در کوچک‌ترین اعمال باید ملاحظه حسابرسی را کرد

خبرگزاری مهر- گروه دین و اندیشه: انسان در طول تاریخ، تمامِ همتش پاسخ به نیازهایش بوده، چرا که انسان ذاتاً موجودی نیازمند آفریده شده است. خطر مهلکی که در کمین انسان است، از یک سو تشخیص نادرست نیازهایش است و از سوی‌دیگر تجویز پاسخ‌های نادرست به این نیازها. ارمغان انبیای الهی برای عبور دادن انسان‌ها از این گردنه پرخطر، چیزی نیست مگر تعالیمی از جنس وحی الهی؛ قرآن کریم آن تحفه گران‌بهایِ بی‌نظیرِ شفابخشِ هدایت‌کننده‌ای است که به‌واسطه حضرت محمد (ص) از طرف خدای متعال برای انسان فرستاده‌شده است. انسان به سرمنزل آرامش، اطمینان و رضایت‌مندی در این دنیا نمی‌رسد مگر به‌واسطه استمداد و بهره‌مندی عملی از این کتابِ باعظمت.

قرآن کریم، حقایقی را به انسان تعلیم می‌دهد که انسانِ قرن بیست‌ویکم، با وجود تمام پیشرفت‌های مادی بشری که به دست آورده است هیچ‌گاه توان و امکان دانستن آن‌ها را نداشته و ندارد، حقایقی که اگر برای انسان آشکار شود و به آن‌ها عمل کند، سبب قدرتمندی و رستگاری‌اش می‌شود. لذا فقط کسانی می‌توانند از گمراهی آشکار خارج شوند و به‌سوی تباهی نروند، که مورد تعلیم کتاب خدا قرار گرفته باشند. قرآن، کتاب حکیم، کتاب کریم و کتاب هدایتی است که هرکسی با آن نشست‌وبرخاست نماید، بینایی او افزوده می‌شود و قلب او به نور هدایت روشن و توانش برای پیمودن راه حق مضاعف می‌شود.

بهره‌مندی از قرآن، فقط با انس و ارتباط مداوم با این چشمه نورانی است که محقق می‌شود. حفظ قرآن شاید جز بهترین راهکارهای ایجاد انس و ارتباط مداوم با قرآن کریم باشد. حفظ قرآن اگر همراه با فهم و استفاده مکرر آیات در زندگی باشد، می‌تواند بهانه انس بیشتر ما با قرآن کریم شود. باید تلاش شود تا حفظ قرآن کریم مقدمه جاری شدنِ قرآن در صحنه‌های گوناگون زندگی یکایک انسان‌ها شود. متن زیر حاصل تلاش دارالقرآن کریم برای تبیین و همچنین حفظ موضوعی آیات قرآن کریم است که در روزهای ماه مبارک رمضان تقدیم نگاه شما می‌شود.

آنچه در ادامه می‌خوانید بخش سی‌ام مجموعه «زندگی با آیه‌ها» برگرفته از کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن حضرت آیت الله خامنه‌ای است:

فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ

وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ

ترجمۀ تدبری آیات ۷و۸ زلزال

آخرت در پیوستگی کامل با دنیاست، آخرت چیزی نیست مگر صورت باطنی همین اعمال دنیوی. دنیا فرصت عمل و آخرت جایگاه حسابرسی و پاسخ است. «فَمَن یَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٍ خَیۡرٗا یَرَهُۥ» پس هرکس به‌اندازه ذره‌ای کار خیر کرده باشد، خودِ آن کار را می‌بیند و صورت اخروی آن کار به‌عنوان پاداش به او داده می‌شود، «وَمَن یَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٖ شَرّٗا یَرَهُۥ» و هرکسی هم به‌اندازه ذره‌ای کار بد کرده باشد، خودِ آن کار را می‌بیند. درواقع، صورت اخروی خودِ آن کار را به‌عنوان مجازات می‌بیند.

تیر پرتابی

تیر و یا هر چیز دیگر را، اگر عمود و به سمت بالا پرت و پرتاب کنید، به خود شما برمی‌گردد، اما افقی نه. خطا اینجاست که ما عالم را افقی می‌بینیم! به همین خاطر هر کار دلمان خواست می‌کنیم، غافل از اینکه عالم عمودی‌ست و هرچه کنیم به خودِما برمی‌گردد، دیر یا زود. و این یک حقیقت مسلّمی است که قرآن کریم به گونه‌های گوناگون و به تکرار تأکید می‌کند و می‌گوید: خوبی کنید به خودتان برمی‌گردد، بدی هم کنید به خودتان. هر چند آن خوبی، آن بدی، به‌قدر ذره‌ای باشد.

امروز هم علم به همین نقطه رسیده و نامش را «کارْما» گذاشته، یعنی کارِ ما، کاری که از خود ما سر زده و به خود ما بازگشته است.

از قرآن هیچ آیه‌ای ندانید جز همین یک آیه، بار خود را بسته‌اید. این آیه می‌گوید: می‌خواهی خوبی ببینی؟ پس خوبی کن! می‌خواهی بدی نبینی؟ پس، بدی نکن! و اگر خوبی نمی‌بینی، چون خوبی نکرده‌ای و اگر بدی می‌بینی چون بدی کرده‌ای.

و نگو خوبی کردم و ندیدم، بله ممکن است نسبت به کسی خوبی کنی اما از او خوبی نبینی ولی دیر یا زود، یک روزی، یک جایی و توسط کسی خواهی دید. همین‌طور ماجرای بد بودن و بدی کردن.

سبک تر از ذره

به‌قدر سنگینی یک ذره -ذره که می‌دانید چیست؟ همین چیزهایی که در فضا و در نور آفتاب معلقند و دیده می‌شوند، ذره هستند- اگر شما کار کنید، ضایع نمی‌شود. [۱]

دوربین‌های مخفیِ الهی ذره‌ذرۀ اعمال ما را نگاه می‌کنند و می‌سنجند و سخت‌ترش این است که بر دل‌های ما هم تسلط دارند. دوربین مخفی فقط توی ساختمان و توی محیط کار و داخل خانه و این‌ها نیست؛ توی دل ما هم یک دوربین مخفی هست. آنچه بر دل ما می‌گذرد، آنچه بر ذهن ما می‌گذرد، آنچه در خلوات انجام می‌دهیم، همه بدون هیچ‌گونه کم و زیادی منعکس است و در روز قیامت این‌ها آشکار می‌شود. [۲]

در آن عرصه عجیب و هول‌انگیز، یکی‌یکی کارها و حرکات و حرف‌ها و اعمال و حتی گاهی تصورات ما زنده خواهد شد و مورد مداقه قرار خواهد گرفت. شما خود آن خیر و شر را در قیامت می‌بینید. خودِ آن عمل، آنجا در مقابل ما مجسم و زنده خواهد شد. [۳]

اعتقاد به امتدادِ نتایج عمل، ایثار و جهاد را معنا می‌بخشد و منطقی می‌کند. یکی از ابزارهای مهم ادیان که در اسلام به‌طور واضحی وجود دارد، مساله جهاد است. جهاد باید همراه با ایثار باشد؛ و اِلّا جهاد نخواهد شد. ایثار یعنی ازخودگذشتگی. در منطق عقل ابزاری، ازخودگذشتگی یک امر بی‌منطقی است. خب، چرا من از خودم بگذرم؟ این اعتقاد به معاد است که این را منطقی می‌کند، عقلانی می‌کند. وقتی ما معتقدیم که هیچ عملی از بین نخواهد رفت و همه اعمال محفوظ است و ما در آن زندگی واقعی، این اعمال را در مقابل چشممان خواهیم دید، آن وقت اینجا اگر برای تکلیف، برای وظیفه یک چیزی را از دست دادیم، احساس خسارت نمی‌کنیم؛ ولو آن چیز جانمان باشد، ولو آن چیز عزیزان و فرزندانمان باشد. باید این‌ها جز الگوی پیشرفت بیاید و در پیشرفت یک جامعه معنا پیدا کند. بنابراین مساله اصلی، مساله توحید و مساله معاد است. [۴]

معاد و مقصد

تذکرِ قیامت و زنده شدن دوباره انسان‌ها، جز عناصر جدانشدنی دعوت انبیای الهی بوده است. بعد از اصل توحید، از همه اصول اسلامی بالاتر، اصل قیامت و معاد است.

دنیا و آخرت از هم تفکیک‌پذیر نیستند و این عالم مزرعه آن عالم است؛ ویژگی مزرعه چیست؟ این است که هر آنچه را بکاری، دقیقاً همان را برداشت می‌کنی و این یعنی نهایتِ وحدت، هماهنگی و یکی‌بودن دنیا و آخرت.

مرگ یا لحظه جدایی انسان از این عالم برای همه حاصل می‌شود و هیچ‌کس نمی‌تواند از مرگ فرار کند؛ اگر هم فرار کند، فایده‌ای ندارد و خود مرگ، او را در آغوش خواهد گرفت. مرگ و مردن، مسأله‌ای واقعی و جز قوانین ثابت و بلکه جز یقینی‌ترین مسائل حیات بشری است.

فراری بودن انسان از مرگ، به‌خاطر تعلق و محبتش به دنیاست. انسانی از مرگ گریزان است که کارش در دنیا فقط بازی، بیهودگی و تفاخر و زیاد کردن دارایی‌هایش باشد. در حالی که همه انبیای‌الهی با صدای رسا از حقیقتِ مسافرخانه بودن دنیا خبر داده‌اند تا انسان به بهترین شکل از فرصت دنیا بهره ببرد و زندگی جاودانۀ خودش را بسازد.

انسانی که توسط تعالیم وحی‌الهی رشد کرده‌باشد و مساله قیامت در جانش رسوخ کرده باشد، همه افکار و اعمالش را متناسب با روز حساب و قیامت تنظیم می‌کند. دائماً خودش را برای پاسخ‌گویی در آن روز محاسبه می‌کند و مراقب است تا در آن روزِ سخت و خشمگین، گرفتار و در بند نباشد.

آری، آن روز، یعنی قیامت، روز بسیار سختی است. سختی‌اش تا حدی است که بهترین بندگان الهی، نسبت به آن روز ترسان هستند و بخاطر رهایی از سختی، گرسنگی و تشنگی آن روز، حاضرند در این دنیا صدها سختی، گرسنگی و تشنگی و بلکه هزاران درد و رنج و ناملایمت را تحمل نمایند. آنچه سبب عمل صالح و تضمین‌کننده آن در این دنیا می‌شود، همین اعتقاد به حسابرسی اعمال و زندگی پس از مرگ است.

در قیامت، انسان صرفاً نتیجه اعمال دنیایی‌اش را مشاهده نمی‌کند، بلکه خود آن عمل را مشاهده می‌کند؛ به عبارت دیگر هر عمل انسان یک باطن و حقیقتی دارد که توسط خود انسان ایجاد می‌شود که در آخرت، انسان با حقیقت و باطن همان اعمال مواجه می‌شود. پس انسان، در لحظه لحظه زندگی‌اش، در کوچک‌ترین اعمال و حتی افکارش، باید ملاحظه خدا و حسابرسی قیامت را بکند.