به گزارش خبرنگار مهر، سومین نشست «گپ سوره» با موضوع «قیام گرافیک؛ کندوکاوی بر گرافیک نوین انقلاب اسلامی پس از فتنه ۸۸ و بلوای ۱۴۰۱» عصر سه شنبه ۱۸ مهر با حضور مجتبی مجلسی طراح گرافیک و دبیر مجمع «طراحان آیه»، صابر شیخ‌رضایی طراح گرافیک و سیدعلی سیدان به عنوان مجری کارشناس در خبرگزاری مهر برگزار شد.
چرا قوی‌تر شده‌ایم؟
سیدعلی سیدان در مقدمه نشست گفت: ما بنا داریم علاوه بر طرح مباحث اساسی در مجله سوره، بحث حضوری نیز در مورد آن شکل دهیم چون معتقدیم انتشار یک مطلب کافی نیست و باید در میدانی که مطلب نوشته شده، جریانی راه بیفتد. در شماره چهارم مجله سوره که با مسعود نجابتی گفتگویی مفصل در مباحث گرافیک شده بود، قصد کردیم تا جلسه‌ای نیز با همین موضوع داشته باشیم. گرافیک نوین انقلاب اسلامی که نقطه عطف آن سال ۱۳۸۸ بود و همچنین جبهه فرهنگی انقلاب بعد از سال ۸۸ بود که پوست‌اندازی کرد ولی گرافیک خیلی بارزتر و روشن‌تر وارد میدان شد. تیتر مصاحبه آقای نجابتی «قوی‌تر شدیم» بود که می‌تواند مصداق کل نظام باشد اما در گرافیک شاهدیم هم به نسبت سایر مدیوم‌های فرهنگی و هم به نسبت جریان موجود و رقیب، خیلی قوی شده‌ایم. شاید روزی بود که تنها چند گرافیست داشتیم اما الان گرافیست‌هایی حرفه‌ای و ماهر داریم که کار می‌کنند.
وی تصریح کرد: تداوم این مسیر منوط به این است که نقاط قوت و ضعف‌مان را بشناسیم و ادامه مسیر دهیم، لذا لازم است در جلسه‌ای مرور یا روایتی بر این موضوع داشته باشیم که چرا قوی‌تر شدیم، داشته باشیم و این اوضاع چه اقتضایی برای ما خواهد داشت.
مجتبی مجلسی هنرمند طراح در پاسخ به اینکه آیا با گزاره «قوی‌تر شده‌ایم» موافق است یا خیر، گفت: مجبورم موافق باشم چون واژه‌ای جایگزین «قوی‌تر شدیم» پیدا نمی‌کنم. اوایل دهه هشتاد هر آنچه اتفاق در دنیای گرافیک و تجسمی اتفاق می‌افتاد در جبهه مقابل و روشنفکری بود و همه امکانات در اختیار آنها بود و ما کاملاً دچار خلاء بزرگی بودیم. آدم داشتیم اما با هم شبکه نبودند و جداگانه کار می‌کردند به ویژه در دهه ۸۰ که شاید تنها وبلاگ‌ها در فضای مجازی بودند. اما در سال ۸۸ تکانی به همه عرصه‌های فرهنگی هنری وارد شد و نهضت پوسترهای اسلامی در مشهد به راه افتاد؛ بچه‌های مشهد اتفاقی را رقم زدند که با همان امکانات کم (که حاکمیت نیز گرافیک برایش اهمیتی نداشت)، نهضت پوستر انقلاب آغاز به کار کرد و الگویی برای دیگر شهرها شد تا شاخه‌های این درخت شروع به بزرگ‌شدن و باردادن کردند که استاد نجابتی برای آن تعبیر «قوی‌تر شدیم» به کار بردند اما معتقدم باید واژه‌ای وسیع‌تر برایش پیدا کنیم.
چگونگی شکل‌گیری جبهه هنرمندان انقلابی
صابر شیخ‌رضایی هنرمند طراح فعال در جبهه انقلاب نیز در پاسخ به این پرسش توضیح داد: «قوی‌تر شدیم» که استاد نجابتی به کار بردند، عنوان جذابی است اما من هم نظر استاد مجلسی را قبول دارم چون نسبی است و می‌تواند میدان بازی داشته باشد. تاکید هم دارم که به اعتقاد من، «قوی‌تر شدیم» خطاب به جبهه هنرمندان انقلابی است و نه مدیران و مسئولان کشوری؛ چراکه اگر روی عملکرد نهادهای حاکمیتی ذره‌بین بگذاریم، به نظر من آنها با توجه به بودجه‌هایی که در اختیار دارند، ضعیف‌تر شده‌اند و نظام حاکمیت فرهنگی‌مان، کارنامه درخشانی ندارد. اگر بخواهم واقع‌بینانه نگاه کنم بین سال‌های ۸۴ تا ۸۷ بیشترین آمار جشنواره‌های ملی را داشتیم و در این رونق جشنواره‌ها، نسلی از بچه‌های جوان خودشان را محک زدند و نسلی از بچه‌ها در این فضا رشد کردند که حتی فضای روشنفکری و انقلابی از حمایت‌ها متنعم بودند.
وی اظهار کرد: به اعتقاد من خط کشی‌های سیاسی قبل از ۸۸ اتفاق افتاده بود اما جزیره‌های هنری جبهه انقلاب یکجا نبودند که بعد از اتفاقات سال ۸۸، دورهم جمع شدند و در واقع اتفاقات سال ۸۸ به کار ما ضریب داد و بچه‌های گرافیست در شهرهای مختلف ایران گردهم آمدند. تشکل‌ها کمی همسو شدند و از فعالیت‌های موازی جلوگیری شد و توانمندی‌های تخصصی و تکنیکی که در اختیار جبهه مقابل بود، در اختیار ما نیز قرار گرفت.
شیخ‌رضایی گفت: حفظ ویترین یکی از مواردی است که جریان روشنفکری معتقد به آن است. ما تکلیف‌مان مشخص است اما جبهه روشنفکران تکلیف‌شان روشن نیست و ما این دورنگی آنها را نداریم. با هر زاویه فکری که در جناح انقلاب هستیم، وفاق خوبی را شاهدیم؛ رویداد گرافیکی «برای ایران» مثال خوبی برای این موضوع بود.
چرا جریان‌های گرافیکی مثل «طوفان الاقصی» موفق شدند؟
مجلسی در ادامه گفت: هنرمند زمانی که اتفاقی را دوست داشته و جزوی از اندیشه‌اش بوده، شروع به کار می‌کرده است اما ما تا بخشی از دهه ۹۰ مجبور بودیم بچه‌ها را برای کار کردن هل بدهیم و مجبور بودیم اتفاق را برای آنها کاملاً تشریح کنیم. در اتفاقات سال ۱۴۰۱ بدنه‌ای که در طول این سال‌ها شبکه شدند و در کارگاه‌ها و کلاس‌ها یاد گرفته بودند، احتیاج به هل‌دادن نداشتند و بدون برنامه‌ریزی، شروع به تولید کردند تا جایی که حتی در «طوفان الاقصی» خودشان شروع به تولید کردند. این جریان به نظرم نشان‌دهنده پویایی و فعال‌بودن این بدنه است که خودش جلو می‌رود و کار خلق می‌کند. در بلوای ۱۴۰۱ به این نتیجه رسیدیم که جبهه انقلاب در شوک است و در موضع دفاع قرار گرفته است. ما در همان دوره بلوا رویداد کارگاهی کاملاً رسمی با عنوان «برای ایران» گذاشتیم تا نشان دهیم از کسی ترسی نداریم و این فضا را بشکنیم.
وی تصریح کرد: در این رویداد، به تولید اثر فکر نمی‌کردیم چون همه آثاری خلق کرده بودند و درک بزرگی را بین این بچه‌ها دیدیم و حتی به ما گفتند که این کارگاه را از وسط شهر اصفهان به جایی ببریم تا بحث امنیتش تأمین باشد اما ما گفتیم که این کار را نمی‌کنیم و در همان وسط شهر کارمان را انجام می‌دهیم. ۲۲ استاد درجه یک دعوت کردم بدون اینکه ۲ بار به آنها زنگ بزنم. اتفاق بزرگی در اصفهان رقم خورد در فضایی که دیوار به دیوار دانشگاه هنر اصفهان بود و دانشجویان در تحصن بودند.
دبیر مجمع «طراحان آیه» همچنین گفت: بدنه گرافیک انقلابی ما به جایی رسیده که خودشان، خودشان را تربیت می‌کنند و این در حالی است که نهادهای حاکمیتی زنده بودن و جریان داشتن این جمع و شبکه را درک نمی‌کنند.
شیخ‌رضایی درباره تحول در فرم و محتوای طرح‌های گرافیک گفت: هنر تایپ و تایپوگرافی نیازهای آنی بصری را رفع می‌کند مثل «طوفان الاقصی» که ضرب الاجلی جواب می‌دهد اما از همین حیث، خیلی آثار فاخری به دست نمی‌دهد. چون زبان تصویر زبان صریحی است، بیشتر به سمتش می‌روند، چیزی که زبان ما را از زبان روشنفکران جدا و شفاف کرد. رایج شدن آثار کاریکاتور و تصویرسازی در شهر در قالب پوستر و دیوارنگاره و پوسترهای شهری بعد از سال ۸۸ رواج پیدا کرد که از ارزش‌های ترکیب‌بندی و آموزه‌های دست نیافتنی، استفاده شد. همچنین نوشتار ما به لحاظ فرم هویتی پیدا کرد.
وی بیان کرد: در سال ۸۸ که فیلترینگ اعمال شد، ما بحث گرافیتی را جدی گرفتیم که زبان فرمی مستقلی را اجرا کنیم. رو به فضای گرافیتی آوردیم چراکه اساساً مدیوم دیوار، مدیومی جدی محسوب می‌شود. در آن دوره متوجه شدیم که گرافیک صرفاً دیزاین نیست و موشن‌گرافیک و دیگر مباحث فرمی نیز جدی گرفته شد.
ماجرای غنی‌شدن محتوایی پوسترهای جبهه انقلاب
مجلسی نیز درباره بحث فرم و تفاوت جریان انقلابی و روشنفکری گفت: در بحث فرم، تفاوتی بین جریان انقلاب و روشنفکری وجود دارد که ورود محتوا به پوستر بود. جریان روشنفکری پوستر را فرم می‌دانست اما جریان انقلابی به دلیل محتوای غنی که داشت، پوستر را غنی‌تر کرد. اوایل خاطرم است که خیلی در این مورد موضع گرفت اما قدرتمند نبود و جدی گرفته نشد و جریان انقلابی، زبان جدید پوستر را قوی‌تر ادامه داده است. ما از «خط» خوب استفاده می‌کنیم و جریان مقابل سعی دارد خط را از گرافیک جدا کند و تلاش بسیاری می‌کند ولی خوشبختانه ما استفاده از اتفاقات خلاق را خیلی محدود نکردیم و از تکنیک‌های خلاق برای جریان بهره گرفتیم.
نهادها شب امتحان یاد هنرمندان می‌افتند!
شیخ‌رضایی در ادامه بحث درباره سفارش کار و بحث مسئولیت‌پذیری توضیح داد: در مورد کار من، هر کسی نقدی دارد با من طرف است و من در مقابل اثر خودم مسئول هستم اما نهادها هم مسئولند که گاهی از سر مسئولیت خود شانه خالی می‌کنند یا خودشان را نقدپذیر نمی‌دانند. بنابراین باید بگوییم آب در جوی خود نیست. نهادهایی مثل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز معمولاً شب امتحان یاد هنرمندان می‌افتند و پروسه سفارش کار را رعایت نمی‌کنند. در اتفاقات نیز جریان مجاهد انقلابی به میدان آمدند که ما در خدمت‌شان بودیم و در فقدان سفارش‌دهندگان، این میدان خالی را پر کردند و خیلی کارها رقم خورد. در واقع نظام روابط، چرخه کامل و دوستی ندارد. ما جبهه انقلاب، در این فضا روشنگری می‌کنیم و یکسری کارهای دولتی است که همه تلاش‌های فردی بچه‌ها را از بین می‌برد. در واقع نگاهی نیست که قائل به استفاده از خرد جمعی باشد، این خلل در فضای جبهه انقلاب وجود دارد که در زمان شهادت حاج قاسم نیز شاهدش بودیم.
بحث نفوذ در فضای آکادمیک بحث پایانی نشست بود که در این مورد شیخ‌رضایی متذکر شد فضای دانشگاهی و حتی دانشگاه‌هایی مثل سوره و شاهد، نیروهای انقلابی و مؤمن پرورش نمی‌دهند.
وی گفت: این دغدغه وجود دارد که دانشگاه جبهه انقلاب تأسیس شود اما بچه‌های ما در کل کشور در دانشگاه‌ها پراکنده‌اند و مسأله مدیران خسته و ترسو هست که اتفاقی شکل نمی‌گیرد. در اتفاقات سال ۱۳۹۸ که تحریم «تجسمی فجر» از سوی برخی هنرمندان شکل گرفت، اکثریت افرادی که در دانشگاه‌ها فعال بودند این تحریم را اجرا کردند تا بتوانند از دانشجویان بهره ببرند و کاسبی کنند.
شیخ‌رضایی در پایان بیان کرد که درصدد راه‌اندازی جریان معلمی و نظریه‌پردازی برای جبهه انقلاب هستیم تا نیروهای انقلابی با شیوه صحیح و اصولی تربیت شوند.
نظر شما