راه بی پایان ارادت در «عشق کوفی»/ حکایت تیتراژی که برکت داشت

خبرگزاری مهر-گروه هنر-علیرضا سعیدی؛ کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می‌کند با انتخاب عناصر، فرم‌ها و چینش‌ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطب یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته‌سنج، اندیشمندانه و حساب‌شده پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می‌شود که بیننده را از اساس از یک اثر تصویری دور می‌کند.

آنچه بهانه‌ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره‌سازترین موسیقی‌های مربوط به برخی برنامه‌ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آن‌ها برای ما در هر شرایطی می‌تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره‌بازی پس از آغاز و انتشار در نوروز ۱۴۰۰ و استقبال مخاطبان از آن، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره‌بازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهن‌مان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال‌هایی که حال‌مان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.

«خاطره بازی تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به‌صورت هفتگی می‌توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آن را دنبال کنید.

در صد و بیست و سومین شماره از این روایت رسانه‌ای به سراغ موسیقی متن و تیتراژ سریال تلویزیونی «عشق کوفی» رفتیم که محصول سازمان هنری رسانه ای اوج به نویسندگی فائزه یارمحمدی و یزدان محمد کاظمی، تهیه کنندگی سعید سعدی و کارگردانی حسن آخوندپور است و تابستان سال ۱۴۰۲ به مناسبت ایام سوگواری شهادت حضرت سید الشهدا (ع) و یارانش در واقعه کربلا از شبکه سوم سیما پیش روی مخاطبان قرار گرفت. مسیری که موسیقی متن آن توسط مسعود سخاوت دوست از آهنگسازان پرکار سینما و تلویزیون و موسیقی تیتراژ آن توسط مصطفی راغب از خوانندگان فعال موسیقی پاپ تولید شد.

وقایع این سریال در سال ۶۱ هجری قمری و در زمان ورود حضرت مسلم به کوفه و حوادث کربلا اتفاق می‌افتد و در آن شاهد روایتی از عشق پسری کماندار به نام هلال از خاندان علوی و دختری نازپرورده به نام نائله از خاندان عثمانی هستیم که درگیر مسائل سیاسی و مذهبی دوران خود می‌شوند.

لعیا زنگنه، نادر سلیمانی فرد، سعید شریف، شبنم قربانی، حسین سلیمانی، سوگل طهماسبی، نادر فلاح، مهسا مهجور، مریم کاویانی، محمد اشکان فر، جمال الدین بیات، مژگان اخلاقی، ساقی زینتی، احمد مسافری، احسان محسنی، سید جواد هاشمی، عمار تفتی و ثریا قاسمی هم بازیگران این سریال تلویزیونی بودند که تلاش کرد در قالبی متفاوت از نظر محتوا، ترسیم کننده واقعه جانسوز عاشورا باشد. مسیری که هم برای رسانه ملی و هم برای دست اندرکارانش تجربه متفاوتی به حساب می آمد و آمده بود تا با ارائه ای متفاوت خود را به عنوان یک سریال مناسبتی اما پرمخاطب به بینندگان معرفی کند.

فارغ از آنچه در حوزه تولید و محتوای این سریال می توان به آن اشاره داشت، این موسیقی متن و موسیقی تیتراژ سریال بود که هریک به دلیل نگاه ویژه ای که آهنگسازان و تولیدکنندگانش داشتند، توانست به عنوان یکی از برگ های برنده این مجموعه لقب بگیرد. محتوایی که هم مسعود سخاوت دوست به عنوان آهنگساز سریال به دلیل تجربه های متعدد و متنوع سینمایی و تلویزیونی و هم مصطفی راغب به عنوان خواننده ای که در حسینیه های پرشور شهر یزد سابقه مداحی داشت توانستند ملودی های ارزشمندی را به گوش مخاطبان این سریال برسانند.

مسعود سخاوت دوست آهنگساز سریال «عشق کوفی» چندی پیش بود که در گفت‌وگو با خبرنگار مهر درباره نحوه ساخت موسیقی متن این سریال مناسبتی ویژه ایام سوگواری شهادت حضرت سیدالشهدا (ع) گفت: آنچه برای ساخت و اتمسفر موسیقی متن این سریال در نظر گرفته شده تمرکز روی ۲ بخش محتوای اثر بوده است. اولی بخش جغرافیایی سریال است که تلاش شده محتوای موسیقایی در تشخص جغرافیا و فرهنگ مردمان عرب زبان به ویژه منطقه شامات و کوفه طراحی شود. دومین بخش هم مبتنی بر فضای عمومی کار است که این مسیر منطبق بر موسیقی جهان و فضای کلاسیک سریال هاست و من تلاش کردم در این قالب هم فضای آهنگسازی سریال را طراحی کنم. البته فضای سومی هم می‌توانیم برای آهنگسازی این کار در نظر بگیریم که نشأت گرفته از تلفیق این ۲ بخش موسیقایی است. به عبارتی در مقاطعی از سریال ممکن است مخاطب شنونده همزمان هر ۲ بخش از موسیقی‌هایی باشد که در یک تلفیق طراحی شده هم دربرگیرنده موسیقی بومی و هم در برگیرنده موسیقی کلاسیک است. فضایی که تلاش کردم در آن طراحی متفاوتی داشته باشم تا شنونده و بیننده با فضای متفاوتی از یک ساختار موسیقایی رو به رو شود.

این آهنگساز در ادامه گفت‌وگوی خود به موضوع سازبندی و ارکستراسیون موسیقی متن سریال «عشق کوفی» اشاره کرد و توضیح داد: مهم‌ترین فضای موسیقایی و ارکستراسیونی که برای این کار در نظر گرفته شده، مبتنی و استوار بر سازهای بادی است که به نوعی روایت گر اصلی موسیقی کار در حوزه سازها را به عهده دارند. در این چارچوب به کارگیری فلوت عربی موسوم به «مضمار» که در دوران تاریخی مورد نظر سریال از جمله سازهای اصلی به حساب می‌آمد، یکی از مهم‌ترین ابزاری بود که از آن برای نزدیک شدن به محتوای اثر استفاده کردم. تمرکز بر نوازندگی سازهای کوبه ای بعد از توجه به موضوع سازهای بادی از دیگر مواردی بود که تلاش داشتم در ساخت موسیقی متن کار از آنها استفاده کنم. در این مجال توجه به نوازندگی سازهایی چون پرکاشن، دایره و دف در مسیر اصلی این حوزه قرار داشت. البته در آن دوران ساز دف به این معنایی که در دوره معاصر وجود دارد، فضای متداولی نداشت اما بنده تلاش کردم بر اساس رویکرد پژوهش محوری که بر ساختار موسیقی متن این سریال انجام دادم، ساز دف را نیز مطابق با این رویکرد به موسیقی متن سریال اضافه کنم.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: به طور حتم اگر مدیای «عشق کوفی» در مدیای سینما قرار می‌گرفت، ساختار موسیقایی آن هم تغییر پیدا می‌کرد اما چون بیننده این سریال از قالب تلویزیون به تماشای آن نشسته سعی کردم تم هایی را وارد کار کنم که بتواند دربرگیرنده طیف وسیع‌تری از مخاطبان باشد. البته قرار بود این سریال همزمان با پخش در ایران در تعدادی از کشورهای عرب زبان هم پخش شود که اتفاقا نکته ای که انگیزه‌ من را برای استفاده بیشتر از موسیقی عربی بیشتر کرد، توجه به مردم عرب زبانی بود که مخاطبان این سریال هستند و باید ذائقه آنها هم در نظر گرفته می‌شد. من هیچ وقت از هیچ یک از کارهایم رضایت صد در صدی ندارم چرا که معتقدم کارها دربرگیرنده نقاط ضعف و قوت فراوانی است و هیچ وقت نمی‌توان به صورت صددر صدی از کار رضایت داشت. اما تا به امروز که شاهد پخش سریال بودیم واکشن های خوب و مثبتی را از موسیقی متن سریال دریافت کردم که امیدوارم استمرار داشته باشد.

اما همان گونه که پیش تر هم اشاره داشتیم، علاوه بر موسیقی متن این سریال، موسیقی تیتراژ هم توانست به عنوان یکی از پرشنونده ترین و ماندگارترین موسیقی تیتراژهای مرتبط با سریال های عاشورایی سیما در زمان پخش لقب بگیرد؛ مسیری که راغب را مجاب کرد تا از این قطعه عاشقانه هم در کنسرت عاشورایی خود و هم در دیگر اجراهای زنده خود بهره مند شود. ملودی که با شعر قاسم صرافان، تنظیم مجتبی حبیبی، ملودی و خوانندگی مصطفی راغب و نوازندگی هنرمندانی چون پیام طونی به عنوان نوازنده ویولن و ویولا، فرشید سعادتمند نوازنده ویولنسل، امیرمهدی مقدم نوازنده عود، نوید صالح زاده نوازنده پرکاشن و سازهای زمینه، رضا پارسائیان میکس و مستر حال و هوای دلنشینی را به تیتراژ پایانی این مجموعه داد.

شرط راغب با تهیه کننده برای انعقاد قرارداد چه بود؟

مصطفی راغب از معدود خوانندگان موسیقی پاپ ایران که تجربه های موسیقایی اش ملهم از حضور در محضر هنرمندان مطرح موسیقی ردیف دستگاهی ایران بوده و همواره عرض ارادت خود به محضر حضرت سید الشهدا را در گفت و گوهای رسانه ای خود اعلام کرده، چندی پیش بود که درباره انگیزه های خود برای خوانش این ملودی ها که در موسیقی تیتراژ «عشق کوفی» هم ارائه شده است، توضیح داد: به قول حضرت حافظ که می‌فرماید: «هرچه دارم همه از دولت قرآن دارم» چه عزتی از این بالاتر که هر سال در ماه محرم ۱۰ روز صدایم وقف امام حسین (ع) در هیأت‌های شهر یزد می‌شود. من هیچ ابایی هم از گفتن این موضوع نداشته و ندارم، البته واقعیت این است که اوایل خیلی‌ها گارد می‌گرفتند و هوادارانم در جریان نبودند و فکر می‌کردند در حال نقش بازی کردن هستم، اما من هیچ وقت ترس از دست دادن هوادارانم را نداشتم و می‌دانستم امام حسین (ع) به کارم برکت می‌دهد. معتقدم همه ما انسان‌ها آن فردی را که با ما همفکر و هم عقیده است پیدا کرده و اتمسفر ما یک جا خواهد بود. طرفدارانم من را همین مدل قبول کردند.

این خواننده موسیقی پاپ ایران ادامه داد: چون ما طبق قراردادمان باید عمل کنیم و هر چیزی را نمی‌توانیم در شبکه‌های اجتماعی خود به اشتراک بگذاریم ولی من تنها دغدغه‌ای که داشتم این بود که بتوانم عقاید خودم را راحت بیان کنم. استوری های مناسبتی می‌گذارم و ماه محرم عزاداری‌های شهر یزد را به اشتراک می‌گذارم. اوایل خیلی‌ها گارد می‌گرفتند اما من عقیده ام این است چون اگر جایگاهی دارم به دلیل عقایدم است. البته از آنجایی که هنرمند با احساسش سر و کار دارد همیشه در یک لبه پرتگاه حرکت می‌کنیم. این همه طرفدار با عقاید و سلایق و پوشش‌های مختلف روبه روی ما وجود دارد پس تنها چیزی که ما را نگه می‌دارد همین عقاید ماست. محور این عقاید نیز امام حسین (ع) است. [...] گر روح معنوی را از زندگی انسان‌های جهان هستی بگیرند هیچ چیزی نمی‌ماند. فرقی هم نمی‌کند همه ما انسان‌ها بُعد معنوی در زندگی داریم و همه تلاش می‌کنیم انسان‌های خوبی باشیم. یکی دوست دارد که شعار بدهد و فرد دیگری دوست دارد عمل کند. چه نیکوست کسی که با عمل نشان می‌دهد. سخنی از بزرگان است که اگر کسی را می‌خواهی به خوب بودن دعوت کنی عملت را درست کن. بهترین دعوت کننده ما انسان‌ها عمل ماست.

خواننده موسیقی پاپ ایران در بخش دیگری از صحبت هایش تاکید کرد: ما برای جذب جوانان خیلی از جاها کم کاری کردیم. کسانی که عاشق امام حسین (ع) هستند تحت هر شرایطی از عقیده خود دست نمی کشند. اما باید ببینیم چه کاری برای کسانی که با این نام آشنا نیستند، انجام دهیم. آنهایی که هستند حضور دارند. ما چه کار کنیم تا از امام حسین (ع) به فرزندان دهه هشتادی و نودی مان بگوییم.

این خواننده در یکی از دیگر نشست های خبری خود بود که در پاسخ به پرسشی درباره نحوه فعالیت‌های موسیقایی خود که دربرگیرنده حوزه‌های مختلف آیینی از جمله مداحی و خوانندگی موسیقی پاپ بود، توضیح داد: به نظر من تناقضی در فعالیت‌هایم نیست. زیرا به زعم من این هنر آمیخته با معنویت است. استاد لطفی همیشه می‌گفت صدای سازی که از مضراب‌های تار می‌شنوید فقط از سیم‌ها و زخمه‌ها نیست بلکه از قلب نوازنده‌ای است که به مخاطب نشان داده می‌شود. صدای اصلی خواننده هم از قلب او بر می‌آید و حنجره پنجره‌ای برای ارائه این هنر است. من هنر و معنویت را از هم جدا نمی‌دانم. به اعتقاد من همه چیز در گروی دل انسان است که می‌تواند یا با خوانش قطعات شاد باشد و یا با مداحی در حسینیه باشد. مگر می‌شود یک هنرمند روی عقاید خود پا بگذارد؟ مگر می‌شود گذشته خود را فراموش کند؟ پس من هرچه دارم از اهل بیت و قرآن است. این عقیده شخصی من است و من هیچ گاه آن را فراموش نخواهم کرد.

به هر ترتیب موسیقی متن و موسیقی تیتراژ سریال «عشق کوفی» نشان داد که اگر فضا و قالب مورد نظر یک سریال با سوژه ای مناسبتی به هنرمندانی سپرده شود که آگاهی و تعهد را در کنار هم دارند، می توان به موفقیت آن ملودی در میان مخاطبان بدون هیاهوهای رسانه ای خوش بین بود. کاری که مسعود سخاوت دوست در موسیقی متن و مصطفی راغب در موسیقی تیتراژ این پروژه انجام دادند.