سکوی پرتابی به نام «سام و نرگس»/ قصه دردهایی که موسیقی شد

خبرگزاری مهر -گروه هنر-علیرضا سعیدی؛ کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می‌کند با انتخاب عناصر، فرم‌ها و چینش‌ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته‌سنج، اندیشمندانه و حساب‌شده پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می‌شود که بیننده را از اساس از یک اثر تصویری دور می‌کند.

آنچه بهانه‌ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره‌سازترین موسیقی‌های مربوط به برخی برنامه‌ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آن‌ها برای ما در هر شرایطی می‌تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره‌بازی پس از آغاز و انتشار در نوروز ۱۴۰۰ و استقبال مخاطبان از آن، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره‌بازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهن‌مان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال‌هایی که حال‌مان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.

«خاطره‌بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به‌صورت هفتگی می‌توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آن را دنبال کنید.

در صد وچهارمین شماره از این روایت رسانه‌ای به سراغ موسیقی تیتراژ فیلم سینمایی «سام و نرگس» به کارگردانی ایرج قادری، آهنگسازی بابک بیات و خوانندگی حمید حامی رفتیم که نه تنها دربرگیرنده مؤلفه‌های ارزشمندی در حوزه آهنگسازی بود بلکه به نوعی سکوی پرتابی برای خواننده توانمندی به نام حمید حامی شد که توانست با اتکا به یک صدای متفاوت و فنی و البته همراهی یک آهنگساز مؤلف به نام بابک بیات خود را به عنوان یکی از خوانندگان مهم موسیقی پاپ ایران معرفی کند.

فیلم سینمایی «سام و نرگس» به نویسندگی و کارگردانی ایرج قادری و تهیه کنندگی مرتضی شایسته محصول سال ۱۳۷۹ سینمای ایران است که به نوعی اولین بازی محمدرضا گلزار که تا آن زمان عضوی از گروه موسیقی «آریان» بود، محسوب می‌شود. فیلمی همچون سایر آثار پس از انقلاب ایرج قادری که در بستری ملودرام و عاشقانه روایت می‌شد؛ فیلمی محصول سینمای بدنه که در زمان خود توانست به یکی از مهم‌ترین و پرمخاطب ترین آثار سینمایی مورد توجه قرار گیرد.

داستان فیلم «سام و نرگس» حول محور ۲ رفیق صمیمی به نام سام و عبد می‌گذرد. مسیری که با گذشت زمان سام به نرگس، خواهر عبد علاقه‌مند می‌شود. عبد که قهرمان ورزشی می‌شود از سام چاقویی را به عنوان هدیه دریافت می‌کند و وقتی با چاقو ژست می‌گیرد ابی عکاس از او عکس می‌گیرد. بعد از مدتی مشخص می‌شود که ابی عکاس هم به نرگس علاقه‌مند شده است، به همین دلیل برای انتقام از سام ماجرای علاقه‌مندی او را به نرگس، برای عبد تعریف می‌کند. عبد عصبانی به دیدار سام می‌رود و آن جا به جای سام، خود را با چاقو مجروح می‌کند که منجر به فوتش می‌شود. سام در این میان قاتل شناخته می‌شود و حکم اعدامش صادر می‌شود. اما روز عروسی ابی و نرگس، با دیدن عکس عبد، واقعیت مشخص شده و پدر نرگس روز اعدام سام، او را می‌بخشد.

محمدرضا گلزار، نوشین حسین خانی، محمود کاکاوند، اسماعیل شنگله، اکرم محمدی، پوراندخت مهیمن، لیدا جوادی، امید امیدفر، هادی مهدی کیا، محمد حق دل، توحید اصلان زاده، بیتا توکلی بازیگران این فیلم سینمایی بودند.

اما یکی از مؤلفه‌های مهمی که در بهتر دیده شدن این فیلم سینمایی فارغ از جذابیت‌های محتوایی و داستانی اش توانست نقش مؤثری ایفا کند، حضور آهنگساز شناخته شده و مولفی به نام بابک بیات بود که بدون هیچ اما و اگری هنوز که هنوز است جانشینی ندارد و از او می‌توان به عنوان یکی از ارزشمندترین و گرانمایه ترین هنرمندانی در عرصه موسیقی یاد کرد که چه در حوزه ساخت موسیقی فیلم، چه در حوزه آهنگسازی و چه در حوزه استعدادیابی و معرفی آنها به جریان حرفه ای موسیقی از هنرمندان بی بدیل این عرصه به حساب می‌آید. هنرمندی که آثارش همواره جزو شنیدنی‌ترین و مهم‌ترین ملودی‌هایی بوده که هم مخاطبان خاص و هم عموم ذایقه شنیداری مخاطبان با آن ارتباط برقرار کرده اند.

مسیری بسیار هدف مند و کارشناسانه که موجب ظهور و بروز استعدادهایی شد که از آثارشان به راحتی نمی‌توان عبور کرد. آثاری که به دلیل استفاده به جا و درست از ترانه و ملودی در خوانش یک اثر موسیقایی توانستند خود را به عنوان ماندگارترین‌ها معرفی کرده و تبدیل به جریان مهمی در فرآیند تولید آثار موسیقایی شوند. چارچوبی که یکی از آنها دقیقاً از پس ساخت موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «سام و نرگس» با حضور خواننده ای به نام حمید حامی آغاز و این هنرمند را به عنوان یکی از متفاوت‌ترین خوانندگان موسیقی پاپ معرفی کرد.

یکی از رسانه‌ها درباره حضور بابک بیات به عنوان آهنگساز فیلم سینمایی «سام و نرگس» نوشته بود: «فیلم «سام و نرگس» آخرین فیلمی بود که نام بابک بیات را به عنوان آهنگساز بر پرده‌های سینمای ایران به تصویر کشید. آهنگسازی که بدون تحصیلات آکادمیک برای بیش از یکصد فیلم سینمایی، تئاتر و سریال تلویزیونی موسیقی نوشت و آثار سینمایی اش در چندین جشنواره بین المللی جایزه گرفت. او علاوه بر موسیقی متن، درحمید حامی: در آن برهه زمانی همه چیز دست به دست هم داد که صدای من و دردهایی که در آن روزگار داشتم، دردهای بابک بیات و دردهای اهورا ایمان منجر به تولید قطعه «دلم گرفت» شود موسیقی ترانه، موسیقی کودک و موسیقی همراه صدای شاعر آثاری جاودان خلق کرد و در این عرصه‌ها، نامش همراه ایرج جنتی عطایی و شاملو در تاریخ هنر معاصر ایران و جهان ماندگار شد. سام و نرگس آخرین ساخته سینمایی او و نخستین اثرش با صدای خواننده‌ جوان و توانمندی بود که با نام هنری حامی به دوستداران موسیقی ترانه‌ ایران معرفی کرد.

موسیقی بابک بیات علاوه بر استحکام، ترکیب بندی و حجم، همواره توانسته ارتباط عاطفی عمیقی با مخاطب برقرار کند و این می‌تواند رمز موفقیت او باشد آن هم در حالی که اصولاً فرهنگ موسیقایی عامه ایران موسیقی ارکسترال را سخت می‌پسندد و درک می‌کند اما موسیقی‌های بیات کاملاً بر عکس است؛ با وجود این خاصیت به لایه‌های عمیق احساس و عواطف مخاطب ایرانی چنگ می‌زند. این موضوع احتمالاً ریشه در تفکر و ایدئولوژی موسیقی دارد که می‌گوید: ترانه، درد مردم یک اجتماع است». این ترکیب موسیقی بیات را تبدیل به یک موسیقی مدرن ایرانی کرده که می‌تواند همپای زمانه و مخاطبان حرکت کند. او دوازده بار برای موسیقی متن فیلم‌هایش کاندیدای دریافت سیمرغ بلورین شد و سه بار برای «عروس»، «سرزمین خورشید» و «مردی شبیه باران» این جایزه را گرفت. «بابک بیات» را می‌توان یکی از مهم‌ترین آهنگسازان فیلم در تاریخ جشنواره فیلم فجر دانست.»

اما بی تردید یکی از خوانندگانی که توانست به واسطه توانایی‌های فردی و حمایت خوب بابک بیات خود را به خوانش موسیقی تیتراژ فیلم «سام و نرگس» به جامعه موسیقی ایران معرفی کرد و تا سال‌ها نیز در مارکتینگ این موسیقی باقی بماند حمید حامی بود. خواننده ای که اگر فرآیند اقتصادی موسیقی کشورمان مسیر بهتری را برای تولید آثار موسیقایی با کیفیت و غیرسرگرم کننده باز می‌کرد همچنان می‌توانست به عنوان یکی از پرمخاطب ترین های این عرصه عرض اندام کند. شرایطی که هنوز برای خود طرفدارانی دارد و هر از چندگاهی در رسانه‌ها خبر از برگزاری کنسرت این خواننده مؤلف و صاحب سبک منتشر می‌شود.

حامی با خواندن تک آهنگ «دلم گرفت» در فیلم سینمایی «سام و نرگس» بود که برای خود طرفداران بسیار زیادی پیدا کرد و شرایطی را فراهم ساخت که توانست اقدام به انتشار آلبوم «دو نیمه رؤیا» به آهنگسازی بابک بیات کند. آلبومی عاشقانه با اشعار اهورا ایمان و بابک صحرایی که در زمان انتشار خود سر و صدای زیادی به پا کرد و منجر به حضور و استمرار خواننده ای شد که تونالیته صدای او آمده بود تا حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشد؛ صدایی که اگرچه تهیه کنندگان حوزه موسیقی در این سال‌ها آن چنان که باید به این جنس صدای استاندارد و مطلوب اهمیت چندانی نمی‌دهند اما هرچه هست دارای استانداردها و مؤلفه‌های ارزشمندی است که ای کاش می‌توانست در مسیر کنونی تولیدات عرصه موسیقی حضور پررنگ‌تری داشته باشد.

این خواننده موسیقی پاپ که روزهای پیش رو در تدارک برگزاری تازه‌ترین کنسرت‌های خود است، چندی پیش بود که در یک گفتگوی رسانه‌ای پیرامون حضورش در موسیقی تیتراژ فیلم سینمایی «سام و نرگس» گفت: با توجه به صحبت‌هایی که از قبل انجام گرفته شده بود به منزل مرحوم بابک بیات رفتم. در آن زمان وی مشغول ساخت موسیقی «سام و نرگس» بود. البته موسیقی تیتراژ را هم یکی از شاگردان ایشان خوانده بود که آقای بیات چندان از کیفیت خروجی آن راضی نبود. اما چون او خانواده من را می‌شناخت و با آنها دوستی زیادی داشت همواره دلش می‌خواست تا به من در حوزه موسیقی کمکی کند. بنابراین از من خواست تا به صورت تمرینی این تیتراژ را برایشان بخوانم. تمرین برای این موسیقی از ساعت ۲ تا ۵ بامداد همان روز و در ادامه ساعت ۸:۳۰ صبح در استودیو دنبال شد. شرایطی که در نهایت منجر به تولید قطعه نهایی موسیقی تیتراژ «سام و نرگس» با عنوان «دلم گرفت» شد و فضایی را فراهم ساخت که پس از پخش این قطعه من به مردم و جامعه هنری کشور معرفی شوم.

وی در مسیر این گفتگوی رسانه‌ای بود که در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا فیلم «سام و نرگس» شما را به مردم معرفی کرد یا موسیقی بابک بیات و خوانندگی مسیر مؤثری برای معرفی هرچه بیشتر فیلم به مردم شد، اظهار کرد: من با این دیدگاه دوم بیشتر موافقم چرا که از ساخت موسیقی گرفته تا ترانه اهورا ایمان مجموعه درجه یکی هستند که منجر به بهتر شنیده شدن این آهنگ به خوانندگی من شدند. به اعتقاد من در آن برهه زمانی همه چیز دست به دست هم داد که صدای من و دردهایی که در آن روزگار داشتم، دردهای بابک بیات و دردهای اهورا ایمان منجر به تولید قطعه «دلم گرفت» شود.

وی در گفتگوی رسانه‌ای دیگری بود که درباره نحوه حضور تعداد محدودی از خوانندگان در موسیقی تیتراژ سریال‌ها و آثار سینمایی گفت: واقعیت این است که برای انتخاب خواننده تیتراژ، فقط و فقط شخص آهنگساز باید تصمیم بگیرد. اگر مرحوم بابک بیات زنده بود و روی این موضوع پافشاری می‌کرد، قطعاً هنرمندانی که کار فاخر تولید می‌کنند، شرایط بهتری در این حوزه داشتند، اما حالا متأسفانه تیتراژ سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی بیش از آنکه یک اثر هنری به‌حساب بیاید، یک تیزر تبلیغاتی برای عواملش شده است که یکی از این عوامل خواننده است.

حامی تصریح کرد: خواننده‌ای که می‌تواند به‌واسطه خواندن یک تیتراژ یا چند کار میانی برای یک سریال یا فیلم، کنسرت‌های یکی‌دو سال آینده‌اش را تضمین کند، سرمایه‌گذاری می‌کند و با خرید تیتراژها خودش را بر سر زبان‌ها می‌اندازد. جالب اینکه در این فضا تهیه‌کنندگان و کارگردان‌ها هم روی درآمدی که از فروش تیتراژ اثر تصویری‌شان دارند، حساب می‌کنند! یعنی در این میان تیتراژ که قرار بود یک اثر هنری تلفیقی باشد که به رشد هر ۲ هنر کمک کند، تضمینی برای بقای خواننده در دنیای موسیقی و منبع درآمدی برای تهیه‌کننده و کارگردان‌های سینما شده است.

به هر ترتیب موسیقی تیتراژ فیلم سینمایی «سام و نرگس» یکی از جریان‌سازترین آثار موسیقایی مرتبط با تیتراژهاست که توانست تا حد زیادی در ارتقای سطح کیفی تولید تک آهنگ‌ها و آثار موسیقایی آن روزگار به ویژه در حوزه موسیقی پاپ به عنوان یکی از مهم‌ترین ها مطرح شود. شرایطی که متأسفانه در سال‌های اخیر به پررنگی روزهای درخشان موسیقی پاپ بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیست و می‌توانست در صورت توجه بیشتر در موقعیت بهتری قرار گیرد.