زنگ جشنواره نواحی به صدا درآمد/ از غیبت کویتی‌ها تا یک سرماخوردگی

به گزارش خبرنگار مهر، مرحله «ملی» شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران در حالی عصر روز شنبه شانزدهم دی با هنرنمایی هنرمندان پیشکسوت موسیقی نواحی ایران و استقبال قابل توجه مخاطبان در تالار رودکی تهران آغاز شد، که هنرمندان شرکت‌کننده هم در نشست پژوهشی این رویداد و هم در اجراهای صحنه‌ای قبل از آغاز اجراهای خود نسبت به شهدای حادثه تروریستی کرمان ادای احترام کرده و برای مجروحان این حادثه جانسوز آرزوی سلامتی کردند.

اولین برنامه روز نخست مرحله ملی شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران که به نوعی اولین رویداد رسمی موسیقی کشور طی دوره مدیریتی امیرحسین سمیعی در دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز محسوب می‌شود، نشست پژوهشی «تحلیل شناختی در موسیقی نواحی ایرانی؛ موسیقی قومیتی، فراقومیتی یا شبه کلاسیک» برگزار شد، نشستی که در آن محمدعلی مرآتی دبیر شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی و مدرس دانشگاه در حضور پرتعداد دانشجویان و علاقه‌مندانی که در نشست اول جشنواره حضور داشتند به ارایه نقطه نظرات خود در این زمینه پرداخت.

وی در این نشست پژوهشی که عمده مطالب آن مبتنی بر پژوهش‌ها و سرفصل‌های دانشگاهی حوزه اتنوموزیکولوژی بود، توضیح داد: موسیقی در گذشته خیلی احساسی معنا می‌شد اما امروز به گونه دیگری آن را معنا می‌کنیم. امروز موسیقی را دارای سه رکن اساسی می‌دانیم اما مساله اصلی محتوای انسان‌شناسانه این مقوله است که باعث می‌شود، یک‌قوم به پدیده موسیقی برسند. ما در ایران برای ارایه و تعریف موسیقی قومی از واژه‌های مختلفی استفاده می‌کنیم. هر چند که بیش از ۴۰ سال است از واژه «موسیقی نواحی» برای تعریف این مفهوم استفاده می‌شود که بنده ابتدا اصلا با این واژه موافق نبودم اما طی چند سال اخیر پی به حقیقتی بردم که موضوع سخنرانی امروز من است. بنده متوجه شدم اقوام بر اساس پدیده‌های زیبایی‌شناسی، خودشان موسیقی مشترکی درست کردند که البته هم‌جواری در آن نقش زیادی داشته است. آن‌ها در اوج یک پدیده موسیقایی به یک واژه مشخص رسیدند؛ مثل موسیقی بخشی که در یک پهنه فرهنگی شکل گرفته و کاملا فراقومیتی محسوب می‌شود.

مرآتی در ادامه سخنانش از مفهوم موسیقی کلاسیک در موزیکولوژی معاصر، ویژگی‌های موسیقی نواحی ایران در منطقه، واژه پیشاکلاسیک و همچنین موسیقی بخشی‌های شمال خراسان (چند قومیتی) صحبت کرد.

مرآتی در بخش دیگری از سخنانش با ارایه تعریفی از نوابغ موسیقی، اظهار کرد: ملاک ما در جشنواره‌ها «نوابغ» هستند؛ نوابغی که توسط هنرمندان همان منطقه انتخاب می‌شوند. این نوابغ هستند که اجازه تغییرات در موسیقی را دارند؛ زیرا مرزهای صوتی را بلد هستند و به درستی می‌شناسند. البته در جای‌جای ایران می‌توان مثال‌هایی را برای عناصر شبکه کلاسیک در نظر گرفت. بخشی‌ها و عاشیق‌ها نمونه‌هایی از این دست هستند که در حوزه فعالیت آن‌ها جغرافیا را در نظر نمی‌گیرند. مثلا در آذربایجان غربی ترک‌ها و کردها موسیقی مشترک و سازهای مشترکی دارند. به عنوان نمونه ما سازی داریم که در ترکی «نرمه‌نای»، در کردی «بالابان» و در زبان ارمنی «دودوک» نام دارد.

وی افزود: بزرگانی هستند که در فرهنگ‌های مختلف نقش اسطوره پیدا کرده‌اند؛ اسطوره‌ها چندان دور نیستند و در موسیقی هم بسیاری از این اسطوره‌ها هنوز زنده هستند. در بلوچستان، خراسان، آذربایجان، خوزستان، هرمزگان اسطوره‌های زیادی داریم که بر اساس نبوغ خود دست به خلاقیت زدند؛ این نبوغ از بیرون نمی‌آید و از درون هنرمند نشأت می‌گیرد. چیزی که به اصالت برمی‌گردد. اصالت یک عنصر بیشتر ندارد و عنصر اصلی آن همان نبوغ است؛ برای مثال «بتهوون» همیشه آدم خاصی بوده است که 2 دوره مهم موسیقی یعنی کلاسیک و رومانتیک را به او نسبت می‌دهند؛ باید گفت تنها چیزی که در بتهوون باعث پیشرفت شده، نبوغش بوده است.

محمدعلی مرآتی در بخش دیگری از سخنانش به واژه‌شناسی موسیقی نواحی ایران پرداخت و درباره واژه موسیقی، موسیقی نواحی، محلی یا قومی و واژه‌هایی با معانی متفاوت در فرهنگ‌ها صحبت کرد.

اما در بخش اجراهای صحنه ای جشنواره که از ساعت ۱۸ به میزبانی تالار رودکی تهران پیش روی مخاطبان قرار گرفت، ابتدا گروهی از هنرمندان قشقایی به سرپرستی حسینعلی سعادتی راد به احترام شهدای حادثه تروریستی کرمان به اجرای بخشی از موسیقی سوگ ایل قشقایی پرداختند و سپس در قالب کرنا و نقاره‌نوازی آثار منتخب خود را پیش روی مخاطب قرار دادند. این درحالی است که باسم حمادی و حمید هواشمی از هنرمندان موسیقی مناطق عرب زبان کشورمان در قالب یک اجرای گروه‌نوازی آثاری را برای علاقه مندان اجرا کردند.

محمد علی مرآتی دبیر جشنواره پیش از آغاز اجرای رسمی برنامه‌های روز اول گفت اولین شب مرحله ملی جشنواره شانزدهم را به محضر عزیزانی که در حمله تروریستی کرمان به شهادت رسیدند، تقدیم می‌کنیم و البته در ابراز همدردی با خانواده های این عزیزان، قطعه اول را با «لالایی» موسیقی قشقایی و کَرنا نوازی استاد حسینعلی سعادتی راد آغاز می‌کنیم.

اجرای موسیقی کردی هورامی (سیاچمانه) با هنرمندی شفیع خالدی کیمنه‌ای، اجرای موسیقی کردی مکریانی با هنرمندی رحمان اولام، اجرای موسیقی، تنبورنوازی کردی با هنرمندی عادل کمالی و اجرای موسیقی عاشیقی آذربایجان با هنرمندی ایرج خداوردی هم بخش‌های بعدی اجراهای روز اول مرحله ملی شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران را تشکیل می‌داد. اجراهایی که هر یک از آن‌ها در برگیرنده معرفی بخشی از موسیقی نواحی مختلف ایران که برای مخاطبان حاضر در سالن یک تجربه ایرانگردی موسیقایی را برای آن‌ها به ارمغان آورد. فضایی که حتی در محتوای اشعار به کار گرفته هنرمندان شرکت‌کننده نیز دربرگیرنده حال و هوای مهین پرستانه‌ای بود که به دلیل اجرای در قالب زبان‌ها و الحان مختلف به مذاق تماشاگران خوش آمد.

غیبت کویتی‌ها، حضور علی قمصری و چند داستان دیگر

درباره حاشیه‌های روز اول جشنواره موسیقی نواحی این‌که قرار بود خدیجه زرداری از هنرمندان نوازنده نی منطقه گیلان در بخش چهارم اجراهای روز اول به اجرای برنامه بپردازد که به گفته دست‌اندرکاران ستاد برگزاری جشنواره به دلیل سرماخوردگی شدید قادر به اجرای برنامه در روز اول نبود. احتمال می‌رود در روزهای آینده یک اجرای ویژه برای این هنرمند نوازنده در نظر گرفته شود. این در حالی است که حضور علی قمصری نوازنده و آهنگساز شناخته موسیقی ایرانی برای تماشای یکی از اجراهای از دیگر نکاتی بود که می توان درباره حواشی روز اول به آن اشاره کرد.

بر اساس برنامه ارایه شده‌ای که در جدول جشنواره در دسترس مخاطبان قرار گرفت، بنا بود تا غلام مندلی ابوصخر از کشور کویت در روز اول جشنواره به اجرای برنامه بپردازد که به دلیل غیبت این هنرمند کویتی اجرای وی در بخش سوم جشنواره لغو شد. شرایطی که موجب شد اولین اجرای بخش بین‌الملل جشنواره از جدول جشنواره حذف شود. گویا تلاش دست‌اندرکاران ستاد جشنواره هم برای استفاده از این هنرمند در روزهای بعدی هنوز به نتیجه نرسیده‌اند. شرایطی که به نظر می‌آید باید در قالب متعهدانه‌تری از سوی هنرمندان مورد نظر قرار بگیرد.

از نکات جالب توجهی که در روز اول جشنواره موسیقی نواحی ایران بیشتر به چشم آمد حضور پرتعداد مخاطبان به ویژه گروه سنی جوان بود که بخشی از آن‌ها دانشجویان رشته‌های مختلف موسیقی و بخشی دیگر را نیز علاقه مندان حوزه موسیقی اقوام ایران تشکیل می‌دادند. این در حالی است که برخی از مخاطبان پس از پایان اجرای هنرمندان در هر بخش تلاش می‌کردند تا در سالن انتظار تالار رودکی با برخی از نوازندگان و هنرمندان پیشکسوت درباره رپرتوار اجرایی خود گفت‌وگوهایی داشته باشند.

از دیگر نکاتی که می‌توان در روز اول جشنواره به آن اشاره داشت، فقدان حضور استادان و پژوهشگران صاحب‌نام موسیقی نواحی ایران در جریان برگزاری بخش ملی شانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی بود. شرایطی که می‌توانست با حضور آن‌ها در جریان اصلی این رویداد مهم موسیقایی کشور محلی برای ارایه گفت‌وگوها و تبادل نظرات مثبت و منفی موثری برای ارتقا سطح کیفی فرآیند تولید در عرصه موسیقی نواحی به حساب می‌آید. موضوعی که طی سال‌های اخیر فقط در قالب گفت‌وگوهای رسانه‌ای صورت گرفته و تقریبا می‌توان گفت که هیچ یک از پژوهشگران شناخته‌شده این عرصه، تمایلی برای دیدار و گفت‌وگوی با یکدیگر ندارند و ترجیح می‌دهند انتقادات خود را در رسانه‌ها منعکس کنند.

مرحله ملی شانزدهمین جشنواره ملی موسیقی نواحی با دبیری محمدعلی مرآتی توسط دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، انجمن موسیقی ایران، ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها و همکاری بنیاد فرهنگی هنری رودکی تا روز دوشنبه هجدهم دی میزبان هنرمندان و مخاطبان است.