در هر یک از دورانهای تاریخ، معماری تحول و تغییری اساسی یافت به طوری که در هر دوران وارد مرحله جدیدی از پیشرفت و توسعه می‌شد. در دوران فاطمی‌ها سبکی خاص و جدید وارد معماری اسلامی شد و آثار معماری پیشرفته و زیبایی در این دوران بنا شد که می‌توان به تأسیس شهر قاهره به صورت مربع اشاره کرد که دارای دو قصر بزرگ شرقی و قصر کوچک غربی بود و با توجه به اینکه پایتخت خلافت فاطمی‌ا قرار گرفت، مسجد جامع الازهر به دستور خلیفه فاطمی معزالدین الله در آن تأسیس شد.
در دوران ایوبیها نیز استفاده از خط نسخ در معماری پدید آمد و بنابراین از این خط در کتابت آیات قرآن و غیر آن استفاده می‌کردند. در این دوران هنر معماری ایوبی با ساخت گلدسته توسعه یافت، بویژه اینکه امکانی برای اسکان صوفیها چون خانقاه در کنار مدارس دینی تأسیس شد که بر روی سردر و بخشهای مختلف آن آیاتی از قرآن حک می‌کردند.
مسجد بیبرس، مدرسه، ضریح و بیمارستان سلطان قلاوون، مسجد ماردانی، مدرسه و مسجد سلطان حسن از مهمترین آثار معماری اسلامی در دوران ممالیک به شمار می‌روند که سعی داشتند به بهترین شکل ممکن آنها را انواع هنر اسلامی بیارایند.
اما هنر معماری اسلامی در دوران سلاجقه از عناصر ترکی بهره‌مند می شد که نمونه آن در مسجد جمعه اصفهان و مسجد جمعه قزوین به عنوان شاهکار هنری این دوران دیده می شود که توسط نظام الملک ساخته شد.
در دوران مغولها حکام مسلمان مغول در هند به معماری اسلامی اهمیت می‌دادند. از این رو با تزئینات اماکن و بناهای اسلامی به تبلیغ اسلام می‌پرداختند که تاج محل مهمترین و مشهورترین هنر معماری اسلامی در هند به شمار می‌رود که پس از آن می‌توان به مسجد ایاصوفیه در ترکیه اشاره کرد که در عصر خلافت عثمانی ساخته شد و یا مسجد بایزید دوم در ترکیه که در جهان از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار است.
عوامل بسیاری در روند پیشرفت معماری اسلامی تأثیرگذار بودند که نمی‌توان از کنار آنها براحتی گذاشت، چه بسا که پیشرفت و ترقی هنرمعماری اسلامی مدیون این عوامل بوده است. از جمله این عوامل آب و هوای مناسب بود که در آنها تأثیر بسزایی داشت به طوری که آب و هوای معتدل، کمی باران، زمین هموار و قرار گرفتن در جای مناسب سبب جلوگیری از فرسایش اماکنی می‌شد که هنر معماری اسلامی در آنها به کار می‌رفت. بنابراین مسلمانان به این امر توجه بسیاری می‌کردند.
از سوی دیگر عوامل اقتصادی تأثیر فراوانی در توسعه هنر معماری اسلامی داشت، چرا که وضعیت اقتصادی مناسب و توزیع ثروت باعث استفاده از سبکهای نوین و وسایل و ادوات جدید می‌شد که بیشتر خلفا و حکام سعی می‌کردند از خزائن کشور به منظور ساخت و ساز کاخها و قصرهای مجلل و فاخر بهره‌مند شوند و اینگونه در توسعه معماری اسلامی گامی مهم بردارند.
مسئله دین و التزام به تعالیم دینی مسلمانان تأثیر بسزایی در نحوه ساخت خانه‌ها و اماکن مختلف داشت، بویژه ساختمانها باید به گونه‌ای ساخته می‌شد که شرایط جدا شدن زنان و مردان را از یکدیگر فراهم آورد و باعث شود که خانه‌ها از دو طبقه ساخته شوند.
این عوامل منجر شدند تا مسلمانان نمونه‌ای از معماری اسلامی خاص را ابداع و یا برخی از آنها را از غربیها اخذ کنند و اینگونه هنر معماری اسلامی را حفظ و بر آن ارج نهند تا جاییکه غرب از هنر معماری اسلامی و آثار اسلامی بهره گرفته و از آن استفاده کرد و سپس مسلمانان از شیوه های غربی استفاده کردند البته به حفظ سبک و سیاق معماری اسلامی.
نظر شما