مازوت، بنزین یا خودروی فرسوده؛ کدام متهم گلوی تهران را می‌فشارد؟

به گزارش خبرنگار مهر، پاییز و زمستان اوج آلودگی هوا به خصوص برای کلان شهرها است. این شرایط موجب شده است تا نهادها و سازمان‌ها یکدیگر را مقصر بدانند، اگرچه سال‌های گذشته بعضی دلیل این امر را استفاده از بنزین نا مناسب می‌دانستند اما ابتدای آذر امسال، جعفر سالاری نسب، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در رابطه با این موضوع گفت: بنزین و گازوئیل توزیع شده در تهران همه با استاندارد یورو ۴ است و عدد اکتان بنزین تهران ۹۲ است، حتی گازوئیل مورد استفاده در نیروگاه‌های تهران نیز استاندارد یورو و میزان گوگرد آن کمتر از ۱۰ ppm است.

حمیدرضا سهرابی، کارشناس انرژی و عضو هیات مدیره انجمن صنفی CNG هم در این زمینه گفته بود، آلایندگی هوا و منابع آلاینده در تمامی فصول وجود دارد، اما در فصول سرد با تغییرات جوی و بحث وارونگی هوا شاهد تشدید آلودگی هوا در کلانشهرها هستیم. در ایران نیز موضوع آلایندگی کلانشهرها بحران جدی در دو دهه اخیر بوده و سال به سال هم تشدید می‌شود. ضمن آنکه منابع آلاینده شامل صنایع، نیروگاه‌ها، مصارف خانگی و حمل‌و نقل است اما سهم هر بخش در آلایندگی هوا، سهمی متفاوت است.

به گفته این کارشناس انرژی سهم مصارف خانگی با توجه به مصرف گاز در خانه‌ها در مقایسه با دیگر بخش‌ها در آلایندگی هوا، سهمی ناچیز است، زیرا صنایع و نیروگاه‌ها نیز در طول سال از سوخت گاز برای فعالیت بهره می‌برند اما با توجه به ناترازی گاز در فصول سرد، مصرف گازوئیل و مازوت، با بخشی از مصرف گاز آنها جایگزین می‌شود که بسته به میزان گوگرد و کیفیت آنها، آلایندگی‌های محلی ایجاد می‌کنند.با این‌حال، اگر سهم آلایندگی منابع مختلف را در سطح کلان و نه به صورت محلی، بررسی کنیم، بیشترین سهم آلایندگی هوا مربوط به بخش حمل و نقل است که این سهم بیش از ۷۰ درصد است و تنها حدود ۳۰ درصد از آلایندگی هوا به بخش‌های غیر حمل و نقل مثل نیروگاه‌ها، صنایع و مصارف خانگی و غیره بازمی‌گردد.

نیروگاه‌های پایتخت از مازوت استفاده نمی‌کنند، در شهرستان چطور!

در همین حال استفاده از مازوت مساله دیگری است که به آن زیاد پرداخته می‌شود و بسیاری آن را علت اصلی این ماجرا می‌دانند. ناصر اسکندری معاون راهبری تولید شرکت مادر تخصصی برق حرارتی پیشتر در این باره به خبرنگار مهر گفته بود: استاندارد ملی ابلاغ شده برای سوخت با مازوت زیر ۰.۸ است در حالی که سوخت تحویلی به نیروگاه‌ها بیش از ۳ تا ۴ درصد مازوت دارد. از سوی دیگر مدیر عامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی اعلام کرده بود: در استان تهران و البرز مصرف مازوت در نیروگاه‌ها انجام نمی‌شود؛ ضمن اینکه بنزین و گازوئیل توزیعی با استاندارد یورو است.

سالاری‌نسب اضافه کرد که کیفیت این سوخت‌ها را سازمان ملی استاندارد در پالایشگاه‌ها و جایگاه‌های سوخت مورد بررسی قرار می‌دهد و بنابراین استانداردها رعایت می‌شود. مدیر عامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در حالی مدعی چنین موضوعی شده که سازمان ملی استاندارد چند سالی است که استاندارد بنزین و گازوئیل ارائه نکرده است.

با کاهش دما و افزایش مصرف گاز در بخش خانگی همواره کارخانه‌های بزرگ و صنایع و حتی نیروگاه‌ها برای جلوگیری از تعطیلی ناگزیر از استفاده از سوخت‌های مایع یعنی گازوئیل و مازوت هستند. چند روزی است که هوای تهران ناسالم است و حتی مدرسه‌ها نیز تعطیل شده اند، این در حالیست که شرکت پخش فرآورده‌های نفتی مازوت سوزی در تهران را رد می‌کند. آلودگی هوا پیش از اوج سرما (۱۵ آذر _۱۵ دی) به حدی رسید که معاون استاندار تهران اعلام کرد «به دلیل آلودگی هوا کارکنان دستگاه‌های دولتی دارای بیماری‌های قلبی و عروقی، بیماری‌های زمینه‌ای، تنفسی و خودایمنی و خانم‌های باردار در صورت موافقت دستگاه می‌توانند روز دوشنبه از ظرفیت دورکاری استفاده کنند.»

با توجه به اینکه در هیچیک از نیروگاه‌های تهران از مازوت استفاده نمی‌شود، علی زیار قائم مقام مدیرعامل شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی سال گذشته به مهر گفته بود: بخشی از آلودگی هوا می‌تواند ناشی از سوخت مازوت باشد، اما نمی‌توان همه مشکلات را ناشی از سوخت مازوت دانست زیرا ذرات معلق در هوا کمتر از ۲ میکرون هستند که نمی‌توانند منشأ سوختی داشته باشند. مثلاً گاز به عنوان سوخت پاک در زمستان و استفاده از بخاری‌های گازی تولید آلودگی می‌کند.

به گفته قائم مقام مدیرعامل شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی اکنون نفت گاز در شبکه حمل و نقل کلان شهرهایی مانند تهران توزیع می‌شود که یورو ۴ و یورو ۵ است و در شهرهایی که به لحاظ زیست محیطی شرایط مناسب دارند از گازوئیل با گوگرد بیشتر استفاده می‌شود.

ساختمان‌های بلند و تنفس سخت

بر اساس آمار رسمی، در بازه ۵ ساله ۷۵ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست داده‌اند. این در شرایطی است که طبق پژوهش‌های انجام شده در تهران تراکم ساختمانی یکی از عوامل تعیین‌کننده در ایجاد آلودگی هوا بوده و پایه‌گذار این بلندمرتبه‌سازی، انحصار زمین و عدم گسترش محدوده شهری است.

فرسودگی خودروها و ناوگان حمل و نقل متهم اصلی آلودگی هوا

در نهایت آخرین گزینه مربوط به آلودگی هوا فرسودگی ناوگان حمل و نقل عمومی بوده که در این خصوص آمار و ارقام ضد و نقیضی ارائه می‌شود. سال ۹۸ عیسی کلانتری، رئیس پیشین سازمان حفاظت محیط زیست کشور اظهار کرده بود، براساس آخرین گزارش رسمی فرمانده نیروی انتظامی که برای وزارت کشور و سازمان حفاظت محیط‌زیست ارسال شد، ۸۷ درصد مینی‌بوس‌ها، ۸۱ درصد موتورسیکلت‌ها، ۷۳ درصد اتوبوس‌های درون‌شهری، ۶۰ درصد کامیون‌ها، ۵۸ درصد تاکسی‌ها، ۴۴ درصد اتوبوس‌های برون‌شهری، ۲۷ درصد وانت‌ها و ۴ درصد سواری‌های کشور اسقاطی بوده که ۸۰ درصد خود این سواری‌ها هم غیراستاندارد هستند. با این حجم از وسایل نقلیه اسقاطی طبیعی است هوای سالم نداشته باشیم. در هیچ جای جهان، شما چنین آماری نمی‌بینید. این آمار نشان از یک فاجعه برای هوای پاک کشور دارد. این ناوگان فرسوده اگر بهترین بنزین‌های جهان را هم مصرف کند باز هم آلایندگی بالایی دارد. ۴ درصد سواری‌ها اسقاطی هستند اما حداقل ۸۰ درصد خودروهای سواری از استاندارد لازم برخوردار نیستند. اینکه گفته می‌شود ۶۱ درصد ذرات معلق برای منابع متحرک و ۸۳ درصد گازهای آلاینده برای صنایع متحرک است در واقع این خودروها نفس مردم ایران را بریده‌اند. متأسفانه صنعت خودرو لوس بار آمده و بازار را به‌شکل انحصاری در اختیار دارد. واردات خودرو ممنوع است و هر محصول با هر سطح استاندارد و کیفیتی تولید شود بازار فروش دارد. جایگزینی هم به‌دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های ارزی وجود ندارد؛ به‌عنوان مثال ۸۱ درصد موتورسیکلت‌ها باید جایگزین شوند یعنی از ۱۱ میلیون، ۹میلیون و ۵۰۰ هزار موتورسیکلت فرسوده و اسقاطی هستند. از سوی دیگر هر موتورسیکلت فرسوده کاربراتوری به اندازه ۸خودرو سواری آلودگی ایجاد می‌کند. وقتی این میزان آلودگی موتورسیکلت مورد محاسبه قرار گیرد عدد بزرگی می‌شود.

در ادامه این موضوع باید به سخنان داریوش گل علیزاده رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست اشاره کرد که اواخر شهریور ماه عنوان کرد، تاکنون در کشور ۲۶ میلیون خودرو شماره گذاری شده که از این تعداد حدود ۷ میلیون خودرو به سن فرسودگی رسیده اند، همچنین ۱۲.۵ میلیون موتورسیکلت شماره گذاری شده که حدود ۱۰ میلیون از آنها فرسوده اند و عموماً نیز کاربراتوری هستند، سن فرسودگی موتورسیکلت ۶ سال تعیین شده است و سن فرسودگی خودرو هم نیز متفاوت است مثلاً سواری ۲۰ سال و عمومی ۱۰ سال در نظر گرفته شده است.

به گفته گل علیزاده شرایط خودروهای ناوگان حمل و نقل عمومی وضعیت بغرنجی دارند زیرا بیش از ۸۶ درصد آنها به سن فرسودگی رسیده اند که ضمن آلایندگی بالاتر نسبت به خودروهای نو، سوخت بیشتری هم مصرف می‌کنند.

وی تاکید کرد، سهم خودروها به عنوان منابع متحرک در انتشار آلاینده‌ها از لحاظ ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در تهران حدود ۶۰ درصد است، از این منابع متحرک خودروهای دیزلی شامل اتوبوس، کامیون و مینی بوس، بیش از ۳۰ درصد از سهم منابع متحرک را به خودشان اختصاص می‌دهند. بر اساس آنالیزی که انجام شد بیش از ۷۰ درصد ذرات معلقی که در هوا منتشر می‌شود از جنس دوده است که نشان می‌دهد میزان گوگرد سوخت نفت و گاز بالا است در هوا به ذرات معلق دوده تبدیل می‌شود که شاخص آلودگی در کلانشهرها را تشکیل می‌دهد.

با توجه به شرایط پیش رو به نظر می‌رسد دولت باید راهکار جدیدی را در نظر بگیرد تا هر یک از ارگان‌ها دیگری را متهم به آلودگی و افزایش انتشار ذرات معلق در هوا نکنند. مهمترین راه می‌تواند استفاده کمتر از مازوت آن هم در شرایط اضطرار و خروج خودروهای فرسوده از حمل و نقل عمومی و جایگزینی خودروهای جدید باشد. حال باید دید راهکار دولت برای برون رفت از این وضعیت چیست و توپ آلودگی هوا همچنان از زمینی به زمین دیگر پاسکاری می‌شود؟