مدرسه‌ای که تبریز را ساخت، حالا انبار کفش است!

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها؛ مدرسه دارالفنون تبریز، یکی از نخستین و مهم‌ترین مراکز آموزشی ایران، روزگاری نقش برجسته‌ای در تربیت نخبگان علمی و فرهنگی کشور ایفا می‌کرد. این مدرسه که در دوران قاجار و به دستور مظفرالدین میرزا، ولیعهد آن دوران، تأسیس شد، محلی برای پرورش جوانان و انتقال دانش به نسل‌های بعدی بود. اما امروز، در حالی که ساختمان‌های تاریخی بسیاری در جهان به موزه‌ها و مراکز فرهنگی تبدیل شده‌اند، دارالفنون تبریز در قلب این شهر به انبار کفش مبدل گشته است. این تغییر کاربری نگران‌کننده نه‌تنها نشان از بی‌توجهی به میراث فرهنگی شهر دارد، بلکه نشانه‌ای از فراموشی تاریخی است که زمانی با این مدرسه گره خورده بود.

دارالفنون تبریز، که به نام «مدرسه مظفریه» نیز شناخته می‌شود، پس از دارالفنون تهران به عنوان دومین مرکز آموزش عالی ایران در سال ۱۲۹۴ هجری قمری تأسیس شد. این مدرسه به همت ولیعهد قاجاری، مظفرالدین میرزا، که به دنبال ارتقا سطح آموزش و پرورش در کشور بود، تأسیس گردید و یکی از نخستین تلاش‌ها برای ایجاد یک نهاد آموزشی مدرن در تبریز به شمار می‌رفت. دارالفنون تبریز به سرعت به نمادی از پیشرفت علمی و فرهنگی تبریز و ایران تبدیل شد.

از لحظه ورود به این بنای تاریخی، عظمت و شکوه گذشته آن به وضوح قابل مشاهده بود. دروس مختلفی همچون جغرافیا، ریاضیات، علوم نظامی و زبان‌های خارجی در این مدرسه تدریس می‌شد. از ویژگی‌های برجسته این مدرسه انتشار نشریه‌ای به نام "ورقه" بود که به عنوان نخستین نشریه دانشگاهی تبریز شناخته می‌شود و به مدیریت ایرج میرزا، شاعر برجسته و معاون مدرسه، منتشر

می‌شد. این نشریه نه تنها بازتابی از وضعیت علمی مدرسه بود، بلکه نمادی از تلاش‌های فرهنگی در آن دوران به حساب می‌آمد.

نقش تاریخی دارالفنون تبریز

مدرسه دارالفنون تبریز نقشی بی‌بدیل در تربیت نخبگان و دانشمندان آن دوران داشت. بسیاری از رجال سیاسی، پزشکان حاذق، و صاحب‌نظران علمی از این مدرسه فارغ‌التحصیل شدند. نام‌های بزرگی مانند ایرج میرزا که به‌عنوان معاون مدرسه و مدیر نشریه "ورقه" شناخته می‌شد، نشان از اهمیت این مرکز علمی داشت. علاوه بر این، دوره‌های شبانه‌روزی و روزانه این مدرسه به شکلی مدرن برگزار می‌شد و سطح علمی دانش‌آموختگان آن با بسیاری از مراکز معتبر آن دوران قابل مقایسه بود.

این مدرسه همچنین محل آموزش بسیاری از متخصصان نظامی آن دوران بود. معلمان برجسته‌ای از تهران و سایر شهرها به دارالفنون تبریز اعزام شدند تا دروسی مانند توپخانه و پیاده‌نظام را تدریس کنند. این مدرسه نه تنها در زمینه‌های علمی بلکه در تربیت افسران و سربازان نظامی نیز نقش مهمی ایفا می‌کرد.

چالش‌ها و مشکلات مدرسه در ابتدای کار

تأسیس دارالفنون تبریز با چالش‌های متعددی همراه بود. بر اساس یادداشت‌های تاریخی، معلمانی که از تهران به تبریز اعزام شده بودند، با مشکلاتی مانند نبود مکان مناسب برای تدریس و عدم همکاری مسئولان محلی مواجه بودند. طبق اسناد، در ابتدا قرار بود که این مدرسه در عمارت‌های سلطانی یا دیگر مکان‌های دولتی تأسیس شود، اما به دلیل کارشکنی‌ها و مشکلات سیاسی، این امکان فراهم نشد و معلمان مجبور شدند در خانه‌ای کرایه‌ای مدرسه را راه‌اندازی کنند.

با این حال، با تمام این چالش‌ها، مدرسه دارالفنون تبریز به تدریج جایگاه خود را به‌عنوان یکی از معتبرترین مراکز آموزشی کشور تثبیت کرد. تعداد دانش‌آموزان این مدرسه به‌مرور افزایش یافت و در سال‌های بعد تعداد دانشجویان آن به ۷۰ نفر و حتی بیشتر رسید. در این مدرسه دانش‌آموزان نه تنها به علوم نظری بلکه به آموزش‌های عملی و تخصصی نیز دسترسی داشتند.

ورود به دوران افول و تبدیل شدن به انبار کفش

متأسفانه، با گذشت زمان و تغییرات سیاسی و اجتماعی، مدرسه دارالفنون تبریز به تدریج اهمیت خود را از دست داد. این مدرسه که زمانی با افتخار در خدمت علم و دانش بود، به‌تدریج به حال خود رها شد و امروز به انباری برای ذخیره کفش تبدیل شده است. درب‌های بسته و تابلوی قدیمی مدرسه که هنوز بر سردر آن نصب شده است، یادآور روزهای پرافتخار این مرکز علمی است. اکنون، این بنای تاریخی نه‌تنها از فعالیت علمی دور مانده، بلکه حتی به‌عنوان یک جاذبه گردشگری نیز مورد توجه قرار نگرفته است.

یکی از اهالی محل درباره وضعیت کنونی این مدرسه می‌گوید: "این مدرسه زمانی پر از جنب‌وجوش و دانش‌آموزان بود، اما امروز فقط یک انبار است. هیچ‌کس به ارزش تاریخی آن توجهی ندارد." این تغییر کاربری نه‌تنها باعث از دست رفتن یک مرکز مهم آموزشی شده است، بلکه میراث فرهنگی تبریز را نیز به خطر انداخته است.

اهمیت بازسازی و احیای دارالفنون تبریز

مدرسه دارالفنون تبریز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز آموزشی تاریخی ایران، شایسته توجه و احیا است. این مدرسه که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، می‌تواند با مرمت و بازسازی به مکانی فرهنگی و آموزشی بازگردد و نمادی از تاریخ و فرهنگ تبریز باشد. در بسیاری از کشورهای جهان، بناهای تاریخی مشابه به موزه‌ها و مراکز فرهنگی تبدیل شده‌اند تا هم برای مردم محلی و هم برای گردشگران جذابیت داشته باشند.

کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند که بازسازی این مدرسه نه‌تنها به حفظ هویت تاریخی تبریز کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به عنوان مرکزی برای آموزش و پرورش نسل‌های آینده نیز مورد استفاده قرار گیرد. تبریز که یکی از قطب‌های فرهنگی و تاریخی ایران است، نیازمند حفظ و نگهداری از میراث‌های فرهنگی خود است و دارالفنون تبریز یکی از مهم‌ترین این میراث‌ها است.

مالک خصوصی؛ چالش اصلی این بنا

سید رامین اسبقی، رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تبریز در گفت‌وگو با مهر در این خصوص می‌گوید: اینکه این مکان به حال خود رها شده را قبول ندارم چراکه قسمتی از آن به کارگاه کفش اجاره داده شده است.

او ادامه می‌دهد: این مکان تحت مدیریت میراث فرهنگی نبوده و مدیریت چندگانه بر آن حاکم است که این مورد باعث شده تا وضعیت خوبی نداشته باشد؛ از طرفی تحت مالکیت اداره کل اقتصاد و امور دارایی هم می‌باشد و باتوجه به اینکه روزی هم مدرسه بوده آموزش و پرورش هم سهم دارد، از یک طرف مالک خصوصی آن هم ساکن ایران نیست و از طریق وکیلش با او ارتباط داریم و دست ما را بسته است.

او خاطرنشان می‌کند: دادستان تبریز سال گذشته به این قضیه ورود کرد چراکه ساختمان در حال ریزش بود و خطرات جانی داشت و نمای بیرونی آن باید مرمت شود که این امر تأمین اعتبار شده و جزوی از اعتبارات سال آینده است.

اسبقی یادآور می‌شود: طبق قانون مالکیت افراد در هر مکانی محترم است و به دلیل اینکه مالک خصوصی دارد نمی‌توانیم ورود کنیم و تا شخص اجازه ندهد نمی‌توان کاری کرد.
مدرسه دارالفنون تبریز، از نخستین مراکز علمی و آموزشی ایران، امروز در وضعیت اسفناکی به سر می‌برد. این مدرسه که زمانی مهد علم و دانش بود، اکنون به انباری برای کفش‌های تجاری تبدیل شده است. غفلت از این بنای ارزشمند نشان از بی‌توجهی به میراث فرهنگی کشور دارد و نیاز است که مسئولان فرهنگی و شهری با تلاشی جدی برای بازسازی و مرمت آن اقدام کنند.

تبریز به عنوان یکی از مهم‌ترین شهرهای تاریخی و فرهنگی ایران، نیازمند حفظ و احیای بناهای تاریخی خود است. مدرسه دارالفنون تبریز، با تاریخچه‌ای پر از افتخار و شکوه، می‌تواند به‌عنوان یک مرکز فرهنگی و آموزشی برای نسل‌های آینده حفظ شود و همچنان یادآور روزهای پرافتخار علمی و فرهنگی این شهر باشد. امید است که با تلاش‌های مسئولان، این بنای ارزشمند از وضعیت کنونی نجات پیدا کند و به‌عنوان یکی از جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی تبریز مورد توجه قرار گیرد.