خبرگزاری مهر؛ گروه بین‌الملل: آمریکا، چین ، روسیه ، اتحادیه اروپا و برخی کشورها مانند هند، کره شمالی و ژاپن ترسیم کننده رقابت‌ها در فضا در دهه‌های اخیر به ویژه در چند سال گذشته در جهان بوده‌اند.
جهان
گزارش‌ها حاکی از آن است که رقابت‌ها میان آمریکا، چین، روسیه و اروپا نه تنها در کره زمین بلکه در عرصه فضا شدت یافته و در این مسیر برخی از قدرت‌های نوظهور مانند هند و ژاپن نیز تلاش گسترده‌ای برای ثبت نام خود به عنوان یکی از قدرت‌های موثر در باشگاه فضایی جهان هستند.
«جاناتان مک داول» ستاره شناس و اخترفیزیکدان آمریکایی، در تحقیق سالانه خود در مورد فعالیت‌ها و ماموریت‌های فضایی جهانی برای سال ۲۰۲۳ گزارش داد در سال ۲۰۲۳ تعداد ۲۲۳ پرتاب فضایی در سراسر جهان به ثبت رسید، در حالی که این تعداد در سال ۲۰۲۲ تعداد ۱۸۶ پرتاب بوده واین میزان بیش از دو برابر ۸۵ تلاش انجام شده در سال ۲۰۱۶ است.
به عبارت دیگر تعداد پرتاب‌های فضایی در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال ماقبل ۲۰ درصد افزایش داشته است.
طبق این گزارش، تعداد ماهواره‌هایی که در سال ۲۰۲۳ با موفقیت در مدار قرار گرفتند نیز به رقم ۲,۹۱۷ افزایش یافتند که این رقم در سال ماقبل ۲,۴۸۵ مورد و تنها ۲۱۶ مورد در سال ۲۰۱۶ بود.
از این تعداد فقط ۶۶ مورد از این پرنده‌ها دارای اهداف نظامی بودند و یا اینکه توسط سازمان‌های نظامی پرتاب شده بودند و مابقی «اهداف تجاری» را پیگیری می‌کردند.
آمریکا
بر اساس گزارش رسانه‌ها، آمریکا از نظر تعداد پرتاب‌های فضایی و ماهواره‌هایی که در مدار زمین قرار گرفته‌اند در سال ۲۰۲۳ میلادی از چین و روسیه پیشی گرفته است. البته به جای دولت ایالات متحده، شرکت «اسپیس ایکس» متعلق به «ایلان ماسک» این اقدامات و پیروزی‌ها در عرصه فضا را به نام خود ثبت کرد.
این شرکت از سال ۲۰۱۹ فعالیت‌های خود در عرصه فضا را افزایش داد ، شرکتی که با اولین پرتاب خود با عنوان Starlink شهرت ویژه‌ای یافت زیرا دسترسی به اینترنت را جهانی ساخت.
اروپا
طبق گزارش رسانه‌ها، اروپا می خواهد در مسابقه فضایی در فهرست قدرت‌ها باقی بماند یا حداقل خیلی عقب نماند. اما کارشناسان می‌گویند، صنعت فضایی اروپا در مقایسه با زمانی که ایالات متحده و چین اکتشافات فضایی را مجدداً آغاز کرده‌اند و پروژه‌های خصوصی در آن سوی اقیانوس اطلس در حال گسترش هستند و همچنین با مجموعه ماهواره‌ای استارلینک ایلان ماسک برای پخش اینترنت پرسرعت، رنگ پریده است.
در همین چارچوب است که ۲۲ وزیر کشورهای عضو آژانس فضایی اروپا (ESA) هر سه سال یکبار برای اتخاذ سیاست‌های این اتحادیه در حوزه فضا اجلاس سراسری برگزار می‌کنند. در این نشست، بودجه این نهاد برای فعالیت‌ها و اکتشافات اروپا در فضا در مدت سه سال تعیین می‌شود.
آژانس فضایی اروپا برای سال‌های ۲۰۲۳-۲۰۲۵، از تمام اعضای خود ۱۸.۵ میلیارد یورو درخواست بودجه کرده بود که افزایش بی سابقه ۲۵ درصدی نسبت به سال‌های ۲۰۲۰-۲۰۲۲ داشته است.
«جوزف اشباخر» مدیر این آژانس، گزارش داده است: افزایش بودجه برای ماندن در رقابت با آمریکایی‌ها و چینی‌ها که منابعشان با سرعت در حال افزایش بوده، ضروری است. ما نباید در بخش فضایی همان کاری را که در فناوری اطلاعات انجام دادیم تکرار کنیم. ما ۲۰ سال پیش سرمایه گذاری را متوقف کردیم و به همین دلیل به گروه دسته دوم در این حوزه سقوط کردیم.
نکته حائز اهمیت این است که اروپا پس از حمله مسکو به اوکراین، دسترسی به موشک های سایوز روسیه را از دست دادو آژانس فضایی اروپا مجبور شد از موشک اسپیس ایکس میلیاردر آمریکایی ایلان ماسک برای پرتاب تلسکوپ فضایی «اقلیدس» به فضا استفاده کند.
این اتحادیه درصدد است با کنار گذاشتن اختلافات درونی پروژه آریان ۶ را جلو ببرد و عقب ماندگی زمانی در این زمینه را جبران کند. موشک آریان ۶ یک وسیله نقلیه پرتابی است که توسط آریان‌گروپ تحت نظارت آژانس فضایی اروپا ساخته شده است. این موشک پس از اتمام توسعه به جدیدترین عضو در خانواده وسایل نقلیه پرتابی آریان(Ariane) تبدیل می‌شود.
انگیزه توسعه موشک آریان ۶ جایگزین کردن آن با موشک آریان ۵ با هزینه‌ی نصف و ایجاد امکان دو برابر شدن تعداد پرتاب‌های هر ساله است.
چین
چین یکی از قدرت‌های مهم فضایی است که اقداماتش نیز در دهه‌های اخیر شتاب فزاینده‌ای نیز داشته است. سازمان علم و فناوری هوافضای چین (CASC) در سال ۲۰۲۳ بیش از ۶۰ بار پرتاب را هدف قرار داده بود و هدف آن قرار دادن بیش از ۲۰۰ فضاپیما در مدار بود.
باوجود اینکه این سازمان هیچ گونه شکست پرتابی را در سال گذشته متحمل نشده است، اما به زعم رسانه‌های چینی این سازمان در حوزه پرتاب های تجاری به فضا کوتاهی کرده است. طبق این گزارش‌ها تعداد پرتاب‌های فضایی تجاری ۱۷ مورد از ۶۷ پرتاب این سازمان را به خود اختصاص داده بود و فقط یک پرتاب، از استارتاپ Galactic Energy، در ماموریت خود شکست خورد.
پرتاب‌های اصلی چین در سال ۲۰۲۳ شامل ماموریت‌های ۱۶Shenzhou- و اعزام ۱۷ خدمه به ایستگاه فضایی Tiangong، پرتاب دارایی‌های سنجش از دور به مدارهای زمین ثابت، پرتاب اولین پرتابگرهای تجاری این کشور و سومین پرواز از هواپیمای فضایی آزمایشی و مخفیانه آن بود.
آژانس فضایی چین در سال ۲۰۲۳ در مجموع ۲۲۲ تلاش برای پرتاب را ثبت کرد که با این اقدام ، رکورد قبلی ۱۸۶ مورد در سال ۲۰۲۲ را تحت الشعاع قرار داد. البته چین پس از ایالات متحده که ۱۱۶ پرتاب را در سال ۲۰۲۳ انجام داد، در رتبه دوم قرار گرفت.
نکته حائز اهمیت این است که در چین، استراتژی فضایی بسیار متمرکز است که این روش اگرچه ممکن است پویایی را تا حدی خفه کند، اما در هدایت جریان پول و سرمایه گذاری به سمت عرصه‌هایی مانند فضا که نیاز به تزریق دائم سرمایه دارد، موفق عمل کرده است.
طبق گزارش نهادهای معتبر تحقیقاتی در حوزه هوا- فضا، توانایی‌های فضایی چین در سال‌های اخیر پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. در سال ۲۰۰۳، اولین فضاپیمای خدمه خود را به فضا پرتاب کرد و سومین کشوری شد که به طور مستقل انسان را به فضا فرستاد.
در سال ۲۰۰۷، چین با انهدام یکی از ماهواره های آب و هوای خود با استفاده از یک وسیله نقلیه کشنده جنبشی، توانایی خود را در ایجاد اختلال در زیرساخت های فضایی با موفقیت نشان داد. دستاوردهای این کشور با اولین فرود موفقیت آمیز در سمت دور ماه در سال ۲۰۱۹ و تکمیل سیستم ناوبری ماهواره ای BeiDou در سال ۲۰۲۰ ادامه یافت و پوشش جهانی با سطح دقت قابل مقایسه با سیستم موقعیت یابی جهانی آمریکا (GPS) ارائه کرد.
علاوه بر این، چین ایستگاه فضایی مدولار خود را راه اندازی کرده است و اکنون در حال توسعه طرح هایی برای پایگاه دائمی ماه است. این تحولات حاکی از آن است که چین در حال کاهش شکاف با ایالات متحده از نظر قابلیت‌های فضای بیرونی است.
نشریات متعددی که در مورد رقابت بین ایالات متحده و چین در فضا گزارش منتشر کرده‌اند، استدلال می کنند که چین به عنوان یک ابرقدرت فضایی در حال ظهور است و به سرعت شکاف خود را با ایالات متحده از بین می برد وآمریکا اکنون با بزرگترین رقیب فضایی خود از زمان طلوع عصر فضا مواجه است، زیرا برنامه‌های فضایی چین، چالش‌های نظامی، اقتصادی و سیاسی برای این کشور ایجاد می‌کند.
ماموریت‌های مهم فضایی در سال ۲۰۲۳ را چه کشورهایی انجام دادند؟
به طور کلی ماموریت های اصلی در فضا در سال گذشته میلادی شامل موارد ذیل بود.
۱- کاوشگر«سایکی» متعلق به آژانس فضایی آمریکا «ناسا» زمین را به مقصد یکی از غیرعادی‌ترین اجرام منظومه شمسی (سیارک سایک) ترک کرد. هزینه این فضاپیمای ۷۵۰ میلیون دلار برآورد شده و دانشمندان می‌گویند اکتشافات این مأموریت می‌تواند به دانشمندان در بررسی ماهیت زمین و تاریخچه آن کمک کند.
۲- پرتاب استارشیپ قدرتمندترین راکت ساخت انسان به فضا
۳- فرود تاریخی ۳Chandrayaan- کاوشگرهندی بر روی ماه
۴- آژانس فضایی اروپا ماموریت کاوشگر قمرهای یخی مشتری به نام «JUICE» را با هدف مطالعه محیط این سیاره گازی غول پیکر و سه قمر آن شروع کرد
۵- پرتاب ناموفق ۲۵Luna روسیه
۶- فضاپیمای ژاپنی SLIM هم در سپتامبر ۲۰۲۳ میلادی به فضا پرتاب شد که مدتی بعد در سطح ماه مستقر شد. اما بروز یک اشکال در سلول‌های خورشیدی این فضاپیما این احتمال را مطرح کرد که ماموریتش زودتر از زمان برنامه‌ریزی شده به اتمام رسد.
کاوشگر اسلیم سبب شد ژاپن در فهرست پنجمین کشور ماه نشین قرار گیرد.
جمع‌بندی
بررسی‌ها نشان می‌دهد از تعداد ۲۲۳ پرتاب فضایی در سال ۲۰۲۳ میلادی، ایالات متحده با ۱۰۹ مورد، چین ۶۷ و روسیه با ۱۹ مورد به ترتیب بیشترین پرتاب را داشتند که نشان دهنده رقابت فزاینده این کشورها در آسمان و فضاست.
شاید به همان اندازه جالب، هند ۷ پرتاب را در سال گذشته به نام خود ثبت کرد. کره شمالی نیز پس از کناره گیری از تلاش‌های خود پس از پرتاب در سال ۲۰۱۶، با سه بار پرتاب، در سال گذشته میلادی رکورد زد و اروپا نیز ۳ پرتاب را از گویان فرانسه و ژاپن نیز یک پرتاب را به نام خود زد.
نکته حائز اهمیت این است که البته همه پرتاب‌ها موفقیت آمیز نیستند. طبق گزارش رسانه‌ها از ۲۲۳ پرتاب، ۲۱۲ موشک توانستند محموله های خود را وارد مدار کنند. در این پرتاب‌ها آمریکا ۵ مورد، چین ۱ و کره شمالی ۲ مورد شکست را به نام خود ثبت کردند و روسیه، اروپا و هند همگی موفق به پرتاب‌های بدون شکست شدند.
براین اساس، ۷۸ مورد پرتاب فضاپیما یا کاوشگر توسط دولت‌ها انجام شد. ۱۱ مورد توسط شرکت‌های تجاری تحت قرارداد با دولت میزبان و ۱۳۴ مورد توسط شرکت‌های تجاری برای مشتریان تجاری، از جمله دولت‌های خارجی انجام شد.
نکته حائز اهمیت این است که در سراسر جهان، «اسپیس ایکس» ایلان ماسک به تنهایی ۹۸ مورد از پرتاب‌ها در جهان را به نام خود اختصاص داد . این آمار به این معناست که بدون اسپیس ایکس، آمریکا به جای ۱۰۹ موشک، تنها ۱۱ موشک پرتاب می‌کرد و عملیات آمریکا در فضا به نوعی در انحصار ایلان ماسک در آمده است.
یکی دیگر از شاخص‌های رقابت در عرصه فضا پرتاب ماهواره به فضا توسط کشورهای مدعی قدرت در این زمینه است. طبق گزارش‌های منتشره آمریکا بیشترین تعداد ماهواره را سال گذشته میلادی با موفقیت
به مدارهای برنامه‌ریزی‌شده پرتاب کرد. در این زمینه ایالات متحده با ۲۲۳۴ مورد، چین، ۲۱۳، روسیه ۶۷ ، اروپا ۲۵۳، هند ۹ و کره شمالی با یک مورد به ترتیب بیشترین تعداد ماهواره را در مدارهای فرضی خود قرار دادند.
نکته حائز اهمیت این است که اسپیس ایکس ۱,۹۳۷ مورد از ۲۲۳۴ ماهواره آمریکا را پرتاب کرده است.
درمجموع کارشناسان سازمان‌های تخصصی در حوزه فضا می‌گویند رقابت چین با آمریکا در عرصه فضا در دهه پیش رو بسیار فشرده‌تر خواهد شد. اگرچه اکنون اکوسیستم فضایی ایالات متحده به طور قابل توجهی گستردهتر، متنوعتر و پویاتر از همتای چینی آنهاست، اما اقدامات پرشتاب پکن حاکی از آن است که تمام تلاش خود را می‌کند تا در فضا به جایگاه آمریکا برسد و بلکه آن را پشت سر گذارد. موضوعی که به نظر می رسد در شرایط کنونی امکان پذیر نیست.
طبق گزارش‌ها، اکنون آمریکا با بیشترین تعداد سازمان فضایی با اختلاف قابل توجهی در جهان پیشتاز است. از ۱۶۱۳ سازمان فضایی فعال در سال ۲۰۲۲، ۳۸۲ (۲۳.۶۸ درصد) در ایالات متحده مستقر هستند، در حالی که ۱۳۰ مورد(۸.۰۶ درصد) در چین.
علاوه براین تعداد سازمان‌های فضایی ایالات متحده از مجموع چین، ژاپن، بریتانیا، روسیه و فرانسه بیشتر است. نگاهی به بودجه کشورهای مذکور نشان می‌دهد که آمریکا بالاترین میزان سرمایه گذاری در فضا را داشته است.
رسانه‌ها گزارش دادند: بودجه آژانس فضایی آمریکا «ناسا» در سال ۲۰۲۳ شامل ۲۵.۴ میلیارد دلار بود که این رقم تقریباً ۱.۳ میلیارد دلار بیشتر از بودجه ۲۰۲۲ با ۵.۶ درصد افزایش بوده است.
آژانس فضایی اروپا ESA اعلام کرد که بودجه سال ۲۰۲۳ این سازمان ۷.۰۸ میلیارد یورو بوده و در تلاش است تا این میزان را افزایش دهد. چین اعلام کرده که در برنامه فضایی خود درصدد است تا مردم این کشور را تا سال ۲۰۳۰ برای سفرهای گردشگری به ماه اعزام کند.
اگرچه چین آمارهای رسمی در مورد برنامه‌هایی فضایی خود اعلام نکرده اما شرکت یوروکانسالت Euroconsult تخمین زده است که چین در سال ۲۰۲۲ تقریباً ۱۲ میلیارد دلار برای برنامه فضایی خود هزینه کرده است.
با وجود رقابت‌های گسترده میان تعداد اندکی از کشورها، رسیدن به فضا هنوز برای بسیاری از کشورهای دیگر در جهان سخت و در حد یک رویا باقی مانده است.
مریم شفیعی؛ پژوهشگر مسائل بین الملل
نظر شما