«سرآغاز» براساس دژاوو شکل گرفت/ روایت چند دنیای موازی

سعید حسینی کارگردان فیلم «سرآغاز» که این روزها در سینماهای گروه «هنروتجربه» در حال اکران است در گفت‌وگو با خبرنگار مهر گفت: معمولاً اکثر افراد پدیده‌ای به نام دژاوو یا آشناپنداری را تجربه کرده اند. این مفهوم در علم روانشناسی وجود دارد و در این حالت فرد احساس می کند که یک صحنه یا موقعیتی را قبلاً دیده است. نخستین باری که این اتفاق برای من رخ داد طبیعتاً مانند دیگر افراد شگفت زده شدم اما وقتی این موضوع چندین بار تکرار شد با خودم فکر کردم که دلیل آن چیست؟

وی ادامه داد: اولین باری که من به صورت جدی به حالت دژاوو فکر و درباره آن تحقیق کردم به این درک رسیدم که شاید رخدادی در بُعد و زمان دیگر اتفاق افتاده است و من در کالبد و بُعد دیگری از زمان این موقعیت را تجربه کرده‌ام یا این صحنه را دیده ام.

این کارگردان در پاسخ به این پرسش که در نگارش فیلمنامه چقدر از منابع علمی و چقدر از تخیل استفاده کرده است، توضیح داد: نگارش فیلمنامه «سرآغاز» حدود ۳ سال زمان برد زیرا ما دوست نداشتیم که صرفاً یک داستان را در این فیلم روایت کنیم پس زمان زیادی برای تحقیق و پژوهش این اثر صرف کردیم. ما ادعایی بر علمی بودن تمام داستان و سکانس‌های این فیلم نداریم و طبیعتاً بخشی از این فیلم براساس واقعیت‌های علمی و بخشی براساس مشاهدات و تخیلات من به عنوان نویسنده ساخته شده است.

حسینی درباره داستان فیلم گفت: فیلم «سرآغاز» درباره پیچیدگی‌های ذهن انسان است. همه ما در طول زندگی هایمان یک سری درگیری‌های ذهنی داشته و داریم. برخی افراد در زندگی بر اثر تجربیات ناگوار دچار تروماهایی می شوند. این اتفاق باعث می‌شود که بخشی از ناخودآگاه ذهن ما آن اتفاق و حادثه تلخ را مرور کند. فروید مفهومی دارد به نام «الگوی تکرار و تروما» که می گوید همه افراد در ناخودآگاه تجربیات دردناک و تروماهای گذشته شان را در موقعیت‌های مختلف مدام تکرار می کنند. این مساله به این دلیل است که یک مکانیسم دفاعی برای خودشان بسازند که با آن درد مقابله کنند. ما در «سرآغاز» از همین مفهوم استفاده کرده‌ایم و شخصیت اصلی فیلم با اتفاق سختی رو به رو می شود و به دلیل فشار روانی زیادی که تحمل می‌کند ذهنش به چندین بخش تقسیم می‌شود.

وی ادامه داد: ما برای روایت چندپارگی ذهن این شخصیت دنیاهای مختلفی خلق کردیم که این شخصیت در هر دنیا زندگی متفاوت، خانواده، شغل و گریم متفاوتی دارد. اما این زندگی ها نقاط مشترکی با هم دارند که در قصه به هم ربط پیدا می کنند. در این اثر ما از قصه‌ها و اپیزودهای متفاوت به قصه‌ها و اپیزودهای متفاوت دیگر کات می‌زنیم بدون اینکه مخاطب را آزار دهیم. درواقع در فیلم «سرآغاز» ما ۴ قصه را به صورت موازی روایت و از آن‌ها نتیجه گیری می کنیم.

این کارگردان با اشاره به اینکه «سرآغاز» تم علمی دارد، گفت: ما برای نگارش این فیلم ابتدا مطالعاتی در حوزه فیزیک کوآنتوم و اصل عدم قطعیت هایزنبرگ فیزیکدان آلمانی داشتیم. یعنی عملاً با یک رویه علمی کار را شروع کردیم حتی جمله اول فیلم را از استیون هاوکینگ قرار دادیم که می‌گوید «گذشته همچون آینده نامحدود است و فقط به عنوان گستره ای از احتمالات وجود دارد». مسلماً به عنوان یک کارگردان دوست دارم یک فیلم داستانی بسازم و قصه و برداشت خودم را با استناد به علم ارائه کنم. براین اساس حداقل ۳۰ درصد این فیلمنامه براساس مباحث علمی است. به طور مثال ما درباره سندروم تجزیه هویت و سندروم کاپگراس در این فیلم صحبت کردیم.

وی با بیان اینکه «سرآغاز» فیلم علمی تخیلی نیست، درباره الگو گرفتن از فیلم‌های هالیوودی در ساخت این اثر توضیح داد: فیلم «سرآغاز» در ژانر معمایی روانشناسی ساخته شده است. ما ناگزیر مستعمره سینمای غرب و اروپا هستیم و از سینمای غرب وام می گیریم. مسلماً هر آن کسی که بخواهد فیلم فاخر جهانی بسازد باید به استانداردهای سینمای غرب نزدیک شود. مثلاً آقای آرنوفسکی علی‌رغم اینکه یک قصه خوب و جذاب دراماتیزه را در فیلم‌هایش تعریف می‌کند اما رگه های علمی و فلسفی هم دارد. همچنین کریستوفر نولان فیلم‌هایی مانند «تنت»، «اوپنهایمر» و «میان‌ستاره‌ای» را می سازد که بخشی از آنها برگرفته از علم و مشاهدات علمی هستند.

این فیلمساز درباره دلیل کم بودن ژانرهای مختلف در سینمای ایران گفت: متاسفانه همکاران ما در سینما ذائقه مخاطب را به سمتی برده‌اند که صرفاً به فیلم‌های سرگرم‌کننده توجه می‌کند و آگاهی برایش مهم نیست. فیلمسازان نیز به جای اینکه یک قصه و فیلمنامه خوب را رقم بزنند، یک فیلمنامه سطحی و گیشه‌پسند را در زمانی اندک نوشته و تولید می‌کنند. در سینمای استاندارد جهانی ما در کنار انواع فیلم‌ها، آثار کمدی هم داریم اما همان کمدی هم به مخاطب آگاهی می‌دهد.

حسینی در پایان درباره فیلمنامه جدید خود عنوان کرد: من روی فیلمنامه خیلی حساس هستم. اکنون هم نزدیک به ۲ سال است که فیلمنامه جدیدم را می نویسم و این اثر کاملاً دنیای عجیب‌تری از «سرآغاز» دارد. مرز میان دنیا و واقعیت را در این فیلم نشان می دهم و طی داستان هم گاهی مخاطب مرز میان رویا و واقعیت را از دست می دهد یعنی متوجه نمی شود کجای قصه واقعی و کجای قصه بر اساس رویا پیش می‌رود.

سجاد محبی، سمانه پرتوی، مهشید شریفی، مریم کیانی زاده، علی ضمیری، علی فراستی، دلارام امینی مقدم، علیرضا اکبری، حسین مقدم، فائزه علی آبادی، علی موسوی، اریسا بیگی، مهدی تیرگر بازیگر فیلم «سرآغاز» هستند.

سایر عوامل این فیلم عبارتند از تهیه کننده: شهاب کاظمی، مدیر تصویربرداری: محمد ثریا، مدیر صدابرداری: حسن بلالی، موسیقی و آهنگسازی: رستار اوجی، مدیر روابط عمومی: اسماً حسنی، مدیر تولید: رضا خوشنود، جلوه های ویژه و کامپوزیت: استودیو جلوه، طراح صحنه و لباس: محبوبه سلطانی، طراح چهره پردازی: امیرحسین غفاری، بازیگردان: سعید ولی زاده، منشی صحنه: ملیحه کوروش زاده، مدیر برنامه ریزی: مرتضی کوه مسکن، دستیار یک و برنامه ریز: علیرضا سنایی و تدوین: حمید ملیحی.