خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه-مصطفی شاکری گرکانی: شاید بتوان ادعا کرد که در میان ائمه، امام سجاد (ع) در سخت‌ترین شرایط ممکن، عهده‌دار منصب الهی امامت شدند. آغاز امامت آن حضرت در روز عاشورا بود؛ روزی که نهایت ظلم و ستم بنی‌امیه و دشمنان اهل بیت (ع) به منصه ظهور رسید و جنایتی فراموش‌نشدنی در حق اهل بیت عصمت روا داشته شد. آغازین روزهای امامت آن حضرت با خاطره اسارت، حضور در مجلس ابن‌زیاد و مشاهده رنج و مصیبت زنان و کودکان بنی‌هاشم همراه بود. پس از بازگشت آن حضرت به مدینه، فاجعه حره در شهر پیامبر (ص) رقم خورد و چندی بعد، خانه خدا به دستور یزید به آتش کشیده شد. در این شرایط دشوار، امام دو رسالت مهم بر عهده داشت؛ یکی انتقال پیام عاشورا و مراقبت از خون شهیدان کربلا و دیگری، ایفای وظیفه خود به عنوان امام و رهبر الهی که باید مسیر هدایت را برای جامعه به قهقرا رفته آن روز ترسیم می‌کرد و اسلام واقعی را باردیگر به مردم عرضه می‌کرد.
امام این دو وظیفه را به بهترین شکل ایفا کرد. ایشان توانست علی‌رغم شرایط سخت و دشواری که در آن می‌زیست، هم از حق شهیدان کربلا دفاع کند و پیام آنها را به گوش مردم برساند و هم نسخه صحیح و بدون تحریفی از شریعت اسلام را در قالب دعا و مناجات به جامعه عرضه کند. صحیفه سجادیه که از آن حضرت برای شیعیان به یادگار مانده است، امروز نیز می‌تواند انسان متحیر و مضطرب عصر مدرن را به ساحل امن و آرامش رهنمون شود و راه درست زیستن را به او بیاموزد. به مناسبت ایام شهادت آن حضرت درباره «تداوم اهداف قیام امام حسین (ع) در ادعیه صحیفه سجادیه» با محمد عترت‌دوست؛ عضو هیئت علمی دانشگاه شهید رجایی گفت‌وگو کردیم.
عترت‌دوست در ابتدا ضمن بیان این پرسش که چه مسئله‌ای باعث شد در محرم سال ۶۱ هجری امام شیعیان در کربلا به طرز فجیعی همراه یاران و خانواده خودش به شهادت برسد و قتل عام فجیعی رخ بدهد که شاید در طول تاریخ بی‌نظیر باشد، بیان کرد: مسئله به اینجا برمی‌گردد که امام حسین (ع) برای خروجشان از مدینه و حرکت به سمت کوفه و کربلا هدفی داشتند و این هدف را در وصیتنامه خودشان بیان کردند. حضرت آنجا می‌فرمایند که خروج و قیام من علیه حکومت وقت به این دلیل است که احساس می‌کنم در مسیر و هدف دین و آنچه پیامبر (ص) آورده انحرافاتی رخ داده و من می‌خواهم آن انحرافات را اصلاح کنم. عمده‌ترین انحرافی که در آن دوره وجود داشت و از کلمات اهل بیت (ع) برداشت می‌کنیم این است که ظاهر دین حفظ شده بود یعنی نماز خوانده می‌شد، قرآن خوانده می‌شد، اذان گفته می‌شود ولی باطن دین و حقیقت دین فراموش شده بود.
وی در ادامه اظهار کرد: حقیقت دین امامت و ولایت است. این حقیقت است که در ظهر عاشورا قربانی می‌شود یعنی آنچه در کربلا اتفاق افتاد این بود که مردم امام خودشان را نشناختند، رهبر خودشان را نشناختند و تشخیص اشتباه دادند یعنی تصور کردند چون یزید بر مسند قدرت است خلیفه الله و امام جامعه اسلامی است و باید از او اطاعت کرد و غیر او هر کس باشد ولو نواده پیامبر (ص) باشد چون به حکومت نرسیده است حقی ندارد و باید حذف شود. لذا در ظهر عاشورا ما شاهد حذف امام از جامعه اسلامی هستیم و مهمترین نکته در این واقعه، عدم تشخیص امام و رهبر حقیقی و مسیر حقیقی دین اسلام است.
عضو هیئت علمی دانشگاه در ادامه به نقش امام سجاد (ع) در تداوم این راه اشاره کرد و گفت: این مقدمه بحث من بود تا بر اساس این مقدمه این موضوع را بیان کنم که امام سجاد (ع) بعد از شهادت پدرشان در کربلا این مسیر را تداوم بخشیدند و همان هدفی که امام حسین (ع) داشتند را دوباره ادامه دادند ولی روش ایشان فرق می‌کند. امام سجاد (ع) به این نتیجه رسیدند که مردم هیچ درکی از حقیقت دین و امامت و ولایت ندارند و به همین دلیل امام قبلی را به شهادت رساندند. اینجا امام یک اقدام هوشمندانه انجام می‌دهند. درست است ایشان به ظاهر مسیر سیاست را رها می‌کنند و در خانه و مسجد مشغول عبادت می‌شوند و اینقدر به عبادت می‌پردازند که به زین العابدین معروف می‌شوند ولی نکته اینجا است که امام به واسطه دعا و دعا خواندن و آموزش دعا به دیگران همان هدف امام حسین (ع) را ادامه می‌دهند و مسیر معرفی حقیقت دین و چگونگی ارتباط با امام را به خوبی در ادعیه خودشان در صحیفه سجادیه به صورت ضمنی و غیر مستقیم بیان می‌کنند.
وی افزود: به عنوان مثال برخی از این موارد را بیان کنم تا مشخص شود وقتی راجع به ادامه مسیر کربلا در ادعیه صحیفه سجادیه صحبت می‌کنیم به چه صورت است. اگر ما فهرست ادعیه صحیفه سجادیه را نگاه کنیم بر اساس آن فهرست، خیلی مسائل خودش را نشان می‌دهد. امام یک مسیر منطقی را شروع می‌کند؛ از توحید شروع می‌کند، بعد به نبوت و سپس امامت می‌رسد. امام از دعای اول که حمد و سپاس خدا است شروع می‌کند، بعد به دعای دوم می‌رسند که درود بر پیامبر اسلام است و در همان دعای دوم، بیان می‌کنند پیامبر (ص) وصیتی داشته، پیامبر (ص) هدفی داشته و جانشینانی معین کرده است.
عترت‌دوست در ادامه سخنان خود تاکید کرد: جالب اینجا است دعای سوم درود بر حاملان عرش و فرشتگان مقرب است. اینجا سوال پیش می‌آید که ما چرا باید به حاملان عرش و فرشتگان مقرب درود بفرستیم؟ اصلاً آنها چه نیازی به درود ما دارند؟ آنها چه نقشی در نظام هستی دارند؟ اینجا است که امام خیلی ظریف این مطلب را بیان می‌کند درست است پس از پیامبر (ص) وحی قطع شده ولی مسیر تدبیر الهی و مسیر ربوبیت الهی و مسیر تحقق اراده الهی باز است و بعد از پیامبر (ص) ملائکه ادامه‌دهنده مسیر ربوبیت الهی هستند و ملائکه بر بندگان صالح خدا و رسل الهی نازل می‌شوند.
وی افزود: اینجا دوباره سوال پیش می‌آید که رسل الهی چه کسانی هستند؟ پاسخ این سوال در دعای چهارم است که دعای درود بر پیروان پیامبر (ص) و تصدیق‌کنندگان ایشان است. در اینجا امام بیان می‌کنند افراد بسیاری هستند که پیرو پیامبر (ص) هستند اما آیا همه کسانی که به پیامبر (ص) ایمان آوردند هم‌رتبه هستند؟ آیا همه پیروان ایشان پیرو حقیقی هستند؟ آیا سابقین در اسلام و کسانی که جز اولین نفرات بودند که به پیامبر (ص) ایمان آوردند با کسانی که در روزهای آخر به اجبار ایمان آوردند یکسان هستند؟ آیا کسانی که پیامبر (ص) را تصدیق کردند و بارها به صداقت پیامبر (ص) گواهی دادند با کسانی که پیامبر (ص) را دروغگو می‌دانستند و در پی کشتن پیامبر (ص) بودند یکسان هستند؟ از اینجا به بعد امام به صورت پلکانی جلو می‌آیند و جایگاه ولایت و امامت در جامعه را بیان می‌کنند.
پژوهشگر قرآن و حدیث ضمن اشاره به رویکرد امام سجاد (ع) در معرفی اهل بیت (ع) در قالب ادعیه صحیفه، توضیح داد: از دعای پنجم به بعد گرچه به ظاهر عناوین متفاوت می‌شود مثلاً دعا برای صبح و شام، دعا هنگام خوشی، دعا برای عاقبت به خیری اما یک نکته بسیار عمیقی از دعای پنجم به بعد تا انتهای صحیفه سجادیه مشاهده می‌کنیم و آن نکته عمیق این است امام در موقعیت‌های مختلف، برای امور مختلف، در هر مسئله‌ای که پیش می‌آید مسیر مشخصی طی می‌کند و آن اینکه مسیر درخواست آن مطلب از خدا به واسطه وجود اهل بیت (ع) و بندگان خاص الهی است؛ به واسطه افرادی که آبروی خاصی نزد خدای متعال دارند، به واسطه افرادی که جایگاه ویژه‌ای نزد خدای متعال دارند.
وی در ادامه پیشنهاد کرد: من از علاقه‌مندان به این دعاها می‌خواهم که یکبار متن دعا را فارغ از موضوع دعا واکاوی کنند. ما این کار را بارها و بارها در دعاهای مختلف انجام دادیم مثلاً در دعایی که برای عاقبت به خیری است امام بیان می‌کنند این عاقبت به خیری به شرطی است که ما پیرو واقعی راه پیامبر (ص) و دین خدا باشیم و بعد حضرت توضیح می‌دهند که پیروان واقعی دین خدا چه کسانی هستند و چه ویژگی‌هایی دارند. به عنوان مثال دیگر در دعای سیزدهم که برای طلب حاجت‌ها است امام می‌فرمایند که طلب حاجت‌ها به واسطه وجود بندگان صالح و خالص و مخلص الهی است. باز در دعای نوزدهم که برای درخواست باران است بیان می‌شود که در خواست باران به واسطه وجود اهل بیت (ع) است. امام دارند دائم این مطلب را تذکر می‌دهند که به واسطه وجود افراد خاص و ویژه این اتفاقات برای ما می‌افتد و مشکلات ما برطرف می‌شود. دعایی نیست که امام در آن، این افراد خاص و ویژه را معرفی نکرده باشند، در دعایی نیست که امام عبارتی یا مطلبی راجع به اهل بیت (ع) بیان نکرده باشد.
وی در پایان گفت: یکی از دعاهایی که در صحیفه سجادیه از آن به عنوان دعای خاص یاد می‌کنیم دعای مکارم‌الاخلاق است. در این دعا امام هر بعد اخلاقی را بیان می‌کند، اشاره می‌کند که اهل بیت (ع) این فضیلت اخلاقی را داشتند و از این نظر، این دعا هم دعای معرفی اهل بیت (ع) به شمار می‌آید. امام در بعضی دعاها دشمنان اهل بیت (ع) را هم معرفی کردند؛ مثلاً در دعای هفدهم که دعای پناه بردن از دشمنی و مکر شیطان است، ایشان ویژگی‌هایی را بیان می‌کنند که ویژگی دشمنان اهل بیت (ع) است. بنابراین مسیر امام حسین (ع) و اهداف قیام امام حسین (ع) در صحیفه سجادیه تداوم پیدا کرده است.
نظر شما