خبرگزاری مهر، گروه استانها - بهرام قربانپور: مادربزرگ دیگ بزرگ را از گوشه تاریک انباری برداشت و با آب حوض حیاط شست و شو داد و روی اجاق هیزمی گذاشت؛ گونی برنج تازه ای که چند ماه پیش حاصل دسترنجش را از برنج زار درو کرده بود داخل دیگ بزرگ ریخت و داخل آن آب و نمک اضافه کرد تا برای مهمانی امشب برنج اصیل گیلانی طبخ کند.
قصه خانه مادربزرگ
بچه‌ها و نوه‌ها یکی پس از دیگری حیاط قشنگ مادربزرگ را تزئین می‌کنند، پدربزرگ هم که برای خرید به بازار رفته بود با همان دوچرخه قدیمی و زنبیل حصیری و کلاه نمدی اش به خانه بر می‌گردد و هندوانه بزرگی را که از بازار دشت کرده بود داخل حوض می‌اندازد.
دختران خانه هر کدام مشغول کاری هستند یکی چای دم می‌کند، آن یکی حیاط را آب و جاروب می‌کند این یکی هم نشسته کنار گهواره برای «یلدا» لالایی می‌خواند.
پسران خانه هم کنار حیاط روی آلاچیق چوبی کنار سر صحبت را با پدربزرگ باز کردند و «آقاجان» هم برایشان از گرم و سرد روزگار می‌گوید. اینها نمای از خاطرات گذشته پدر و مادرهایمان از شب یلدا است.
همه چیز برای یک مهمانی باشکوه برای «یلدا» فراهم است، مهمانی که از رفتن پاییز و آمدن زمستان خبر می‌دهد، مهمانی که در ادبیات و اقوام مختلف به نام‌ها و آداب گوناگون مرسوم است. از یلدا گرفته تا شب چله، و در هر کوی و برزنی از این سرزمین پهناور رسم و رسومات خاصی برای شب چله تقریر شده است.
در گیلان هم یلدا و شب چله دارای آداب و رسوم خاصی است که از مهم‌ترین آن می‌توان به نوع خوراکی که در این شب سرو می‌شود اشاره کرد.
«هندوانه» پای ثابت شب یلدای گیلانی‌ها است آنها معتقدند که هرکس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمی‌کند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد.
«آوکونوس» (آو = آب و کونوس = ازگیل) یکی دیگر از خوردنی‌های رایج گیلان در شب یلدا است که به روش خاصی تهیه می‌شود. در فصل پاییز، ازگیل خام را در خمره می‌ریزند، خمره را پر از آب می‌کنند و کمی نمک هم به آن می‌افزایند و در خمره را می‌بندند و در گوشه‌ای خارج از هوای گرم اتاق می‌گذارند. ازگیل سفت و خام، پس از مدتی پخته و آبدار و خوشمزه می‌شود.
آو کونوس در اغلب خانه‌های گیلان تا بهار آینده یافت می‌شود و هر وقت هوس کنند ازگیل تر و تازه و پخته و رسیده و خوشمزه را از خمره بیرون می‌آورند و آن را با گلپر و نمک در سینه‌کش آفتاب می‌خورند.
سنت‌ها در بند تجمل گرایی
مردمان گیلان زمین آداب و رسوم دیگری نیز برای این شب دارند که در اکثر مناطق این استان انجام می‌شود، یکی دیگر از آداب و رسوم این شب که در اکثر شهرهای ایران نیز انجام می‌شود بردن «چله ای» برای تازه عروس و دامادهایی است که در آن سال نامزد یا عقد کرده‌اند رسمی که براساس آن خانواده داماد سینی که به آن «طَبق» گفته می‌شود برای خانواده نوعروس می‌فرستد.
در این طَبق میوه و خوراکی‌ها و تنقلات ویژه شب چله به زیبایی آراسته شده و در وسط طَبق هم یک ماهی بزرگ (معمولاً ماهی سفید) تازه و خام همراه با تزئین سبزیجات قرار می‌گیرد که معتقدند سبب خیر و برکت و فراوانی روزی زوج جدید و همچنین سلامت و باروری نوعروس می‌شود.
داخل پرانتز عرض کنم که این روزها این رسم زیبا و ساده در خانواده‌هایی که دارای نوعروس و نوداماد هستند کمی با تجمل آمیخته شده و پر هزینه و با زرق و برق بیشتری برگزار می‌شود و شاید اگر از بزرگترها و مادربزرگ و پدربزرگ‌ها بپرسید این مراسم دیگر سادگی و صافی گذشته را ندارد.
گرفتن فال هندانه پوس «پوست هندوانه» نیز در میان مردمان برخی روستاهای گیلان هنوز انجام می‌شود. جوانان دم بخت خانواده‌ها برای گرفتن این فال، هندوانه‌ای را از طول به چهار قسمت می‌کنند و پوست‌های هندوانه را به پشت سر خود می‌اندازند.
هرگاه پوست هر چهار قاچ هندوانه به سمت پوست سبز آن بیافتد یعنی نیت فرد بسیار مناسب و خوب است اما اگر دو قاچ آن سمت قسمت سفید پوست هندوانه و دو طرف دیگر سمت سبز آن باشد یعنی نیت بد است و همچنین اگر هر چهار قاچ هندوانه به سمت قسمت سفید آن باشد یعنی نیت بسیار بد است.
خواندن شعر محلی در هنگام قاچ کردن هندوانه شب یلدا نیز یکی دیگر از سنت‌ها و آداب مردمان روستاهای گیلان است که بزرگ‌تر فامیل هنگام قاچ کردن هندوانه می‌خواند «امشب شب چله خانم جیر «زیر» پله چاقو بزنیم هندانه کله «سر».
اثرپذیری از فرهنگ غرب، مدگرایی و همچنین عدم انتقال درست و مؤثر آداب و رسوم گذشته که جزو ماهیت و اصالت ما به شمار می‌رود سبب شده تا این آداب و سنن به دفترچه خاطرات بپیوندد. اگر چه در برخی روستاهای گیلان این آداب همچنان پا برجا است و همانند کورسوی فانوسی می‌درخشد اما واقعیت این است که آداب و سنن گذشتگان در ورطه فراموشی و نابودی قرار دارد.
چالشی به نام فرهنگ مدگرایی
«محمد اسماعیل محمدیان» یکی از شهروندان گیلانی در گفت و گو با خبرنگار مهر می‌گوید: شب یلدا یکی از شب‌های به یاد ماندنی ما ایرانی‌ها هست اما نسبت به حفظ و احیای آداب و رسومش هیچ عزمی وجود ندارد.
وی با بیان اینکه نسل امروز درگیر فرهنگ مدگرایی و تجمل گرایی شده است، افزود: یلدای این روزها هزینه بر و پر خرج شده است در حالی که سادگی و بی آلایشی مهم‌ترین اصل شب چله است.
این شهروند گیلانی با بیان اینکه همه شب چله را به سادگی و زلالیت می‌شناسند و معنا می‌کنند، گفت: هزینه تراشی در شب یلدا اصل و ماهیت چنین ایامی را زیر سوال می‌برد.
محمدیان گریزی هم به افزایش هزینه‌های شب یلدا زد و اضافه کرد: نظارت‌ها بر بازار کمی ضعیف است و در قیمت اجناس ویژه شب یلدا چند نرخی وجود دارد.
وی با بیان اینکه قدرت خرید مردم بسیار کاهش پیدا کرده است، افزود: افزایش هزینه‌ها و کاهش قدرت خرید شب یلدا را به کام مردم تلخ کرده است.
این شهروند گیلانی با اشاره به افزایش قیمت تنقلات، آجیل و شیرینی شب یلدا بیان کرد: مهمانی شب یلدا برای یک خانواده ۴ نفره حداقل ۵ الی ۶ میلیون تومان آب می‌خورد.
محمدیان با تاکید بر لزوم تعریف بسته معیشتی برای افراد بی بضاعت اضافه کرد: در این شب‌های قشنگ و به یادماندنی به گونه‌ای عمل کنیم که لبخند بر چهره همگان بنشیند.
وی با بیان اینکه یلدا شب مهربانی‌ها و شادمانی است، افزود: «یلدا» بهانه خوبی است تا با کمک کردن به افراد مستمند و ناتوان مالی فرهنگ نوع دوستی را در جامعه اشاعه دهیم.
فرهنگ‌های درس آموز
«سلمان حسن زاده» یکی دیگر از شهروندان گیلانی در گفت و گو با خبرنگار مهر با اشاره به اشاعه صله رحم در شب یلدا اظهار کرد: فضای مجازی سبب شده تا مردم کمتر به انجام این سنت حسنه بپردازند و بیشتر روابط «مجازی» شده است.
وی ادامه داد: شب چله فرصت خوبی است تا به دیدار خویشان و نزدیکان برویم و فرهنگ دید و بازدیدها را دوباره احیا کنیم.
این شهروند گیلانی با تاکید بر لزوم احیای سنت‌ها و آداب و رسوم گذشته بیان کرد: هر قوم و ملتی به گذشته و اصل و نصب خود افتخار می‌کند و از این رو می‌طلبد ایرانی‌ها و به ویژه گیلانی‌ها نسبت به احیای فرهنگ‌های ناب گذشته تلاش کنند.
حسن زاده با بیان اینکه نسبت به حفظ سنت‌ها و ارزش‌های گذشته مسؤول هستیم، گفت: آداب شب یلدا و دیگر شب‌های تاریخی باید به شکل هنرمندانه‌ای به نسل جدید منتقل شود.
وی با بیان اینکه فرهنگ‌های ناب گذشته حاوی مفاهیم درس آموز است، افزود: بسیاری از چالش‌ها و مشکلات امروز جامعه به دلیل عدم شناخت هویت و ماهیت‌ها رقم خورده است.
این شهروند گیلانی با اشاره به هزینه‌های سرسام آور شب یلدا و قیمت‌های نجومی بیان کرد: افزایش تصاعدی قیمت‌ها در شب یلدا سبب شده تا تمایل و توان خرید از مردم سلب شود.
حسن زاده با اشاره به اینکه قیمت هر کیلو پسته از یک میلیون تومان عبور کرده است، گفت: خرید برخی اقلام از جمله گوشت قرمز و آجیل برای مردم خاطره شده است.
وی با اشاره به برخی دوگانگی‌ها، تبعیض و فاصله طبقاتی افزود: عده‌ای شب یلدای لاکچری می‌گیرند و عده‌ای حتی توان خرید کدو تنبل را برای شب یلدای فقیرانه ندارند.
بازار شب یلدا زیر ذره بین
«صالح محمدی» رئیس سازمان جهاد کشاورزی در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار کرد: نظارت بر بازار در ایام مختلف سال به صورت مشترک با سایر دستگاه‌ها و تک دستگاهی صورت می‌گیرد.
وی با اشاره به اجرای مانور نظارتی بر بازار در گیلان در آستانه شب یلدا افزود: ۳۷ تیم نظارتی شامل ۹۵ بازرس از سازمان صمت، اتاق اصناف، بسیج اصناف، جهاد کشاورزی و تعزیرات بازار شب یلدا را زیر ذره بین می‌برند.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان با بیان اینکه از هفته گذشته تاکنون ۳۵۰ بازرسی از بازار انجام شده است، گفت: در صورت مشاهده با هر گونه تخلف در بازار و اصناف با فرد خاطی برخورد جدی می‌شود.
محمدی با بیان اینکه فروش کالاهای اساسی خارج از نرخ مصوب در بازار و در روزهای منتهی به شب یلدا ممنوع است، اضافه کرد: شهرستان‌های گیلان در توزیع و عرضه اقلام اساسی در بازار دقت کافی داشته و هیچ واحد فروشگاهی و بازار میوه و تره بار حق فروش میوه خارج از نرخ مصوب را ندارند.
وی با اشاره به انجام حدود ۶ هزار بازرسی از بازار در طول یک سال گذشته توسط بازرسان سازمان جهاد کشاورزی در سطح استان گیلان افزود: از این تعداد بازدید ۴ هزار و ۶۲۹ واحد هیچ گونه تخلفی نداشته و از یک هزار و ۱۸۸ واحد هم تخلفی به میزان ۲۲ میلیارد و ۷۹۰ میلیون تومان کشف شده است.
آن طور که از کف بازار گیلان گزارش می‌رسد حکایت از آشفتگی قیمت‌ها، چند نرخی بودن و افزایش چند برابری قیمت‌ها دارد تا جایی که اکثر مردم برای خرید ویژه شب یلدا دو دل هستند و یا اصلاً توان خرید ندارند.
مسؤولان جهاد کشاورزی در حالی از تشدید نظارت‌ها در بازار سخن می‌گویند که مشاهدات عینی نشان می‌دهد تفاوت قیمت‌ها و به معنای دیگر چند نرخی در کالاها و همچنین افزایش قیمت‌ها در بازار بیداد می‌کند، از سوی دیگر برخی اجناس شب یلدایی نظیر هندوانه در بازار گیلان بسیار کمتر از حد نیاز است.
اگرچه شب یلدا یک شب تاریخی و به یادماندنی برای هر ایرانی و گیلانی به شمار می‌رود اما توجه به فرهنگ و آداب و رسوم این شب با رعایت اصل ساده زیستی و نوع دوستی شب یلدا را زیباتر و ماندگار تر می‌کند.
نظر شما