محمدباقر زینالی پژوهشگر، مدرس، آهنگساز و نوازنده موسیقی ایرانی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر ضمن تشریح تازه‌ترین فعالیت‌های موسیقایی خود از انتشار تازه‌ترین اثر پژوهشی‌اش خبر داد و گفت: به تازگی اثر پژوهشی را با عنوان «روایت اول» از ردیف‌نوشته موسیقی معروفی براساس نگارش لطف الله مفخم برای ویولن را بازگردانی و تصحیح کرده ام که به نظرم یکی از آثار پژوهشی است که می‌تواند در حوزه‌های آموزشی مورد استفاده قرار گیرد.
وی در توضیحات تکمیلی پروژه خود بیان کرد: «ردیف» یکی از مهم‌ترین منابع موسیقی سنتی ایران است که آموزش و اجرای آن از دوره ناصری به تدریج همه گیر شد و یادگیری آن جزو جدایی ناپذیر یادگیری موسیقی سنتی در سال‌های اخیر شده است. در این مسیر معتبرترین این ردیف‌ها، ۲ ردیف «میرزا عبدالله» و «آقاحسینقلی» است که هر ۲ ردیفِ سازی محسوب می‌شوند که یکی برای سه تار و دیگری برای تار تدوین شده بود. هرچند نسخه‌ای که از ردیف «میرزاعبدالله» در حال تدریس است با تار و توسط نورعلی برومند روایت شده است. البته که هر دوی این استادان شاگردان زیادی داشتند که دانسته‌های خود را به آنها آموزش می‌دادند تا مطالب منتقل شده و موسیقی حفظ شود. یکی از این شاگردان با استعداد، درویش خان بود که بعد از اتمام دوره شاگردی ردیف، خلاقیت‌های زیادی نیز در موسیقی ایجاد کرد که از آن جمله می‌توان به ردیفی برای تدریس با تار اشاره کرد که وی با تنظیمی متفاوت آن را به شاگردان خود تدریس می‌کرد. از شاگردان معروف درویش خان هم می‌توان به مرتضی نی داوود و موسی معروفی اشاره کرد که این ردیف را درس گرفته و تدریس می‌کرده اند.
این پژوهشگر گفت: موسی معروفی علاوه بر تدریس، اقدام به نوشتن یادگرفته های خود به صورت نت کرد. جالب اینکه در آن زمان که معروفیِ جوان شروع به نوشتن این ردیف کرد، کمتر کسی در ایران به نت نویسی آشنا بود پس کاری که موسی معروفی انجام داده، در آن دوره پروژه‌ای بسیار خاص و مهم به نظر می‌آمد. در گذر زمان این نوشته، در سال ۱۳۱۸ به دست لطف الله مفخم پایان می‌رسد و این هنرمند به سبب شاگردی که نزد ابوالحسن صبا کرده بود این نت‌ها را به کوک‌های مرسوم در ویولن منتقل کردتا شاید مورد استفاده نوازندگان ویولن و حتی در تدوین ردیف ویولن صبا قرار بگیرد. ولی این اتفاق نمی‌افتد و نوشته‌های مفخم تا سال ۱۳۵۶ بدون استفاده می‌ماند. در این سال دست نوشته‌ها بدون تصحیح توسط فرهنگستان هنر چاپ می‌شود و در بحبوبه پیروزی انقلاب اسلامی آنچنان که باید دیده نمی‌شود.
زینالی توضیح داد: سال ۱۳۸۲ به صورت اتفاقی نسخه‌ای از این کتاب را در کهنه کتاب فروشی‌ای دیدم و آن را خریدم تا شاید استفاده‌ای از آن داشته باشم. البته تا سال‌ها فکر می‌کردم این کتاب همان ردیفی است که به نام ردیف موسی خان معروف است. بعدها متوجه اشتباه خود شدم و در محتوای کتاب کنجکاو شدم. از سال ۱۳۹۳ شروع به کار کردن روی این کتاب کردم و نت‌ها را برای سهولت اجرا به کوک‌های مرسوم در ردیف‌های تار منتقل کردم. بعدها این نوشته‌ها را تایپ کردم و به فکر چاپ آنها افتادم. سال‌ها دنبال ناشر معتبر برای چاپ درخور آن بودم. متأسفانه ناشران مختلفی که به آنها مراجعه می‌کردم همکاری برای چاپ نداشتند و از سال ۹۷ تا ۱۴۰۲ این داستان وقفه‌ای طولانی برای چاپ کتاب ایجاد کرد. حتی در خلال این پیگیری‌ها متوجه شدم یک هنرمند و مدرس شناخته شده حوزه موسیقی مانع چاپ این مجموعه توسط چند ناشر شده است. چون این کتاب را با کتاب ردیف موسی معروفی در تضاد می دیده و صراحتاً به من گفت که این کتاب ردیف موسی خان را تضعیف خواهد کرد. چون کارشناسی کتاب توسط آن ناشران به این هنرمند مؤثر موکول شده بود که این جواب منفی مانع از چاپ کتاب در آن سال‌ها شد. البته در نهایت، کتاب «روایت اول» به صورت ناشر مؤلف چاپ شده است.
این نوازنده و آهنگساز موسیقی ایرانی در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: اشتباهی که در این مدت در برخورد دوستان با این کتاب متوجه شدم این بود که همه فکر می‌کنند این کتاب همان ردیف معروفی است اما این اشتباه به جهت نام موسی معروفی است که روی جلد آمده و پیشینه این ردیف را نمی‌شناسند. به نوعی می‌شود اذعان کرد که این ردیف را می‌توان ردیف «درویش خان» نامید. ضمن اینکه این کتاب برای کسانی که علاقه‌مند به پژوهش درباره ردیف و روند شکل‌گیری و رشد آن هستند، می‌تواند سودمند باشد و کاری که من انجام دادم پژوهشی روی زندگی موسی معروفی و لطف الله مفخم پایان، تصحیح اشتباهات موجود در نسخه اصلی کتاب، انتقال به کوک‌های جدید و مضراب‌گذاری نت‌ها برای ساز تار بوده است.
وی در پایان تصریح کرد: این ردیف به تنهایی هنوز قابلیت آن را ندارد که به صورت مستقل به عنوان ردیف استفاده شود. باید پژوهش بیشتری درباره جمله بندی‌ها و رفع اشکالات آن انجام شود تا ابهامات کامل رفع شود. همین طور، در تلاشم که نسخه‌ای صوتی از آن تهیه کنم تا نت‌ها مفهوم صوتی پیدا کنند و نغمات و ملودی‌های جدید به گوش ردیف دوستان و علاقه‌مندان موسیقی ایرانی برسد.
نظر شما