نسل کشی با هتک حرمت فرهنگی در منازعات آذربایجان و ارمنستان

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: سید جواد طباطبایی راد کارشناس فرهنگی ارمنستان یادداشتی با عنوان «نسل کشی با هتک حرمت فرهنگی در منازعات جمهوری آذربایجان و ارمنستان» نوشته و آن را برای انتشار در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است.

مشروح متن این یادداشت را در ادامه می‌خوانید:

جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۲۰ میلادی به قصد آزادسازی جمهوری آرتساخ وارد جنگ با ارمنستان شد و در این جنگ توانست هفت شهر قره باغ را به تصرف خود درآورد و در اواخر سپتامبر ۲۰۲۳ کمتر از ۲۴ ساعت آرتساخ (قره باغ) را آزاد کرد و باعث آوارگی اجباری ارامنه در قره باغ کوهستانی در نتیجه سیاست پاکسازی قومی آذربایجان شد و بیش از صدهزار ارمنی مجبور به ترک وطن خود شده و به جمهوری ارمنستان پناهنده شدند. در این جنگ‌ها علاوه بر آوارگی ارامنه، میراث فرهنگی ارمنی آرتساخ مورد حمله قرار گرفت. در این حملات نه تنها ارزش‌های غیرمنقول، بلکه ارزش‌های میراث منقول نیز در این منطقه در خطر از بین رفتن است. موزه‌ها، بناهای تاریخی، بناهای فرهنگی، گورستان‌ها و آثار باستانی آسیب دیدند و در واقع جمهوری آذربایجان آثار باستانی و تاریخی که بخشی از هویت یک ملت است را هدف قرار داده و در اماکن ارامنه به دنبال برگزاری جشن «چند فرهنگی» است و به مردم می‌گوید به "قره باغ بیایید" و با این تبلیغات به دنبال این است که هویت فرهنگی ارامنه را به نام خودش و کشورش ثبت کند.

جعل تاریخ فرهنگی یک قوم توسط باکو

مناقشه بین ارمنستان و آذربایجان به چندین نسل بر می‌گردد که ریشه عمیقی در جغرافیا، قومیت، مذهب و ژئوپلیتیک دارد. برای ارمنستان، قره‌باغ کوهستانی بخشی از میراث آن‌ها با ارمنی‌های قومی- تاریخی است که منطقه پر از کلیساها و زیرساخت‌های ارمنی است. ارگ شوشا، که هم برای ارمنی‌ها و هم برای آذری‌ها مهم است، در وسط قره باغ کوهستانی قرار دارد.

منظره‌ای دیدنی از سنگ قبرهای ارمنی قرن شانزدهم و کلیسای مادر خدا در جبرائیل و گورستان ارامنه در روستای متس تاغر (یا بویوک تاگلار) از روی زمین پاک شده و کلیسای جامع غازانچتسوتس در شوشی گلوله باران شد. این بناها و سنگ‌ها گواهی برای نسل‌های ارمنی هستند که در آن عبادت می‌کردند و به آنها اهمیت می‌دادند. با از بین رفتن آنها نه فقط یک فرهنگ از بین می‌رود، بلکه هویت یک قوم هم در تاریخ مدفون می‌‎شود.

حال، باکو به دنبال جعل تاریخ فرهنگی یک قوم است که در آن، بناهای ارمنی با تاریخ و زمینه‌های جدیدی ایجاد و ارائه می‌شود. صومعه‌های قرن سیزدهمی دادیوانک (در ناحیه کلباجار) و گندزاسار (در استان مارتاکرت) هر دو نمونه‌های باشکوه و بارز معماری قرون وسطایی ارمنی هستند و حتی کتیبه‌های ارمنی بی‌شماری روی این ساختمان‌ها، خاچکارها و سنگ قبرها وجود دارد که به سرعت تغییر خواهد کرد (برداشتن سنگ‌های کتیبه‌ای ارمنی، همانطور که در دهه ۱۹۸۰ انجام شد).

الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان در فوریه ۲۰۲۱ اعلام کرد که این کتیبه‌های ارمنی جعلی هستند و به شکل اصلی خود «بازیابی» خواهند شد. رئیس جمهور اردوغان آشکارا از دولت آذربایجان در درگیری با ارمنستان به عنوان «آزادی سرزمین‌های اشغالی» و «حفاظت از میهن» آنها حمایت کرده است. برای ترکیه، پیوند آذری‌ها قومی و فرهنگی است، زیرا آنها ترک زبان هستند.

نسل کشی فرهنگی اول توسط عثمانی بیش از ۱۰۰ سال پیش توسط امپراتوری عثمانی در ارمنستان رخ داده که به دنبال آن غارت، تخریب، و تخریب اماکن ارامنه در سراسر ترکیه امروزی صورت گرفته است.

چشم انداز نسل کشی فرهنگی دوم، اکنون روی میز است. اکنون ارمنی‌ها به صورت آنلاین به تماشای این منظره می‌نشینند و محل به محل و بنا به بنای تاریخی تخریب شدنشان را می‌بینند و تحمل می‌کنند و کاری از دستشان بر نمی‌آید.

شواهد نشان می‌دهد که باکو با اعتماد به نفس فزاینده‌ای مناطق بازپس‌گیری شده را با هر تصویری که می‌خواهد، بازسازی می‌کند و در نهایت جشن «چندفرهنگی» را در اماکن ارامنه برگزار و به مردم می‌گوید: «به قره باغ بیایید» (خانه مسیحیان باستان). تاریخ نشانه می‌دهد که پاکسازی قومی به دنبال انواع تخریب فرهنگی رخ داده و شاید گورستان جلفا مصداق غم انگیز این ضایعه باشد. نابودی آثار تاریخی و هویت ارامنه با بی‌عملی و بی‌تفاوتی کسانی که ممکن بود از آن جلوگیری کنند، امکان‌پذیر شد. اکنون زمان آن است که جهان از فرهنگ ارمنی باقی مانده در قره باغ محافظت کند.

ماده ۴ کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه برای «حمایت از اموال فرهنگی در صورت درگیری مسلحانه» هرگونه اقدام خرابکارانه، سرقت یا اختلاس را ممنوع و اقدامات انتقام جویانه علیه اموال فرهنگی را ممنوع کرده است. پروتکل دوم لاهه در سال ۱۹۹۹ که به موارد منازعات غیر بین‌المللی (قومی) نیز اشاره می‌کند، هرگونه اقدام خصومت‌آمیز و تلافی جویانه در برابر ارث را که در ماده ۱۵ به عنوان یک جنایت بین‌المللی طبقه‌بندی شده است، ممنوع می‌کند. اقدامات تخریب میراث فرهنگی همچنین توسط چهار کنوانسیون و پروتکل بین المللی مصوب ۱۲ اوت ۱۹۴۹ در ژنو در مورد حمایت از قربانیان جنگ، قوانین و آداب و رسوم جنگ و همچنین توسط کمیسیون مربوطه حقوق بشر سازمان ملل متحد ممنوع شده است.

نتیجه گیری: تخریب میراث فرهنگی ارمنستان نه تنها تلاشی برای سلب حقوق مردم آرتساخ از جمله حق فرهنگ است، بلکه چالشی برای جامعه جهانی و تهدیدی برای صلح و امنیت می‌باشد. در دهه‌های اخیر، جامعه بین‌الملل به نمایندگی از سازمان ملل متحد، در واکنش به موارد مکرر تخریب عمدی اشیا فرهنگی در بعضی از کشورها، موضعی اتخاذ کرده که بر اساس آن، تخریب اشیا فرهنگی جنایت جنگی و مساوی با اقدامات تروریستی دانسته است.

انتظار می‌رود جامعه بین‌المللی از تمام ساختارهای بین‌المللی مرتبط و در درجه اول از کمیسیون ملی یونسکو بخواهد که گام‌های فوری و مؤثری برای ورود هیئت‌های بین‌المللی و کارشناسان مربوطه به سرزمین‌های اشغالی آرتساخ بردارند، تا اشیا و آثار تاریخی و فرهنگی ارمنستان که تحت کنترل آذربایجان است را مورد ارزیابی قرار داده و این آثار را تحت حفاظت بین المللی قرار دهند و از حذف آثار باستانی ارامنه که بخشی از هویت یک ملت است، جلوگیری به عمل آورند.