هفت هزار سال تمدن زیر پای گوسفندان، بیل کشاورزان و ریل قطار

خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ تپه‌حصار واقع در حاشیه جنوبی شهر دامغان برای نخستین بار توسط اریخ اشمیت از دانشگاه پنسیلوانیا در سال ۱۳۱۲ مورد کاوش قرار گرفت. بر اثر این کاوش‌ها روشن شد که این محوطه باستانی دارای سه دوره اصلی فرهنگی از اواخر نوسنگی تا پایان عصر مفرغ است.

در سال ۱۳۵۵ هیئتی از باستان‌شناسان دانشگاه پنسیلوانیا، تورین ایتالیا و مرکز باستان‌شناسی ایران کاوش‌هایی در تپه حصار انجام دادند، هدف از این کاوش‌ها بازنگری مواد به دست آمده و دوره بندی فرهنگی توسط اشمیت بود. بر اثر این کاوش‌ها روشن شد که تپه حصار در هزاره‌های چهارم و سوم قبل از میلاد یکی از مراکز مهم تولیدی برای ساخت انواع اقلام صادراتی نظیر اشیای سنگی و فلزی در فلات ایران بوده است.

در سال ۱۳۷۳ تپه حصار برای سومین بار مورد کاوش قرار گرفت. در آن سال قرار بود خط دوم راه آهن تهران- مشهد که در زمان پهلوی اول در دل تپه حصار ایجاد شده بود ساخته شود این کاوش‌ها به سرپرستی احسان یغمایی، نتایجی قابل توجه در برداشت از جمله کشف شماری گل نبشته به خط میخی بابلی قدیم که هنوز خوانده نشده است.

این گل نبشته‌ها که قدمت آن‌ها به حدود ۲۲۰۰- ۲۰۰۰ ق. م برمی‌گردد، شاهد بسیار خوبی بر وجود مبادلات فرهنگی بین تمدن‌های بین النهرین و فلات ایران است که جزئیات آن هنوز روشن نیست.

بر اساس یافته‌های به دست آمده، تاریخ قدیمی‌ترین لایه‌های تپه حصار به اواسط هزاره پنجم قبل از میلاد بازمی‌گردد. استقرار در تپه حصار ظاهراً تا حدود ۱۷۰۰ قبل از میلاد به طور پیوسته ادامه داشته است و پس از آن هیچگاه مورد سکونت قرار نگرفت.

با وجود این در دوره ساسانی ساختمانی بزرگ دارای گچ‌بری‌های زیبا در فاصله حدود ۲۰۰ متری تپه حصار ساخته شد. در گمانه زنی‌های سال ۱۳۸۵، به منظور تعیین محدوده واقعی این محوطه، با کشف گورستانی از عصر آهن (۱۵۰۰ تا ۵۵۰ پیش از میلاد) در غرب تپه حصار مشخص شد که این محوطه، بر خلاف آنچه تصور می‌شد، پس از عصر مفرغ نیز مورد سکونتِ اقوامی بوده است.

حالا این سایت منحصر به فرد هر روز غروب میزبان گله گوسفندانی است که از میان تپه عبور می‌کنند. اما فقط گوسفندان نیستند. اینجا محل رژه و کورس موتورسواران است. تپه‌ای خاکی و وسیع که هر ماشین و موتوری از آن رد می‌شود.

گوسفند و موتور و خودروی عبوری از تپه هفت هزار ساله تنها مشکل این سایت باستانی نیست. آنچه فاجعه بار است عبور خط آهنی است که هر چند دقیقه یک رعشه عظیم به دل اسکلت‌های تاریخی اینجا می‌اندازد همان‌ها که انگشت دستشان از خاک بیرون زده بود و با عبور و مرورهای متعدد دیگر اثری از آنها هم نیست!

این سایت باستانی که در سال ۱۳۵۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید از نظر هیچ مسئول و وزیری دیده نمی‌شود چه برسد به مسئولان راه آهن که مسیر تهران مشهد را چند سالی است با عبور از تپه حصار کوتاه کرده‌اند.

حسین خلیل نژاد از فعالان میراث فرهنگی و مدیر عامل خانه تسنیم دامغان است او سال گذشته امید داشت که مذاکرات با شرکت راه آهن نتیجه بخش باشد و آنها برای تغییر مسیر راه آهن اقدامی کنند چون رئیس جمهور شهید هم موضوع جابه جایی ریل را در سفر استانی خود تصویب کرده بود. اما کار تحقیقاتی وزارت راه و شهرسازی و اداره کل میراث فرهنگی استان بعد از چندین ماه هنوز هم ابتر مانده است.

این مجموعه تاریخی و فرهنگی در بین ۲۱۵ تپه تاریخی و باستانی استان، منحصربه‌فرد است به همین دلیل خیلی از کنشگران میراث فرهنگی، خبرنگاران و فعالان میراث و راهنمایان گردشگری در کشور و استان سمنان پیگیر وضعیت آن هستند ولی با برگزاری نشست‌ها، جلسات، راه اندازی کمپین‌ها و هر اقدام دیگری که از دستشان بر می آمده، هنوز هم نتوانسته‌اند توجهات را به سمت آن جلب کنند.

حالا خیلی از اتفاقات دیگر هم به جمع مشکلات تپه حصار اضافه شده است کلی بودجه خرج تابلوهای راهنمای آن شد ولی اکنون آن تابلوها غیر قابل استفاده هستند و دیگر باید به سختی اطلاعات آن را خواند.

اینجا که از زمان اولین کاوش در آن همیشه به عنوان یکی از محوطه‌های مبنا برای شناسایی فرهنگ‌های همزمان در فلات مرکزی ایران مورد استناد باستان‌شناسان بوده است، یک کانکس برای سرویس بهداشتی بازدیدکنندگان ندارد چه برسد به موزه‌ای که برای آن بودجه هم گرفتند و نساختند.

اینجا اگر کسی پایش به زمین خاکی گیر کند کسی پیدا نمی‌شود به دادش برسد چون هیچ مرکز اطلاع رسانی ندارد. ساختمانی در نزدیکی آن قرار دارد که زمانی قرار بود سایت پژوهشی برای این محوطه باشد ولی از سال ۱۳۹۶ در آن به روی کسی باز نشده تا چندین میلیارد هزینه به ساختمانی بلااستفاده تبدیل شود.

چند سال پیش حسین خواجه‌بیدختی مدیرکل میراث‌فرهنگی استان سمنان از ایجاد سایت موزه‌ای برای تپه حصار خبر داده و گفته بود در این سایت موزه اشیای قدیمی کشف‌شده از منطقه به نمایش گذاشته می‌شود اما این اقدام هم بی نتیجه ماند.

زمین‌های کشاورزی در اطراف تپه حصار کم کم به کاخ ساسانی این مجموعه ورود پیدا می‌کنند و چند سال بعد هم حتماً مالک آن خواهند شد چون اینجا نه فنس کشی دارد نه حفاظ و مانعی. به همین دلیل حفاران غیرمجاز هر زمان فرصت پیدا می‌کنند سوراخی در قلب تاریخ این محوطه باستانی باز می‌کنند.