آیین کهن «شب چله» در فرهنگ عشایر شاهسون

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها؛ بابک آدیگوزلی: شب یلدا یا شب چله یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است که طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها است، گرامی داشته می‌شود.

یلدا به معنای زایش و در باور مردم به معنای تولد خورشید و افزایش نور در روزهای زمستانی است.

شب چله در حقیقت همان شب یلدا است. چون از فردای این شب، چله بزرگ زمستان آغاز می‌شود به آن شب چله می‌گویند.

شب یلدا در نقاط مختلف کشور شکل‌های متفاوتی به خود می‌گیرد که بنا به فرهنگ و سنن همان منطقه و بیشتر در مناطق روستایی و عشایرنشین برخی آداب ویژه را شاهد هستیم.

یلدا نمادی از صفا و مهربانی

«چیله گئجه سی» نمادی از مهربانی، صفا، صمیمیت، دورهمی و صله رحم است در این شب همه در خانه بزرگ‌ترها دور هم جمع می‌شوند و یلدا را جشن می‌گیرند. شب یلدا در دیار آذربایجان و اردبیل به «چیله گئجه سی» معروف است.

خوردن هندوانه، انار، آجیل، گرفتن فال حافظ، قصه گویی توسط بزرگان خانواده و دورهمی‌های صمیمی تا طلوع آفتاب از آداب ویژه شب یلدا است.

خوردن هندوانه، انار، آجیل، گرفتن فال حافظ، قصه گویی توسط بزرگان خانواده و دورهمی‌های صمیمی تا طلوع آفتاب از آداب ویژه شب یلدا است.

شب چله در میان عشایر غیور شاهسون پارس آباد در مرز ایران و جمهوری آذربایجان نیز با آداب خاصی همراه بوده و در این شب علاوه بر برخی آداب ویژه استفاده از تنقلات و غذاهای مخصوص آوازه و شهره دارد.

شب یلدا فرصتی بسیار خوب برای دور هم‌نشینی با اعضای خانواده است شبی که آخرین دقایق آذرماه را ورق می‌زنیم و شبی که همه گرد هم آمده‌اند تا از روزهای خوب خدا سخن بگویند و به بهانه یلدا، این طولانی‌ترین شب سال، فارغ از پیچ و خم‌های زندگی همدیگر را به شنیدن خاطرات خوب خویش میهمان کنند.

استقبال از زمستان با آیین دیرین پدران

عشایر غیور شاهسون در آخرین شب پاییز همراه با سنت‌های گرم و دیرینه که هنوز هم پابرجا است به پیشواز زمستان می‌روند.

انار و هندوانه جزو مهمترین ملزومات شب یلدا هستند. همچنین آجیل شب یلدا نیز در ایران طرفدار بسیاری دارد. برای نیاکان ایرانی‌ها که به آیین مهر دلبستگی داشتند، رنگ قرمز (نماد نور خورشید) گرامی بود. رنگ سرخ انار و هندوانه و انتخاب سیب قرمز و سنجد در سفره شب یلدا چه بسا اشاره به همین موضوع است.

هنوز هم عشایر شاهسون پارس‌آباد شب یلدا را با دورهمی حضوری و به یاد ایام قدیم و زنده نگه داشتن آداب باستانی به صبح می‌رسانند.

هم‌اکنون اگر چه در نقاط مختلف شهری برخی آداب و آئین‌های شب یلدا رنگ باخته و حضور در فضای حقیقی جای خود را به فعالیت و دورهمی‌های مجازی داده است اما هنوز هم که هنوز است عشایر شاهسون پارس‌آباد این شب را با دورهمی حضوری و به یاد ایام قدیم و زنده نگه داشتن آداب باستانی به صبح می‌رسانند.

آئین و آداب شب چله در مناطق عشایرنشین استان اردبیل و دشت مغان را می‌توان اینطور تشریح کرد؛ آئین‌هایی که به دور از تجمل و با همان فرهنگ اصیل و ریشه دار کهن برای نزدیکی بیش از پیش قلب‌ها به یکدیگر برگزار می‌شود.

از دیگر مراسم‌های این شب بردن «چله» برای نوعروسان از طرف خانواده داماد است که قدیم‌ها در سینی‌های بزرگ مسی با تزیین خاصی وسایل مورد نیاز این شب و لباس گرم و زمستانی برای عروس برده می‌شد و در منزل عروس بعد از مراسمی خاص از مهمانان با تنقلات ساده و مخصوص این شب پذیرایی می‌شد.

همزمان با شب یلدا تازه دامادها با تکریم شایسته خانواده‌ها همراه می‌شوند و در این روز دامادها نیز هدایای خاص و سبد خونچه برای عروس در نظر می‌گیرند.

خونچه عروس آئین دیرپای شب یلدا

عشایر شاهسون شهرستان پارس آباد طبق رسوم قدیمی در شب یلدا «چیله گئجه‌سی» به منظور رفتن به خانه عروس هدایایی را به همراه هندوانه درون خنچه‌ها قرار می‌دهند. درون این خنچه‌ها هندوانه، انار و لباس برای عروس تعبیه شده و روی خونچه را هم ترجیحاً با پارچه قرمز رنگ و یا پارچه‌های رنگی تزئین می‌کنند.

از سویی دیگر مادر عروس، گندم و نخود را که از چند روز قبل در آب یا شیر خیس کرده برای میهمانان شب چله مهیا می‌کند، این نوع پذیرایی که ریشه در سنت دارد به معنای قدردانی از یکدیگر و فزونی برکت خانواده‌ها است.

خانواده و آشنایان عروس نیز در شب یلدا با در سر گذاشتن خنچه‌ها و با مراسم بانشاط خاص و منحصر به فردی به سمت آلاچیق عروس حرکت می‌کنند و پدر داماد نیز با دادن انعام یا هدایایی خنچه را تحویل می‌گیرد تا با این کار مراسم شب چله شروع شود.

از یکی دیگر از رسوم قدیمی عشایر در شب چله، فال گرفتن از هندوانه شب چله است به طوری که قسمت سر هندوانه را بزرگ خاندان خانواده‌ها بریده و سر هندوانه را به چهار قسمت تقسیم می‌کنند.

با به زمین انداختن پوست هندوانه کنار کرسی‌ها اگر پوست آن ۲ قطعه سبز و ۲ قطعه سفید بیافتد نشان از خیر و برکت باشد.

با به زمین انداختن پوست هندوانه کنار کرسی‌ها اگر پوست آن ۲ قطعه سبز و ۲ قطعه سفید بیافتد نشان از خیر و برکت باشد، اگر هر چهار قطعه سبز باشد خبر از خیلی خوب بودن فال داده، چنانچه یک قطعه سبز و سه قطعه سفید بیافتد فال باطل شده و اگر سه قطعه سبز و یک قطعه سفید باشد حکایت از خوب بودن فال دهد.

طولانی‌ترین شب سال به دور از فضای مجازی

در این محافل ساده دوری از فضای مجازی یک اصل بوده تا جوانان نیز دوشادوش بزرگان ایل و همپای کودکان و نوجوانان در مراسمی از جنس خانواده که پیام آور عشق و دوستی است، حضوری پرشور داشته باشند.

در این شب پدربزرگ یا مادربزرگ‌ها با گفتن قصه‌هایی از زمان گذشته و یا با خواندن شعر و باز کردن فال حافظ به کانون خانواده و جمع گرمی خاصی می‌بخشند که این گرمی خوشحالی و شادی اهالی را تا ساعاتی از شب ضامن است.

متاسفانه امروزه بلندترین شب سال در بدعتی قابل توجه گرفتار چشم و همچشمی شده و این رسم غنی به سنتی کمرشکن برای خانواده‌ها تبدیل شده است.

به امید آنکه شب‌های زندگیمان همیشه به مثابه طولانی‌ترین شب سال، خوب، گرم و یلدایی باشد.