هبه زمین اطراف دروازه کوروش/ حفاظت یگان از تل آجری

خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ دروازه کوروش که قبل از ساخت تختگاه تخت جمشید و برای کاخ فیروزی که کاملاً تخریب شده، در محوطه شهر باستانی پارسه ساخته شده بود، در سه کیلومتری تخت جمشید قرار دارد و اکنون از آن دروازه که شبیه به دروازه ایشتار بابل قدیم است، تلی از آجر و خاک باقی مانده است به همین دلیل به آن تُل آجری می‌گویند.

داستان کشف این دروازه به زمانی می‌رسد که باستان شناسان در پروژه از کاخ تا شهر می‌خواستند بدانند که آیا تختگاه تخت جمشید و بناهای کاخ‌ها با شهر و پیرامون خود نسبتی داشته یا فقط یک بخش سلطنتی بوده است؟ برای این منظور بررسی‌های ژئوفیزیک انجام شد و تعداد زیادی کاخ در زمین‌های کشاورزی کشف در مراحل بعدی دروازه شناسایی شد. بنابراین باستان شناسان به این نتیجه رسیدند که در کنار تخت جمشید مجموعه‌هایی در طول ۳ کیلومتر از تختگاه تا دروازه در حدود ۳۰ هکتار وجود داشته که برای فعالیت‌های هنری، رنگ‌سازی، جواهرسازی، طلاکاری، کوره‌های صنعتی در مقیاس کوچک برای پودر کردن نوعی استخوان به کار می‌رفته است. همچنین بناها و کانل‌های آبی که در این پردیس وجود داشته است.

چند سال پیش باستان شناسان ایرانی و ایتالیایی در یک کاوش مشترک در بین سالهای ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۳ بنای بزرگی را از دوره هخامنشی کشف کردند که احتمال دادند آن را کوروش بزرگ ساخته باشد در حالی که تا قبل از این کشف، باستان شناسان تصور می‌کردند که شهر پارسه توسط داریوش ساخته شده ولی بعد از آن فهمیدند که پارسه توسط کوروش و کمبوجیه ساخته شده است.

تل آجری یک محوطه باستانی است که هزاران آجر لعابدار در ساخت آن به کار گرفته شده است. دیوارهایش ۴۰ متر ارتفاع تا ۱۰ متر ضخامت دارند و برخی از نقوش آن ترکیبی از اسطوره‌های بین النهرین و ایران باستان است. بسیاری از این نقوش همانند نقوش به کار رفته در دروازه ایشتار بابل بین النهرین است. شگفتی‌های این دروازه آجری که در اثر زلزله فروریخت، کتیبه‌هایی به زبان خط میخی آکدی بابلی است. استفاده از ملات قیر در اندود آجرها و به کار گیری نقش و رنگ در آجرها از جمله شگفتی‌های این بناست.

دروازه بزرگ‌تر از دروازه ایشتار بابل بوده و کوروش در زمان فتح بابل دستور ساخت آن را داده بود. این دروازه بزرگ که زمانی به دلیل زلزله به تلی از خاک وآجر تبدیل شد، حالا زیر دست باستان شناسان قرار دارد تا آجر به آجر آن را بررسی کنند و هر بار با شگفتی‌های جدیدی در ساخت آن رو به رو شوند.

علیرضا عسگری چاوردی باستان شناس تل آجری در گفتگو با خبرنگار مهر بیان کرد: پلان تل آجری به این شکل است که سازه‌ای در وسط قرار دارد که ۵ متر میانه آن تا بالا خشتی بوده و ۲‌.۵ متر هم از دو طرف چپ و راست آجری است. نمای بخش بیرونی و داخلی این پلان آجرهای لعابدار هست. تل آجری در محدوده ۶۰۰ هکتاری بخش فیروزی هست که این بخش ۱۷ محوطه باستانی دارد. در پلان آن کاملاً مشخص است که یک اتاق در وسط وجود داشته با ۱۲ متر ارتفاع.

این دروازه با این پلان شبیه به پلان درباره ایشتار در بابل بین النهرین کهن هست. با این تفاوت که ابعاد و پهنای دروازه شهر پارسه تخت جمشید بزرگ‌تر هست چون دروازه پارسه ۲۹ در ۴۰ متر است اما دروازه ایشتار تقریباً ۲۲ در ۲۹ متر است. تل آجری همه تکنیک‌ها و قالب‌ها متعلق به بابل باستان را دارد. بنابراین حریم درجه یک تخت جمشید باید مورد حفاظت جدی قرار بگیرد. به دلیل آنکه پارسه یک پردیس بوده است.

عسگری چاوردی درباره اینکه چطور می‌توان ثابت کرد که این دروازه شبیه به دروازه ایشتار بوده توضیح داد: آجرهای لعابدار دروازه بابل (ایشتار) که کوروش آن را در سال ۵۳۹ ق. م فتح کرد شامل یک حیوان ترکیبی است که پاهایش عقاب، دستانش شیر، شاخ و صورتش از مار و اژدهاست. این ترکیب نماد سمبلیک از ایزد مردوک، خدای مردوک در بین النهرین باستان است که به آن «موشخشو» می‌گویند. درست گرافیکی شبیه آن در دروازه پردیس پارسه با پاهای عقاب و دستان شیر دیده می‌شود نقشی که مشابه ایزد مردوک بابل بین‌النهرین هست.

عسگری چاوردی که به همراه تیم ایتالیایی در اینجا کار کرده از یافته‌های کاوش‌های باستان شناسی در تل آجری خبر داد و گفت: حاصل این کاوش‌ها، به دست آمدن بیش از ده هزار قطعه آجر لعابدار هست که نشان می‌دهد نماهای این دروازه بزرگ و باشکوه دارای آجرهای لعابدار رنگین بوده است.

در این دروازه به صورت گسترده ملات قیر استفاده شده که در دوران هخامنشی از خوزستان به پارسه آورده شده است. همچنین علائم و نمادهای معماری به صورت خاص روی آجرها شناسایی شده که به وسیله آن استادکار از بالا می‌توانسته با این علائم و نمادها خطوط افقی و عمودی آجرها را مشخص کند. برای حفاظت هم تمام فاصله‌های بین رج‌های هر آجر را با ملات قیر که ملات خالص هم نیست پر می‌کردند. ملاتی که کارکردی شبیه به گل رس داشته است.

عسگری چاوردی از اقدامات حفاظتی در این محوطه باستانی خبر داد و گفت: برنامه ما انجام فاز حفاظت و مرمت و تبدیل تل آجری به یک سایت موزه برای بازدید عموم از دروازه پردیس پارسه است. روی این دروازه به طرف غرب و اَنشان و شوش هست و مسیر واقعی را نشان می‌دهد. شهرهای مهم قدیم تخت جمشید و شوش باستان و انشان بود بنابراین مسیر دروازه به طرف غرب با توجه به اسناد و الواح منطقی هست. این دروازه بسیار زیبا و باشکوه بوده و شما به شهر پردیسی می‌رسیدید که دروازه آن رنگین بوده است. بلافاصله به باغات و پردیس‌هایی که آبیاری می‌شدند و وارد پارسه می‌شدید.

وی با اشاره به اینکه عکس‌های سال ۹۰ این تل آجری شبیه به یک تپه خاکی معمولی بود گفت: اکنون سقفی که در این محوطه زدهشده باعث حفاظت از آن می‌شود. بخش فیروزی شهر پارسه ۶۰۰ هکتار است و دارای ۱۷ محوطه باستانی که ما فقط دروازه کوروش را کاوش کردیم. برای آن کانکس و دفتر پژوهشی و نورپردازی و کارشناس گذاشتیم تا این محوطه‌ها را حفظ کنند.

عسگری از هبه زمین‌های اطراف تل آجری توسط مالک زمین‌ها خبر داد و گفت: صاحب زمین‌ها لوله‌های قطور بلندی را تأمین کرده که آب مورد نیاز زمین‌های کشاورزی به بیرون محوطه باستانی هدایت شود و داخل محوطه نشود همچنین یگان حفاظت در تل آجری مستقر است و کل ۱۷ محوطه فیروزی را پایش می‌کند و تحت کنترل دارد.

عکس از خلیل امامی