چرا ترکیه برای هسته‌ای‌شدن عجله دارد؟

خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: مقامات دولت ترکیه اعلام کرده اند که این کشور، خود را برای امضای نهایی توافق ساخت یک نیروگاه هسته‌ای بزرگ به دست مهندسین چینی در یکی از استان‌های غربی، مهیا می‌کند. گفته شده، مدتی طولانی برای مذاکرات هسته‌ای بین آنکارا – پکن، سپری شده و حالا طرفین حس می‌کنند به توافق و رسیدن به مرحله احداث، نزدیک شده اند.

مجموعه رادیویی تلویزیونی رسمی ترکیه موسوم به تی. آر. تی، از قول آلپارسلان بیرقدار وزیر انرژی و منابع طبیعی، اعلام کرده که با پیام‌های مثبت هی یانگ معاون سازمان ملی انرژی چین، می‌تواند بگوید که مذاکرات طولانی مدت به مرحله نهایی رسیده است.

به گفته مقامات آنکارا، قرار است سومین نیروگاه هسته‌ای ترکیه، در یک منطقه به نام ایگنیادا در استان ساحلی کرکلار الی احداث شود که در مجاورت استانبول قرار دارد. آلپارسلان بایراکتار وزیر انرژی و منابع طبیعی به طور رسمی به بلومبرگ گفته که در مذاکره با مقامات چینی برای احداث سومین نیروگاه اتمی ترکیه پیشرفت قابل توجهی حاصل شده است و این توافق می‌تواند «در ماه‌های آینده» به امضای نهایی برسد. وی تصریح کرده که هیئت چینی به ریاست هی یانگ، معاون رئیس سازمان ملی انرژی چین از استان کرکلار الی در شمال غربی ترکیه بازدید کرده و به برخی نکات اولیه در مورد محل احداث نیروگاه اشاره کرده است. بیرقدار همچنین به این موضوع اشاره کرده که فعلاً بین ترکیه و چین، اختلافاتی وجود دارد اما طرفین بر این باورند که می‌توان با مذاکرات بیشتر، به توافق نهایی رسید. وزیر انرژی ترکیه جزئیات بیشتری در اختیار خبرنگاران نگذاشته و مشخص نیست این اختلاف نظرها، مربوط به سوخت هسته‌ای است یا مسائل دیگر.

هنوز از جزئیات مالی پروژه هسته‌ای چینی‌ها در ترکیه، اطلاعات روشنی در اختیار رسانه‌ها گذاشته نشده اما یک منبع فنی نزدیک به این موضوع به خبرگزاری ان. اچ. کی ژاپن گفته است: «مذاکرات به شکل مثبتی پیش رفته و انتظار می‌رود دو کشور ظرف یک سال به توافقی بین دولتی دست یابند. در صورت نهایی شدن این توافق، از حیث رقم مالی، بزرگترین سرمایه گذاری چین در خارج از کشور خواهد بود».

چین برای هسته‌ای شدن ترکیه عجله ندارد

درباره این پروژه در چند سال گذشته بین ترکیه و چین مذاکراتی در جریان بوده است. در آوریل ۲۰۱۲ میلادی، توافقنامه همکاری برای استفاده از انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح آمیز بین ترکیه و چین در پکن، پایتخت چین امضا شد و این توافقنامه در سال ۲۰۱۶ توسط پارلمان ترکیه تصویب شد. این توافق دو کشور را قادر می‌سازد تا در فرآیندهای مربوط به مطالعات میدانی، طراحی، ساخت و بهره برداری از نیروگاه‌های هسته‌ای همکاری کنند. علاوه بر این، محتمل است در زمینه تأمین مواد هسته‌ای و خدمات مرتبط با سوخت هسته‌ای همکاری داشته باشند. نزد طرف ترکی، مرجع ذیصلاح برای نظارت بر انجام این قرارداد، «سازمان انرژی اتمی ترکیه» تعیین شد. طرف مقابل هم «سازمان ملی انرژی اتمی چین» را به عنوان متولی و طرف قرارداد معرفی کرده است.

قبلاً اعلام شده بود که در سفر وانگ یی وزیر امور خارجه چین اواخر ماه جولای به آنکارا، موضوعاتی مانند انرژی هسته‌ای، کشاورزی و هوانوردی غیرنظامی و همچنین هماهنگی طرح‌های کمربند و جاده چین و کریدور مرکزی ترکیه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. گفته می‌شود که اردوغان اعلام علاقه مندی کرده که در مورد پهپادهای نظامی نیز با چین گفتگو کند اما طرف چینی اعلام کرده که حاضر است فقط درباره هواپیماهای بدون سرنشین فعال در حوزه‌های کشاورزی، جنگلبانی و هواشناسی با ترکیه صحبت کند و علاقه‌ای به ابعاد نظامی این موضوع ندارد.

ترکیه از نیروگاه نخست تا نیروگاه سوم و چهارم

ترکیه در حالی می‌خواهد سومین نیروگاه هسته‌ای خود را به کمک چین بسازد که هنوز هم ساخت دو نیروگاه اول و دوم به فرجام روشنی نرسیده اند.

با آنکه ایستگاه‌های آغازین رؤیای هسته‌ای شدن ترکیه متعلق به سال ۱۹۷۰ میلادی و ۵۳ سال پیش است اما هیچگاه امکان آن فراهم نشد که ترکیه به طور جدی برای تحقق این رؤیا، اقدامی سریع و منظم انجام دهد. تا اینکه همگام با ارتقای روابط سیاسی – امنیتی روسیه و ترکیه در سایه گفتگوهای اردوغان و پوتین، قدم نخست برداشته شد و مهندسین روسی در استان دریایی مرسین در سواحل مدیترانه ای ترکیه، کار ساخت یک نیروگاه هسته‌ای بزرگ با چهار رآکتور را آغاز کردند. اما روند تأسیس نیروگاه بسیار به کُندی پیش رفته و به دنبال اصرار و پافشاری فراوان اردوغان برای رساندن نیروگاه هسته‌ای آک کویو به دوران قبل از انتخابات ۲۰۲۳ میلادی، روس‌ها نهایتاً حاضر شدند یکی از چهار رآکتور نیروگاه را فعال کنند و پوتین نیز حاضر نشد برای افتتاح به ترکیه سفر کند و ترجیح داد که به شیوه آنلاین و از راه دور، نظاره گر باشد.

درباره نیروگاه دوم ترکیه در استان سینوپ نیز که قرار است به دست مهندسین کره جنوبی احداث شود، پیشرفت چندانی حاصل نشده است. اما ترکیه می‌خواهد، در مجموع، ظرفیت انرژی هسته‌ای خود را با مشارکت سومین نیروگاه هسته‌ای که توسط چین ساخته می‌شود به بیش از ۲۰ گیگاوات افزایش دهد.

یک ماه پیش وزیر جوان انرژی و منابع طبیعی در کابینه اردوغان، همچنین به این موضوع اشاره کرد که ترکیه می‌خواهد در تراکیا و در منطقه نزدیک به یونان نیز یک نیروگاه هسته‌ای دیگر بسازد. بیرقدار گفته که مذاکراتی با برخی کشورها برای نصب راکتورهای کوچک مدولار (SMR) انجام شده و این احتمال وجود دارد که رآکتورهای مدولار با ظرفیت ۵ گیگاوات نیز در این سیستم گنجانده شود.

چرا ترکیه به دنبال انرژی هسته‌ای است؟

یکی از مهمترین ضعف‌ها و مشکلات عمده ترکیه در مسیر توسعه اقتصادی، بحث انرژی و وابستگی کامل به واردات منابع سوخت است. دولت ترکیه به شکل رسمی اعلام کرده که هزینه کلی واردات منابع انرژی در سال ۲۰۲۲ میلادی، مبلغی معادل ۹۵ میلیارد دلار بوده که با توجه به سقوط ارزش لیره ترکیه در برابر دلار آمریکا، بسیار مبلغ کلانی است و چنین هزینه سنگینی، باعث شده که غول ترکیه بر زندگی اغلب شهروندان سایه بیاندازد. بنابراین اردوغان در چند سال گذشته، موضوع انرژی را به یک مساله و دغدغه مهم ملی و حماسی تبدیل کرده و تلاش می‌کند نام خود را به عنوان سیاستمداری ثبت کند که برای خودکفایی در حوزه انرژی گام تاریخی برداشته است. او روزی اعلام می‌کند که در کوهستان‌های استان‌های شرناخ، ماردین و دیاربکر نفت به آسمان فوران کرده و روز دیگر نیز می‌گوید که میادین نفتی کشف شده در سواحل دریای سیاه، به زودی گاز را به منازل مردم خواهند رساند. اما هیچکدام از این رویاها و وعده‌ها تاکنون محقق نشده اند و چنین به نظر می‌رسد که موضوع هسته‌ای نیز، پیش از آنکه یک مساله واقعی و حیاتی باشد، حاوی ژست‌های سیاسی و تلاش برای قدرت نمایی است. در عین حال، موضوعات مهم و حساسی همچون تامین سوخت هسته‌ای و چند و چون دفع زباله هسته‌ای نیز در ترکیه حل نشده و شواهد نشان می‌دهد که ترکیه با واردات سوخت هسته‌ای برای نیروگاه‌های خود، عملاً در مسیر خودکفایی نیز قرار نمی‌گیرد و همچنان وابسته خواهد بود.

موضوع مهم دیگری که ترکیه را به سمت استفاده از انرژی هسته‌ای و انرژی‌های تجدیدپذیر نظیر انرژی خورشیدی و بادی سوق داده، تلاش برای نزدیک شدن به استانداردهایی از میزان تولید کربن است. از آنجایی که ترکیه صاحب یکی از بی کیفیت ترین و بدترین زغال سنگ‌های جهان است، در مسیر توسعه اقتصادی و افزودن به شمار واحدهای صنعتی، هیچگاه نتوانسته به استانداردهای اروپایی کاستن از میزان تولید کربن، نزدیک شود.

در پایان باید به این اشاره کرد که هفتاد سال از عضویت ترکیه در پیمان نظامی ناتو سپری شده اما ترکیه برای خرید سامانه موشکی و احداث نیروگاه هسته‌ای، نمی‌تواند از آمریکا و دیگر قدرت‌های ناتو کمک بگیرد و ناچار است از دانش و تخصص روسیه و چین استفاده کند.