خبرگزاری مهر؛ گروه استانها – عادله جوادزاده؛ در مرکز شهر اردبیل که گام برمی داری نمایی از جلوه گاه تجارت و دیانت توجه هر گردشگر و بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند که با ترکیبی از سراها و تیمچه‌ها بخشی از تاریخ و هویت این شهر را در دل خود نگاه داشته و بازار قیصریه از مهم‌ترین بخش‌های آن محسوب می‌شود.
مجموعه تاریخی بازار اردبیل در مرکز شهر و در دو طرف خیابان امام خمینی قرار دارد. این بازار از سمت شمال به میدان امام حسین یا تازه میدان، از جنوب به خیابان‌های آیت الله طالقانی، بلوار آیت الله مروج اردبیلی و میدان فجر، از شرق به خیابان آیت الله کاشانی و از غرب نیز به خیابان ناصرعلی صوفی منتهی می‌شود.
بازار تاریخی و سنتی اردبیل در گذر زمان تغییرات فراوانی به خود دیده اما پوسته و قالب اصلی و سنتی خود را در تمام این قرون حفظ کرده و وجود چندین مسجد کوچک و بزرگ در داخل و حوالی بازار از جمله مسجد جامع اردبیل و مسجد اعظم آن را به مرکز تجارت و دیانت بزرگ در اردبیل تبدیل کرده است.
صفویه رونق بخش تجارت در بازار اردبیل
کارشناس مسائل کذهبی و تاریخی اردبیل اظهار کرد: بازار بزرگ اردبیل یکی از آثار تاریخی این شهر به حساب می‌آید که قدمت آن احتمالاً به قرن‌های هفت و هشت هجری قمری و حتی قدیمی‌تر می‌رسد.
بیوک جامعی در گفت و گو با خبرنگار مهر، خاطرنشان کرد: در برخی از منابع از جمله آثار مقدسی و اصطخری در قرن چهارم هجری قمری، نام این بازار آمده است که آن را به‌شکل صلیبی توصیف کرده‌اند و به مسجدی در وسط آن اشاره می‌کنند.
وی گفت: بازار اردبیل در قرون هفت و هشت هجری از رونق خوبی برخوردار بوده اما رونق اصلی آن مربوط به دوره صفویه است.
جامعی اضافه کرد: دلیل این امر آن است که این شهر خاستگاه سلاطین صفوی، مرکز دینی و همچنین جایگاه مقابر شیخ صفی‌الدین اردبیلی و دیگر گذشتگان سلاطین صفوی بود، شهر و بازار آن از اهمیت و رونق خاصی برخوردار شد.
وی تصریح کرد: در زمان حکومت شاه طهماسب اول، بازارهای اردبیل رونق بسیار زیادی داشتند که می‌توان به بازار بقالان، کرباس‌فروشان، قصابان، خراطان، سراجان، قیصریه و ده‌ها سرای دیگر اشاره کرد.
این پژوهشگر تاریخی و دینی اردبیل بیان کرد: در دوره صفوی و بر اساس روایات تاریخی، مجموعه بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی موقوفات بسیاری از جمله خانه‌های اطراف بقعه، مغازه‌ها، حمام و همچنین بازار اردبیل را داشته است.
جامعی افزود: درآمد حاصل از این موقوفات صرف امور خیریه در سطح شهر می‌شد که می‌توان به رسیدگی به وضع معیشتی افراد مستضعف و خانواده‌های فقیر اشاره کرد.
نوای «حسین حسین» در بازار تاریخی اردبیل
بازار کنونی اردبیل معرف آثاری از دوره صفویه و قاجاریه است و بخش‌های مختلفی چون راسته‌ها، تیمچه‌ها، سراها، مسجد و گرمابه دارد. در داخل این بازار همچنین مسجد جامع و مسجد اعظم قرار دارند.
این بازار در دهه اول محرم پذیرای حسینیان و سینه زنان و زنجیرزنان محلات ششگانه اردبیل است که عشق امام حسین (ع) را در سینه دارند و عزای آن بی سر بی کفن را در کوی و برزن فریاد می‌زنند.
در دهه اول محرم اهالی بازار و کسبه مغازه‌ها و سراهای خود را در اختیار عزاداران قرار می‌دهند و با پذیرایی با چای و خرما و حلوا از این حسینیان نمایی زیبا از عشق به اهل بیت را در قلب تجارت اردبیل ترسیم می‌کنند.
کارشناس میراث فرهنگی اردبیل گفت: بازار تاریخی اردبیل دارای سراها و تیمچه‌های زیبا و متعددی است تماشای هر یک از آنها ما را با تاریخ و مدنیت اردبیل آشنا می‌کند.
اصغر تقی زاده شکیبا در گفت و گو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: بازار بقالان، قصابان، خراطان، سراجان، قیصریه، چاقوفروشان، کلاهدوزان، راسته اصلی بازار، راسته پیر عبدالملک، راسته قیصریه، راسته کفاشان، راسته غلامان، بازار زرگران، سراجان، پنبه‌فروشان، مسگران، چاقوسازان، آهنگران، سرای خشکبار (حاجی میرزا)، سرای گلشن، سرای وکیل، سرای نو یا زنجیرلو، سرای حاج احمد، سرای حاج شکر، سرای مجیدیه، سرای امام جمعه، سرای دوگچی و تیمچه زنجیرلی قسمت‌های مختلف این بازار را تشکیل می‌دهند.
وی گفت: سرای خشکبارهای بازار اردبیل از دو بازارچه موازی هم تشکیل شده است که هر دو بر راسته بازار عموداند و هرکدام دارای پنج دهانه و ۵۱ مغازه هستند.
تقی زاده شکیبا ادامه داد: سرای گلشن نیز دو بازارچه و یک سرا دارد که در مقابل سرای زنجیرلی واقع شده‌اند و به راسته بازار و راسته پیر عبدالملک مربوط می‌شوند. از دیگر بخش‌های مهم بازار می‌توان به چهار سوق یا بازار بزرگ قیصریه اشاره کرد. این بخش مدور شکل است و گنبد کروی بلند و ساده دارد.
وی گفت: بازار اردبیل با طاق‌های جناغی و گنبدهای ساده پوشش یافته و عرض طاق‌نمای مغازه‌ها به‌طور متوسط سه متر و قطر پایه‌های طاق‌ها حدود ۸۰ سانتی‌متر است. روشنایی داخل این بازار از طریق روزنه‌های تعبیه شده در پوشش‌های گنبدی تأمین می‌شود. بر سر بازارچه شمال شرقی، سنگ‌نبشته‌ای به چشم می‌خورد که به‌علت فرسودگی امکان قرائت آن وجود ندارد. این سنگ‌نوشته حاوی نام بانی و تاریخ بنا است.
ثبت بازار تاریخی اردبیل در فهرست آثار ملی کشور
امروز قسمت عمده بازار اردبیل در تغییرات شهری در نیم قرن گذشته تخریب شده و ارتباط بعضی از بخش‌های آن با مرکز بازار از بین رفته است به طوری که این بازار در حال حاضر در مرکز شهر و در طرفین خیابان امام خمینی قرار دارد و بازدیدکنندگان به وضوح می‌توانند جدایی بازار طلافروشان را از بازار قیصریه فعلی مشاهده کنند.
این مجموعه در سال ۱۳۶۴ مرمت شد و با شماره ۱۶۹۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
بازار سنتی اردبیل با قدمتی طولانی و گذشته‌ای پرافتخار نقش قابل توجهی در جریانات و مبادلات تجاری ایفا می‌کرده است.
این بازار در دوره سلجوقیان در قلب شهر اردبیل بنا شده ولی در دوران صفویه رونق گرفته است به طوری که این بازار صرفنظر از وجهه تاریخی و اقتصادی‌اش، به لحاظ معماری و مردم‌شناسی نیز قابل توجه است.
معماری بازار اردبیل آمیخته از معماری سنتی و اصیلِ ایرانی و اسلامی و روایتگر تاریخ کهن و باستانی اردبیل است. قدیمی ترین سیاحانی که از بازار اردبیل نام برده‌اند، این مجموعه تاریخی را به صورت صلیب در چهار راسته توصیف کرده‌اند که در میانه آن مسجد قرار داشته است. بخش اصلی سرا فضایی مستطیل شکل است که پوشش آن متشکل از ۹ گنبد در میانه با چهار ستون مدور از سنگ خاراست و در اطراف بر جرزها نگهداری می‌شود. ستون‌ها دارای سرستون مکعب شکل بوده و طاق‌های زیرین گنبدها توسط تیرهای چوبی به یکدیگر اتصال یافته و مهار شده است.
امروز بازار تاریخی اردبیل یکی از مکان‌های بزرگ گردشگری، تجاری، تاریخی و … این شهر است که حضور چندین ساعته در سراها و تیمچه‌های آن خستگی و ملال زندگی ماشینی را از انسان دور کرده با گام زدن در دالان‌های تاریخی هر انسان شیفته تاریخ را به دوران پیش از زندگی آهنی سرد امروزی سوق می‌دهد.
وجود رستوران‌های سنتی با غذاهای محلی نظیر آبگوشت، آش دوغ، کباب محلی اردبیل با دوغ سنتی و … پذیرایی بینظیر و به یاد ماندنی را از گردشگران انجام می‌دهد که با حضور یکباره در این بازار شاید هر ایرانی بخواهد چندین بار به اردبیل آمده و قدم زدن در این بازار را تجربه کند.
نظر شما