وزیر علوم آینده چه رسالتی را بر دوش می‌کشد

به گزارش خبرنگار مهر، مسئولان آموزش عالی دولت سیزدهم در دوران مسئولیت خود فراز و فرودهای زیادی را تجربه کردند. بازگشت به آموزش حضوری پس از دوران همه‌گیری کووید -۱۹، اعتراضات دانشجویی در سال ۱۴۰۱، تاکید بر تحول آموزش عالی و حرکت به سمت دانشگاه تمدن‌ساز و حکمت‌بنیان، ادغام واحدهای بدون متقاضی دانشگاه پیام‌نور و انتقال املاک بدون استفاده آن‌ها به دیگر دانشگاه‌ها، تاکید بر طرح استادمحوری، اقدام به پذیرش مجدد دانشجو توسط پژوهشگاه‌ها و مراکز پژوهشی، به‌کارگیری پژوهشگران پسادکتری و … از جمله اقداماتی بودند که در این دوره انجام شد.

دیروز مراسم تنفیذ حکم رئیس جمهور جدید برگزار شد و دولت سیزدهم به طور رسمی پایان یافت. بر همین اساس؛ به سراغ مسئولان و رؤسای برخی دانشگاه‌ها رفتیم و از آن‌ها پرسیدیم از وزیر علوم آینده چه انتظاری دارند و امیدوارند دولت آینده چه مسائلی را پیگیری کند؟

از یکپارچگی آموزش تا اجرای برنامه هفتم توسعه

دکتر محمدعلی زلفی‌گل؛ وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در پاسخ به این سوال که دولت آینده چه موضوعی را بیشتر از همه باید دنبال کند در یک جمله گفت: یکپارچگی آموزش.

وی اقدامات دیگری که در دولت چهاردهم باید پیگیری شود را اجرای احکام برنامه هفتم توسعه دانست و گفت: در برنامه هفتم توسعه سه تکلیف جدی برای وزارت علوم در نظر گرفته شده است. یکی از آن‌ها دستورالعمل پژوهانه جامع است که ما آن را تهیه کردیم و باید به تصویب هیأت دولت برسد.

وزیر علوم با بیان این‌که تکلیف دوم، تهیه شیوه‌نامه مهارت‌محور کردن آموزش است، گفت: این شیوه‌نامه باید نوشته شود و به تصویب دولت برسد.

وی ادامه داد: تکلیف سوم، شیوه انتخاب دانشجویان برتر است که به صندوقی نیاز دارد که به آن‌ها حقوق داده شود. دولت چهاردهم اگر بخواهد موفق باشد باید تمام تلاش خود را بکند تا این احکام را اجرایی کند.

انتظارات دکتر سید ابراهیم حسینی؛ نماینده وزیر علوم و مدیرکل هماهنگی هیئت‌های رسیدگی به تخلفات اداری و انتظامی، از جنس حقوقی است. از نظر وی موضوع کلیدی که در دولت آینده در حوزه آموزش عالی باید پیگیری شود «به‌روز رسانی قوانین» است. به گفته حسینی؛ برخی قوانین ۳۰ سال است که به‌روزرسانی نشده‌اند و با مسائل جدید منطبق نیستند.

مدیرکل هماهنگی هیئت‌های رسیدگی به تخلفات اداری و انتظامی با بیان این‌که سیستم موجود سیستم اتهامی است نه تفتیشی، گفت: گاهی اوقات می‌دانیم تخلف صورت گرفته و جرم تحقق یافته است ولی تا زمانی که کسی شکایت نکند نمی‌توانیم آن زا پیگیری کنیم و این موجب اعتراضاتی می‌شود.

وی ادامه داد: برخی اوقات افراد می‌گوید که این امکان باید وجود داشته باشد که اگر در دانشگاه‌ها نتوانستند با تخلفی برخورد کنند، به بخش‌های دیگر ارجاع داده شود. گاهی به خاطر ملاحظات دانشگاهی کارمندان دارند، این اتفاقات رخ می‌دهد.

نماینده وزیر علوم همچنین استقلال هیأت‌های اداری و انتظامی را موضوع مهمی دانست و گفت: این استقلال موضوع مهمی است که اصحاب قدرت و مسئولان نتوانند در تصمیم‌گیری‌های هیأت‌ها تأثیرگذاری کنند تا عدالت زیر پا گذاشته نشود.

به جای رشته‌های کلاسیک در حوزه‌های نوین سرمایه‌گذاری شود

یکی از مسائلی که در سال‌های گذشته همواره از سوی مقام معظم رهبری مورد تاکید قرار گرفته است، موضوع مرجعیت علمی است. در سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری در سال ۱۳۹۳ بر جهاد مستمر علمی با هدف کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان تاکید شده است.

دکتر سید محمودرضا آقامیری؛ رئیس دانشگاه شهید بهشتی معتقد است که دولت بعدی باید به موضوع مرجعیت علمی توجه داشته باشد.

رئیس دانشگاه شهید بهشتی در این خصوص گفت: تلاش ما در وزارت علوم پیدا کردن جایگاه مرجعیت علمی بر اساس فرمایشات مقام معظم رهبری است و این کار در وزارت علوم شروع شده است. به نظر می‌رسد دولت بعدی ضمن این‌که باید در شاخص‌های مختلف مانند فناوری و … کار کند، برای دستیابی شاخص مرجعیت علمی نیز باید تلاش کند. چرا که مقام معظم رهبری تاکید کرده‌اند که باید در آینده زبان فارسی به عنوان زبان مرجع باشد و برای رسیدن به این هدف باید اول به مرجعیت علمی دست پیدا کنیم.

وی در پاسخ به این سوال که به طور خاص در مرجعیت علمی چه موضوعی نیاز به پیگیری بیشتری دارد، گفت: به طور خاص موضوع تجهیز آزمایشگاه‌ها و مراکز مختلف در جهت رسیدن به دستاوردهای فناوری نوین مثل کوانتوم، میکروالکترونیک، هوش مصنوعی، سوخت هیدروژن و.. اهمیت دارد؛ چرا که این‌ها رشته‌هایی هستند که در صورت سرمایه‌گذاری می‌توانیم در آن‌ها پیشرفت داشته باشیم.

آقامیری خاطر نشان کرد: این در حالی است که اگر بخواهیم به سراغ رشته‌های کلاسیک برویم، نوعی عقب‌گرد است ولی در رشته‌های جدید می‌توانیم رقابت کنیم.

ارتقای جایگاه وزارت علوم در هیأت دولت؛ کلید موفقیت وزیر آینده

موضوع توجه به ارتقای جایگاه وزارت علوم و تغییر نگاه به آن در هیأت دولت نیز یکی دیگر از مسائلی بود که در این گفتگوها مورد تاکید قرار گرفت. دکتر امیررضا شاهانی، رئیس دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی معتقد است که بخش‌هایی از دولت به وزارت علوم به عنوان یک وزارتخانه مصرفی نگاه می‌کنند و این نگاه باید تغییر کند.

شاهانی در پاسخ به این سوال که انتظار شما از دولت آینده چیست؟ گفت: من اگر بخواهم در یک جمله این مطلب را عنوان کنم، می‌گویم که هر رئیس جمهور یا وزیر علومی که بتواند جایگاه وزارت علوم را در هیأت دولت ارتقا بدهد و آن را تبدیل به مهم‌ترین وزیر کابینه کند، رئیس جمهور یا وزیر موفقی است.

وی ادامه داد: الان در بخش‌هایی از دولت‌های مختلف معمولاً وزارت علوم را به عنوان یک سازمان مصرفی در نظر می‌گیرند. مثلاً در برنامه و بودجه یک سری بخش‌ها را تولیدی و یک سری بخش‌ها را مصرفی در نظر می‌گیرند. مثلاً نگاه این است که وزارت آموزش و پرورش و وزارت علوم، وزارتخانه‌های مصرفی هستند. این در صورتی است که اصل تولید در این وزارتخانه‌ها اتفاق می‌افتد.

رئیس دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی تاکید کرد: اگر وزیری بتواند جایگاه وزارت علوم را هیأت دولت ارتقا دهد، موفق خواهد بود.

اقدامات دانشگاه تربیت مدرس الگوی دولت چهاردهم باشد

برخی مسئولین نیز معتقدند که دولت سیزدهم اقدامات بسیار خوبی در حوزه آموزش عالی انجام داده است و این اقدامات باید الگویی برای دولت چهاردهم باشد.

دکتر فرهاد دانشجو رئیس دانشگاه تربیت مدرس در پاسخ به سوال مهر در مورد مسائلی که در دولت چهاردهم باید مورد توجه قرار گیرد گفت: در سه سال گذشته بسیاری از مشکلات حل شد. برای مثال بدهی‌های ما در دانشگاه تربیت مدرس پرداخت شد. ۸-۹ ترم بدهی حق‌التدریس وجود داشت که پرداخت شد. برخی حقوق‌های کارمندان افزایش ۵۰ درصدی داشت که پرداخت نشده بود و ما آن را پرداخت کردیم. همچنین برخی تجهیزات آزمایشگاهی ۵ تا ۱۰ سال بود که نیاز به تعمیر داشتند. تعمیرات آن‌ها انجام شد و الان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

وی در پاسخ به این سوال که آیا در حال حاضر هیچ دستگاه نیاز به تعمیری در دانشگاه وجود ندارد؟ گفت: ۹۰ درصد دستگاه‌های نیازمند تعمیر، تعمیر شده‌اند و در حال استفاده‌اند. از ۱۰ درصد باقی مانده ۳ تا ۴ درصد دستگاه‌هایی هستند که تعمیرشان به صلاح نیست چراکه این دستگاه‌ها قدیمی شده‌اند. هر دستگاه نیازمند تعمیری که گزارش شده، تعمیر شده است.

رئیس دانشگاه تربیت مدرس با بیان این‌که امروز وزارت علوم و دانشگاه‌ها شسته و رفته به دولت بعد تحویل داده می‌شود، گفت: شرایط امروز متفاوت از سه سال قبل است.

رئیس دانشگاه تربیت مدرس گفت: فکر می‌کنم دولت و آموزش عالی آینده باید دانشگاه تربیت مدرس را الگو قرار دهد و کارهایی را که ما انجام دادیم را در وزارتخانه انجام دهد؛ این اقدام جواب می‌دهد.

وی اظهار کرد: در این شرایط اگر از من بپرسید که بزرگ‌ترین کاری که انجام دادی چه بوده است، می‌گویم که من توانستم در شرایطی که بودجه‌ها کم بود، سیستم مجازی به حضوری تبدیل شد، افراد فرهنگ دانشگاهی نداشتند، همزمان اعتراضات اتفاق افتاد و اعتراضات به اغتشاشات تبدیل شد، ما توانستیم مهر و محبت و دوستی، فضای فرهیختگی، فضای تبیین نظرات و فضای تبادل سلیقه‌های متفاوت را در دانشگاه نهادینه کنیم. ما توانستیم دوستی بین تفکرات متفاوت را عمیق‌تر کنیم.

دانشجو گفت: اگر از اصلاح طلبان و اصول‌گرایان بپرسید همه موافقند که در این دوره مدیریت خوبی انجام شد و لوح مدیریت تراز شهید قاسم سلیمانی به دانشگاه تربیت مدرس داده شد. بنابراین اساس کار نظم و مهر و محبت و برنامه داشتن است.

وی ادامه داد: در دانشگاه تربیت مدرس یک برنامه ۱۰ ساله داشتیم که سال ۱۳۹۵ تمام شد و یک برنامه ۱۰ ساله داریم که سال ۱۴۰۵ به پایان می‌رسد؛ یعنی ۱۹ سال است که ما با برنامه کار می‌کنیم. به صورت تجمعی رو به رشد هستیم و توانستیم رتبه‌های خوبی را در نظام‌های بین‌المللی کسب کنیم. این نشان می‌دهد که ما در عین حال که توانستیم بدهی‌ها را تسویه کنیم و فضای دوستی و محبت را فراهم کنیم، ارتقای پژوهش و آموزش و فرهنگ داشتیم.

رئیس دانشگاه تربیت مدرس در پاسخ به این سوال که به طور خاص انتظار دارید وزیر علوم و دولت آینده چه موضوعی را پیگیری کند، گفت: فکر می‌کنم دولت و آموزش عالی آینده باید دانشگاه تربیت مدرس را الگو قرار دهد و کارهایی را که ما انجام دادیم را در وزارتخانه انجام دهد؛ این اقدام جواب می‌دهد.

برای حل مسائل کشور باید زنجیره‌های چرخه علم تا ثروت متصل شوند

تکمیل زنجیره علم، فناوری و نوآوری و پیگیری آن تا خلق ارزش موضوع دیگری بود که توسط دکتری محمد حسن‌زاده رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) مورد تاکید قرار گرفت. او معتقد است که به دلیل متصل نشدن زنجیره‌های چرخه علم تا ثروت، تلاش‌های انجام‌شده در این عرصه منجر به حل مسائل کشور نشده‌اند.

حسن‌زاده در پاسخ به این سوال که چه موضوعی در دولت آینده باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد، گفت: علم، فناوری و نوآوری یک چرخه است. اگر یک اقدام انتظار داشته باشم که نه در دولت جدید بلکه در تمامی دولت‌ها در اولویت قرار بگیرد، تکمیل چرخه علم تا ثروت است.

به گفته رئیس ایرانداک؛ هر دولتی فارغ از این‌که به کدام گروه و جناح وابسته است یا چه طرز فکری دارد و چه گفتمانی را پیش گرفته است، باید یک همکاری درون‌بخشی و برون‌بخشی ایجاد کند که زنجیره‌های علم تا ثروت به هم متصل شود.

وی ادامه داد: در حال حاضر در کشور هر یک از اجزای این چرخه به صورت مجزا و جزیره‌ای کار می‌کنند. علم خلق می‌شود و ما رتبه خوبی در سطح دنیا داریم ولی چقدر از این علم تبدیل به فناوری می‌شود، محل سوال است. در بخش فناوری نیز حتی تا سطح TRL 3 یعنی تا حدود نمونه محصول پیش می‌رود ولی این‌که تا چه اندازه به ثروت و تولید انبوه و فروش بازار می‌رسد، مورد سوال است. از سمت دیگر محصولی که مبتنی بر علم و فناوری است و به بازار ارائه می‌شود، چقدر خدمات پس از فروش به روال بازار و به خواست مشتری و با تأمین رضایت مشتری انجام می‌شود، محل سوال است.

رئیس پژوهشگاه ایرانداک با اشاره به ارزش‌آفرینی به عنوان حلقه نهایی چرخه علم، فناوری و نوآوری گفت: ارزش‌آفرینی یعنی این‌که تا چه میزان چیزی که در قالب علم خلق می‌کنیم و بخشی از آن را به فناوری تبدیل می‌کنیم و بخشی از آن را به فروش و تولید انبوه و ثروت متصل می‌کنیم، تا چه میزان ارزش‌افزا است؟ ارزش‌آفرینی یعنی این‌که بتوان با کسر از ورودی، اضافه نکردن به ورودی و یا ورودی ثابت ارزش بیشتری تولید کنیم.

وی ادامه داد: هزاران پژوهش در حوزه انرژی انجام می‌دهیم، فناوری‌های بسیاری تولید شده و بخشی از آن به عنوان محصول وارد بازار شده است؛ ولی هنوز قطعی برق را داریم. همچنین در موضوع ترافیک، آسیب‌های اجتماعی، مسائل مرتبط با بهره‌وری نیز همین مشکلات را داریم. هر دولتی فارغ از این‌که به کدام گروه و جناح وابسته است یا چه طرز فکری دارد و چه گفتمانی را پیش گرفته است، باید یک همکاری درون‌بخشی و برون‌بخشی ایجاد کند که زنجیره‌های علم تا ثروت به هم متصل شود.

حسن‌زاده تاکید کرد: اگر این زنجیره‌ها به یکدیگر متصل نشوند آن‌چه را که ما به عنوان نظام علم، فناوری و نوآوری تلقی می‌کنیم، ارزش و اثری برای جامعه خلق نخواهد کرد. چراکه امروزه گفتمان گفتمان اثر علم است؛ این‌که علم چه تأثیری بر جامعه، محیط‌زیست، رفاه، کاهش بلایای طبیعی و … دارد.

تقاضامحور کردن پژوهش از طریق سامانه «نان» پیگیری شود

موضوع دیگری نیز که دکتر سید احمد فاضل‌زاده رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) به آن تاکید داشت تقاضامحور کردن پژوهش‌ها است که در برنامه هفتم توسعه نیز به آن تاکید شده است.

فاضل‌زاده در این خصوص گفت: موضوع تقاضا محور کردن پژوهش‌ها موضوع بسیار مهمی است که می‌تواند برای استاد و پژوهشگر ایجاد انگیزه کند. در برنامه هفتم توسعه مقرر شده که در حوزه علوم انسانی ۱۰ درصد و در حوزه‌های غیر علوم انسانی ۲۰ درصد از پایان‌نامه‌ها باید تقاضا محور باشند.

وی با بیان این‌که متولی ساماندهی این اطلاعات ISC است، گفت: اطلاعات مربوط به این موضوع در سامانه نظام ایده‌ها و نیازها (نان) قسمت پارساها وجود دارد. همچنین در دفترچه سازمان سنجش هم این موضوع درج شده است.

رئیس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) خاطر نشان کرد: تاکنون عناوین حدود ۵ هزار رساله دکتری و کارشناسی ارشد در سامانه نان بارگذاری شده که ۳ هزار مورد آن رساله دکتری و ۲ هزار مورد آن پایان‌نامه کارشناسی ارشد است.

وی تاکید کرد: این موضوع مهم و کاری نو در آموزش عالی کشور است و فرآیند قانونی آن انجام شده است.

تجربه نشان داده است که تغییر مسئولیت‌ها گاه منجر به آزمون و خطا شده و در فرآیند انجام کارهای تکراری، چرخ مجدد اختراع می‌شود. با توجه به تأکیدات رئیس جمهور منتخب بر استفاده از نظر کارشناسان و تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد، مسئولین آینده آموزش عالی در دولت چهاردهم باید از تجربیات کسب‌شده توسط مسئولین پیشین نیز استفاده کنند.