۹۶ در قانون حمایت از هنرمندان، استادکاران و فعالان صنایع‌دستی مصوب ۱۳۹۶ چنین است که «صنایع‌دستی ایران مجموعه‌ای از صنایع هنری و دستی است که ضمن رعایت ضوابط شرعی و قانونی با محوریت خلاقیت، ذوق و زیبایی‌شناسی با بهره‌گیری از مواد اولیه قابل دسترس تولید می‌شود و فرآیند ساخت و تولید محصول به‌صورت فردی یا گروهی، عمدتاً با دست و یا کمک ابزار مورد نیاز انجام می‌گیرد».

گروه هنرهای سنتی فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، در سال ۱۳۸۲ واژه «هنرهای صناعی» را گویاتر و کامل‌تر از واژه «صنایع‌دستی» دانست و هنرهای صناعی را به‌عنوان زیر مجموعه مهمی از هنرهای سنتی تعریف کرده است.

طبق تعریف فرهنگستان هنر، هنرهای سنتی با منشأ گرفتن از مبدأ واحد، محمل سیر و سلوکی فردی است که از طریق دریافت شهودی بر مبنای آدابی معنوی و به شیوه استاد شاگردی انتقال می‌یابد و صورتی از تجلیات گوناگون زیبایی حقیقی را متناسب با شرایط زمانی و مکانی در اثر هنری فراهم می‌سازد. در حالی که صنایع‌دستی (هنرهای صناعی) بخشی از هنرهای سنتی است که با بهره‌گیری از فنون و مهارت‌های متناسب و با قابلیت تکثیر غیر ماشینی در متن زندگی فردی و جمعی عرضه می‌شود.

وقتی از هنرهای سنتی و صنایع دستی صحبت می‌شود، بخشی از رشته‌های هنرهای سنتی جز صنایع دستی به حساب نمی‌آیند

جای توجه دارد که مطابق آئین نامه داخلی و ضوابط اجرایی شورای ارزیابی هنرمندان کشور، گروه هنرهای سنتی و صناعی را شامل یازده سرشاخه دانسته که شامل معماری سنتی و تزئینات وابسته به معماری، صحافی سنتی و جلدسازی و کاغذسازی، بافتنی‌ها و نساجی‌های سنتی، صنایع و آرایه‌های فلزی، چوبی، سنگی، شیشه‌ای، چاپ‌های سنتی، سفالگری، کاشی و سرامیک‌سازی، نگارگری و سازسازی هستند.

البته وقتی از هنرهای سنتی و صنایع دستی صحبت می‌شود، بخشی از رشته‌های هنرهای سنتی جز صنایع دستی به حساب نمی‌آیند، مانند: خوشنویسی، نگارگری، موسیقی و نمایش‌های آئینی. همچنین لازم به ذکر است ماهیت هنرهای سنتی حفظ، احیا و اشاعه است و همانند گلخانه عمل می‌کند هنرهای هر منطقه شناسایی و اگر در خطر باشند یا به دست فراموشی سپرده شده باشند، توسط کارشناسان تحقیق و بررسی بر روی آن آغاز شده، نمونه‌ها جمع آوری، با مهندسی معکوس دانش و فنون شناسایی و احیا و از آن محافظت می‌شود تا به مرحله تکثیر برسد. از آنجا که ماهیت صنایع دستی تکرار است با تکرار، تکثیر و کاربرد معرفی می‌شود. از نظر وجوه فعالیت نیز جایگاه هر دو حوزه مشخص و دارای اهمیت بسزایی است.